Μαργαρίτα Μαυρομιχάλη: Ένα φωτογραφικό ημερολόγιο καραντίνας

Δεκαεννιά φωτογραφίες μιας «ένδον» πραγματικότητας, σκηνοθετημένης προσεκτικά στον χώρο ενός αστικού σπιτιού, κάπου στο Λονδίνο, αναμεταξύ 2019 και 2021. Ο αποκλεισμός της από τον έξω κόσμο και η συνεπαγόμενη, λόγω COVID-19, έλλειψη επικοινωνίας, οδήγησαν τη Μαργαρίτα Μαυρομιχάλη σε βαθιά εσωστρέφεια και περιχαράκωση  στην «ασφάλεια» του εγκλεισμού στον ιδιωτικό της χώρο. Στις φωτογραφίες που ακολουθούν η καλλιτέχνιδα προτάσσει το είδωλό της ως μοντέλο και ως πρωταγωνίστρια, καταγράφοντας εν είδει ημερολογίου όλη αυτή την αδιέξοδη ατμόσφαιρα. 

Ο «Εσωτερικός Χώρος» είναι μια ενότητα εικόνων που συγκροτείται σαν ψηφιδωτό: εντυπώσεις και απορρέοντα συναισθήματα μοναξιάς και φόβου, αδιέξοδα και συνομιλίες με αναμνήσεις, ευαίσθητες γραφές και αποτυπώσεις μελαγχολίας σε κάδρα υψηλής ποιότητας, όπου το φευγαλέο και το εφήμερο μεταπλάθονται σε απεικονίσεις που αφηγούνται τις εύθραυστες ψυχικές ισορροπίες που βίωσε η Μαργαρίτα Μαυρομιχάλη στο διάστημα του εγκλεισμού της.

Το έξω υπάρχει, αλλά δεν είναι προσβάσιμο, η πραγματικότητα διακρίνεται κρυμμένη πίσω από θολά τζάμια ή πλέξιγκλας, περισσότερο ως υπόνοια παρά ως αίσθηση ελευθερίας. Θλίψη και ανασφάλεια, απειλή και αστάθεια, χρόνος ακίνητος, μηνύματα ισχυρά. Ο «Εσωτερικός Χώρος» είναι μια προσωπική εξερεύνηση της έντονης αίσθησης του μη ανήκειν, μια σιωπηλή διερεύνηση και διεύρυνση σκέψεων, πεποιθήσεων και επιθυμίας απόδρασης από τα όρια. Περισσότερα για την έκθεση φωτογραφίας «Εσωτερικός Χώρος» από την ίδια τη Μαργαρίτα Μαυρομιχάλη στη συνέντευξη που ακολουθεί.

Δύο διαμερίσματα: το δικό σας στο Λονδίνο, όπου κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού ενδοσκοπήσατε και δημιουργήσατε τις εικόνες του Εσωτερικού Χώρου, και αυτό της Citronne στο Κολωνάκι, όπου εκθέτετε. Σαν ένα κουτί μέσα σε ένα άλλο κουτί ή και σαν τα είδωλα- αυτοπορτρέτα σας να μην μπορούν να απεγκλωβιστούν από τη συνθήκη του εγκλεισμού, ακόμα και τώρα που τα μέτρα χαλάρωσαν. Υπάρχει κάποιου είδος διάλογος ανάμεσα σε αυτά τα δυο σπίτια και τους «εαυτούς σας», δεδομένου πως και τα δύο είναι μητροπολιτικά και αστικά αλλά και συνιστούν μέρος της ταυτότητάς σας, καθώς ζείτε ταξιδεύοντας στον κόσμο;
Είναι αλήθεια ότι οι δύο χώροι-κατοικίες αλληλοσυμπληρώνονται όμορφα. Η παρουσίαση της συγκεκριμένης δουλειάς μου στην γκαλερί Citronne, η οποία κατά βάση είναι χώρος κατοικίας, προσφέρει μια νέα στέγη και, όπως κι εσείς επισημαίνετε, καθίσταται το σπίτι που φιλοξενεί το άλλο σπίτι. Πρόκειται για μια εξαιρετική φιλοξενία, καθώς η γκαλερί προσφέρει το περιβάλλον και τη ζεστασιά μιας κατοικίας, ακριβώς όπως αυτή απεικονίζεται στις φωτογραφίες, και ταυτόχρονα περιορίζει τις εικόνες εντός των τοίχων και των δωματίων της. Ζούμε ακόμη υπό το καθεστώς διαρκούς απειλής και, όσο η ζωή μας είναι υπό περιορισμό, πιστεύω ότι η συγκεκριμένη δουλειά παραμένει επίκαιρη. 

