Nowstalgism: Ο Fenok και ο Βasile μιλούν για την έκθεση φωτογραφίας τους σε ένα παλιό καφενείο στο Φανάρι Καρδίτσας.
Σε ένα παλιό καφενείο που βρίσκεται σε ένα μικρό χωριό 400 ατόμων, κλειστό από τη δεκαετία του '90, δύο παιδικοί φίλοι αποφάσισαν να στήσουν το «Nowstalgism», την έκθεση φωτογραφίας τους. Ο λόγος για τους Fenok και Βasile που αποφάσισαν πριν από μερικούς μήνες να απαντήσουν στην πρόσκληση του φίλου τους, Δημήτρη Ντούσα, για να οργανώσουν μια καλοκαιρινή καλλιτεχνική δράση στο Φανάρι Καρδίτσας. Ένα εικαστικό συλλογικό και συμμετοχικό project του οποίου η ρίζα βρίσκεται στον Δήμο Μουζακίου, στα χωριά και τους ανθρώπους του.
Το Φανάρι Καρδίτσας πριν δεκαετίες είχε πολλά καφενεία που αποτελούσαν το πρώτο σημείο συνάντησης και συζήτησης των ανθρώπων. Τώρα τα περισσότερα από αυτά έχουν κλείσει, ανακαινιστεί και μετατραπεί σε κάτι άλλο. Με αφορμή την δράση ξανάνοιξε το «Καφενείον η Ελένη», πλέον σαν πολιτιστικό κέντρο, μετά από τριάντα χρόνια. Η τελευταία μέρα που φιλοξένησε κόσμο ήταν την δεκαετία του '90 αφού ο πρώτος και μοναδικός ιδιοκτήτης του, 94 ετών πλέον σήμερα, το έκλεισε από τη στιγμή που έχασε τη γυναίκα του, την Ελένη. Για την έκθεση έμεινε σχεδόν ίδιο, με τα αντικείμενά του, τα σημάδια και τα ίχνη της ιστορίας του. Ιστορίες σαν αυτή διηγούνται μέσα από τις φωτογραφίες τους τα μέλη του Nowstalgism.
O Fenok (ή Θωμάς για τους κατοίκους του χωριού) αποφοίτησε από την Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. Τον τελευταίο χρόνο έχει επιστρέψει στο χωριό από το οποίο κατάγεται, την Μαγουλίτσα Καρδίτσας. Όπως μου λέει, με τον Βασίλη (Basile) γνωρίζονται από την πρώτη τάξη του λυκείου και έχτισαν την φιλία τους όταν μοιράστηκαν το θρανίο και έπειτα γύρω από τα καλλιτεχνικά τους ενδιαφέροντα, ώσπου έφυγαν από το χωριό για σπουδές. O Βασίλης έφυγε από το χωριό για να σπουδάσει στο Οικονομικό της Νομικής και να ασχοληθεί παράλληλα με την ένδυση στην παραγωγή τριών clothing brands.
«Αυτή η επιστροφή σίγουρα έχει επηρεάσει θετικά, θα έλεγα, την εικαστική μου δουλειά, ενώ και οι σπουδές στην Καλών Τεχνών με έκαναν να δω το χωριό με άλλη ματιά. Έχοντας πάρει εκ των πραγμάτων μία μικρή απόσταση, βλέπω αλλιώς την ομορφιά του τόπου -χρωματικά, συνθετικά- και τους κατοίκους του. Οι πρωταγωνιστές μας για το Nowstalgism είναι οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, οι άνθρωποι με τους οποίους που μεγαλώσαμε, για εμάς εκείνοι είναι η δική μας νοσταλγία του χωριού» θα μου πει ο Fenok και ο Βasile συμπληρώνει: «Ακόμη και το όνομά μου είναι εμπνευσμένο από έναν αγαπημένο παππού, φίλο, που μένει στο χωριό. Ήταν μετανάστης στη Γαλλία, για λόγους έρωτα, κλέφτηκαν δηλαδή με τη γυναίκα του. Όσο ήμουν στο χωριό, η κόρη τους με αποκαλούσε Basile στα γαλλικά. Το χωριό για μας είναι ψυχοθεραπεία... ο κόσμος, η αγνότητα, οι αγκαλιές, τα χαμόγελα και γενικά το ότι θα καθίσουμε σ’ ένα τραπέζι να πιούμε ένα τσίπουρο σαν οικογένεια, χωρίς κανένα αρνητικό συναίσθημα για κανέναν. Μόνο χαβαλές και ομορφιά είναι αυτό, σου δίνει πραγματικά ζωή, χαρά και τρόπους να ξεφεύγεις από τους γρήγορους ρυθμούς και τους ανταγωνισμούς που ζούμε σήμερα στην Αθήνα. Με την πρώτη ευκαιρία θα περάσουμε από το χωριό, έστω για δυο μέρες, εκεί γεμίζουμε τις μπαταρίες μας για όλα τ' άλλα! Το αγαπάμε το χωριό και όσο περνούν τα χρόνια καταλαβαίνουμε και αλλιώς την ανεκτίμητη αξία που έχουν η ησυχία, οι ήχοι της φύσης, τα έντομα, τα ζώα, το ποτάμι…»