Ρώτησα τα παραπάνω γιατί βρίσκω πολύ ενδιαφέρον το στοιχείο του τόπου παρουσίασης των εικόνων σας: Θα μπορούσε, αντί για την Citronne, να είναι ένα ημερολόγιο-πορτοφόλιο που πρωταρχικά δημοσιεύτηκε στις σελίδες της Vogue, του W ή του V Magazine. Νομίζω πως πολλές από τις λήψεις σας είναι τόσα άψογα στιλιζαρισμένες, που θα μπορούσαν να είχαν δημιουργηθεί κατά παραγγελία για ένα αρτίστικο εντιτόριαλ σε τέτοιου είδους περιοδικά.
Είναι εξαιρετικό το ότι φαντάζεστε πως ορισμένες από τις εικόνες αυτές θα μπορούσαν να βρουν θέση σε περιοδικά υψηλής αισθητικής. Πραγματικά, θα ήμουν ευτυχής αν αυτό συνέβαινε μια μέρα. Η δημιουργία αυτών των εικόνων είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς, βαθειάς νοητικής και συναισθηματικής αναζήτησης, και αξιοποίησης κάθε ερεθίσματος με στόχο να μεταδώσω μηνύματα. Κάθε στοιχείο που ενυπάρχει στην εικόνα είναι αποτέλεσμα σκέψης. Πιστεύω δε ότι, ακόμα κι αν μια μεμονωμένη φωτογραφία μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά στο περιβάλλον ενός περιοδικού, μια προσεκτικά επιλεγμένη σειρά εικόνων εμπεριέχει ισχυρότερο μήνυμα. 

Το απορρέον συναίσθημα ήταν και είναι ο φόβος. Έξω από το σπίτι-καταφύγιο μαίνονται η αρρώστια, ο θάνατος και η γενικευμένη παγκόσμια αίσθηση πως ο κόσμος καταρρέει. Εντός του, όπου υποτίθεται πως η συνθήκη του εγκλεισμού είναι και το απόλυτο μέσο προστασίας, η ηρωίδα (εσείς) αλλά και εγώ (όλοι) έπρεπε να αντιπαλέψουμε με αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης, αρχέγονων τρόμων και προαιώνιων ανασφαλειών. Επίσης υπήρχε μια αίσθηση τύπου it’s the end of the world as we know it, λίγο πιο ασφαλείς στα καταφύγιά μας αλλά και τρομακτικά ανασφαλείς ταυτόχρονα ως προς το τι θα μας συμβεί αύριο. Πώς διαχειριστήκατε αυτή την αίσθηση και γιατί προτιμήσατε να φτιάξετε εικόνες εσωτερικού χώρου, αντί να χρησιμοποιήσετε τον έξω καμβά των έρημων πόλεων;
Ανήκω στην κατηγορία των ατόμων «υψηλού κινδύνου» και παρέμεινα σε κατ’ οίκον περιορισμό για περίπου 4 μήνες, κάτι που από μόνο του προκαλεί άγχος και ανησυχία. Το σώμα κατεβάζει στροφές ενώ το μυαλό τρέχει, και το άτομο έχει ανάγκη να διαχειρισθεί αυτά τα ακραία συναισθήματα. Ως πρώτη αντίδραση, επέλεξα να παρακολουθώ συνεχώς τις ειδήσεις και να ανησυχώ για όσους υπέφεραν ή αγωνίζονταν να επιβιώσουν. Καθώς όμως ήμουν συνηθισμένη να εργάζομαι στον δρόμο κάθε μέρα, είχα ανάγκη να παραμείνω ενεργή και παραγωγική. Πιστεύω ακράδαντα ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων μπορούν να αντιστρέψουν μια δύσκολη κατάσταση με θετικό και δημιουργικό πνεύμα. Καθώς λοιπόν δεν είχα άλλο αντικείμενο για φωτογράφιση, έστρεψα την κάμερα στον εαυτό μου, αξιοποιώντας τα αισθήματα, τις ελπίδες και τις ανησυχίες μου για να δημιουργήσω εικόνες με νόημα. Εκ των υστέρων, είμαι ευτυχής για την επιλογή που έκανα, καθώς η φωτογράφιση άδειων δρόμων και κλειστών καταστημάτων δεν θα είχε νόημα για μένα. 