Η όλη ιστορία του project τους ξεκινάει από μία φωτογραφική μηχανή που ο Fenok χρησιμοποιεί πειραματικά με τους φίλους του κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Μαζί με τον Βασίλη αρχίζουν να επισκέπτονται τους κατοίκους της περιοχής οι οποίοι ανοίγουν τα σπίτια τους, δείχνουν το αρχείο των οικογενειακών τους φωτογραφιών και διηγούνται τη ζωή τους. Ουσιαστικά περιγράφουν αποσπάσματα από την καθημερινότητα του «τότε»: αγροτικές εργασίες, τοπικές γιορτές, τη διαδικασία παράδοσης της προίκας πριν από το γάμο, το κυνήγι και οικογενειακές στιγμές. Έτσι δημιουργείται μία συλλογή φωτογραφιών που σε δεύτερο χρόνο ερμηνεύεται φωτογραφικά από τον Fenok ο οποίος, ξεκινώντας από το ιστορικό ντοκουμέντο, «χτίζει την ίδια εικόνα, αλλά με το τώρα». Οι σύγχρονες φωτογραφίες είναι σκηνοθετημένες όπως οι παλιές. Ο Basile επιμελείται κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες της ενδυμασίας των ανθρώπων στις σύγχρονες φωτογραφίες και τα υπόλοιπα στοιχεία της εικόνας παραπέμπουν στην εξιστόρηση που συνόδεψε το αρχειακό υλικό. Πώς τους ήρθε όμως η ιδέα για την έκθεση και τι μεσολάβησε από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι την υλοποίησή της;
«Η ιδέα του πρότζεκτ ήρθε σε μια νύχτα. Από εκείνη τη στιγμή δεν σταματήσαμε να τρέχουμε γι’ αυτό. Θα έλεγα ότι τίποτε δεν μας δυσκόλεψε γιατί ήμασταν φοβερή ομάδα και είχαμε πίστη. Tο μόνο που μας ένοιαζε ήταν το πότε θα γίνει. Ενθουσιαστήκαμε μόνο και μόνο στην ιδέα ότι θα μάθουμε τόσες ιστορίες ανθρώπων και πως θα τους μεταφέρουμε άλλες ιστορίες και ίσως να θυμηθούν και αυτοί τα παλιά τους μεσημέρια. Tο πιο δύσκολο σημείο ήταν όταν καθαρίζαμε το καφενείο που ήταν 30 χρόνια κλειστό και είχαμε ν’ αντιμετωπίσουμε γύρω στους 10 σκορπιούς τη μέρα καθώς βρήκαμε φωλιά. Αλλά εν τέλει όλα καλά, επιζήσαμε. Ο κόσμος έχει αγκαλιάσει το εγχείρημα, αυτοί που πήραν μέρος συγκινήθηκαν αληθινά, ήταν σαν να τους δίναμε ξανά κάτι δικό τους και ζωή μαζί. Εισπράξαμε πολλή χαρά και ενέργεια, κάτι που οδήγησε στο να γίνουν όλα φυσικά. Μόνο και μόνο το βλέμμα στα μάτια των ανθρώπων όταν τους φωτογραφίζαμε ήτανε απίστευτο, δεν περιγράφεται με λόγια» περιγράφει ο Βασίλης.
Η ιδιαιτερότητα της συλλογής όλων αυτών των ιστοριών και εικόνων έγκειται στο γεγονός ότι προέρχεται από ένα συλλογικό κοινό βίωμα. Έχει να κάνει με την αισθητική της σύγχρονης τέχνης και της μόδας, αλλά ταυτόχρονα αφορά άμεσα τον τόπο από τον οποίο πηγάζει, τους ανθρώπους του και την καθημερινότητά τους, ανεξάρτητα από το πέρας του χρόνου, όπως γράφει η ιστορικός Σοφία Ελίζα Μπουράτση. Αυτό είναι ουσιαστικά που εμπνέει τον Fenok: «Aπό την αρχή του πρότζεκτ η ροή ήταν τόσο φυσική που δεν μας δυσκόλεψε τίποτε. Πέρα ίσως από την ίδια τη νοσταλγία, η εμπλοκή όλων έγινε με χαρά και κέφι. Η σύνθεση μεταξύ των ανθρώπων, του τόπου και της τέχνης βγήκε αυθόρμητα και ήταν πάρα πολύ δημιουργική: όσο μας άνοιγαν τα σπίτια τους και μοιράζονταν μαζί μας τις ιστορίες τους, τόσο εμείς εμπνεόμασταν και εξελίσσαμε το εγχείρημα. Κι έτσι θέλησα να εκφράσω εικαστικά τη σχέση του παρελθόντος και του παρόντος σ’ έναν συγκεκριμένο τόπο (που είναι και ο τόπος μου), μέσα από τα πρόσωπα, τα τελετουργικά και τα αντικείμενά του. Όλη η δουλειά παραπέμπει μέσα από τα χρώματα, τα σώματα και τα βλέματα στην μετάδοση την μνήμης από γενιά σε γενιά, στο σχεδόν αόρατο πέρασμα του χρόνου μέσα στην καθημερινότητα και ταυτόχρονα στην ομορφιά που μπορεί ν’ αποκτήσει το «Τώρα» όταν συνειδητοποιούμε ότι κάθε στιγμή είναι ταυτόχρονα και η πρώτη και η τελευταία».
Ποια είναι η ανάμνηση από το χωριό που σας έχει σημαδέψει; ρωτάω τον Fenok και τον Βasile.
«Η πρώτη επίσκεψη στο παλιό καφενείο του χωριού με τον παππού μου, που έβγαλε βόλτα το εγγόνι του να το κεράσει μία πορτοκαλάδα. Στο διπλανό τραπέζι πέντε άτομα να παίζουν χαρτιά. Ακόμα θυμάμαι τις μυρωδιές και τις γεύσεις αυτών των εικόνων. Σίγουρα το ότι επιστρέφεις ξανά στο χωριό έπειτα από 5 έτη σπουδών στην Καλών Τεχνών επηρεάζει την ματιά σου. Έχει αυξηθεί η παρατηρητικότητα σου. Και το τρακτέρ πλέον, μπορεί να γίνει τέχνη. Το βλέπεις, το παρατηρείς. Σίγουρα παίζει επίσης σημαντικό ρόλο το γεγονός ότι το νέο σου εργαστήριο είναι στο παλιό πέτρινο σπίτι της γιαγιάς σου. Όλα αυτά δημιουργούν υποσυνείδητα το αίσθημα της νοσταλγίας και εμφανίζονται με τον χρόνο και στην δουλειά μου. Τα κτίρια στη μέση των χωραφιών, αυτά που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση της σοδιάς γίνονται για μένα μία υπαίθρια γκαλερί και υπό μία έννοια, δεν διαφέρουν από μια φωτογραφική σύνθεση με τον ίδιο τον αγρότη στο χωράφι του με το τρακτέρ του. Θυμάμαι χαρακτηριστικά στην πρώτη εξεταστική της σχολής,ήμουν το ντροπαλό παιδάκι που ήρθε από την επαρχία, και συγκεκριμένα από ένα χωριό. Ξαφνικά βρέθηκα μπροστά σε εξήντα άτομα και τρεις καθηγητές και έπρεπε να μιλήσω για την δουλειά μου και να κριθώ γι’ αυτό. Δέχθηκα μόνο μια ερώτηση από τον καθηγητή μου, τον Γιώργο Τσακίρη, ο οποίος χαρακτηριστικά με ρώτησε από πού κατάγομαι ... Προφανώς κάτι είχε καταλάβει. Με μεγάλη ντροπή, κατακόκκινος, του απάντησα «από την Καρδίτσα» και μετά, διστακτικά, πρόσθεσα "βασικά από ένα χωριό, αλλά δεν θα το ξέρετε". Στο πρώτο διάλειμμα της εξεταστικής με πλησίασε και μου είπε: "Ευκαιρία λοιπόν να φροντίσεις να μάθουμε το χωριό σου με την τέχνη σου!» Εκείνη τη μέρα μπορώ να πω πλέον με σιγουριά ότι απελευθερώθηκα πρώτα ως άνθρωπος και μετά ως καλλιτέχνης. Και ξεκίνησα το καθήκον μου, αυτό το πρότζεκτ είναι σίγουρα ένα ακόμη βήμα προς τον στόχο μου».
«Για μένα το πρότζεκτ είναι μια ανάμνηση προσωπική που θέλω να δημιουργήσω και ταυτόχρονα είναι ένα δώρο για τους παππούδες μου που με μεγάλωσαν και μου χάρισαν απίστευτες παιδικές εικόνες και στιγμές, δεν θα τους ξεχάσω ποτέ. Νοιώθω ότι είναι πάντα δίπλα μου και μου δίνουν δύναμη, όταν έφυγαν από την ζωή, καθώς έφυγαν σχεδόν με ένα μήνα διαφορά, σαν να ήθελαν να παραμείνουν μαζί, είπα ότι θα κάνω κάτι για να τους τιμήσω. Ο παππούς μου ήταν καφετζής και σερβιτόρος, με την γιαγιά μου είχαν εδύο καφενεία! Ήταν επικοινωνιακοί, φιλότιμοι και γλυκοί άνθρωποι, και παρ’ όλες τις αντιξοότητες, ήταν πάντα εκεί για όλους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις γεύσεις από τα μεζεδάκια, τα γέλια, το χάδι στη πλάτη και εκείνα τα μεσημέρια που με έπαιρναν μικρό μαζί τους σ’ ένα γωνιακό καφενείο κοντά στο σπίτι τους».
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
Ένα συλλογικό εγχείρημα της Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Αρχείων Πηνελόπης Μασούρη με έργα 30 φωτογράφων στους Δήμους Λουτρακίου, Περαχώρας, Αγίων Θεοδώρων και Σοφικού Κορινθίας