Σε αρκετά πλάνα σας μοιάζει να συνδιαλέγεστε με σκιές, αναμνήσεις, φιγούρες ανθρώπων ωσεί παρόντων δίπλα σας. Στο ημερολόγιό σας επίσης είναι παρόντα η μελαγχολία, η νοσταλγία, ο σαρκασμός, η ειρωνεία, η υπονόμευση της μοναξιάς και του φόβου, μέσα από ένα χιούμορ που θα το αποκαλούσα «μαύρο». Τι είδους ισορροπίες θέλατε να κρατήσετε και προς τα πού γέρνουν οι 19 αυτές φωτογραφίες σας;
Ο αυτοσαρκασμός και το χιούμορ αφθονούν στη δουλειά μου, αλλά πιστεύω ότι είναι και βασικό συστατικό της ζωής, γενικά. Η δημιουργία αυτών των εικόνων δεν αποσκοπεί στην επίτευξη μιας ισορροπίας, αλλά κυρίως σε μια διαλογική διαδικασία με τον εαυτό μου. Είναι αποτέλεσμα μιας βαθιάς και ειλικρινούς εσωτερικής αναζήτησης του υπαρκτού και του επιθυμητού. Μια επανεκτίμηση των επιλογών και προτεραιοτήτων της ζωής. Κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού, ανακάλυψα την αξία του χρόνου, ο οποίος μου προσέφερε και το κίνητρο να εξερευνήσω το περιβάλλον μου και τον εαυτό μου. Η στροφή της φωτογραφικής κάμερας προς τον εαυτό μας λειτουργεί σαν ένας περιστρεφόμενος μεγεθυντικός φακός που επιτρέπει να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας με λεπτομέρεια. Η έκθεση της λεπτομέρειας αυτής στο κοινό όμως δεν είναι εύκολη διαδικασία. Ελπίζω και πιστεύω ότι ο κάθε θεατής μπορεί να ταυτισθεί με κάποιες από τις εικόνες αυτές, είτε σε συνάρτηση με την πανδημία ή με άλλη περίοδο της ζωής του. 

Κρατιέμαι από μια δήλωση του Ansel Adams που δείχνει πως την ασπάζεστε: «Μια φωτογραφία δεν δημιουργείται μόνο με μια φωτογραφική μηχανή. Στη διαδικασία της δημιουργίας της υπεισέρχονται όλες οι εικόνες που έχεις δει, τα βιβλία που έχεις διαβάσει, η μουσική που έχεις ακούσει, οι άνθρωποι που έχεις αγαπήσει». Μιλήστε μου για δύο συγκεκριμένες εικόνες σας, αυτή του μπάνιου όπου η πόζα σας παραπέμπει στον διάσημο πίνακα της δολοφονίας του Μαρά και εκείνη στο ντουζ όπου ακουμπάτε στο τζάμι σαν ηρωίδα της Ναν Γκόλντιν. Θα βάλω στο παιχνίδι αυτό και τη Σίντι Σέρμαν αλλά και τους Joy Division του τραγουδιού Transmission από πλευράς μου, αναμένοντας δικές σας αγαπημένες αναφορές...
Πιστεύω ακράδαντα ότι όλα τα ερεθίσματα που δεχόμαστε στη ζωή διαμορφώνουν το είναι μας. Οι εικόνες ενός φωτογράφου είναι μοναδικές, καθώς απεικονίζουν τη δική του οπτική και προσωπικότητα. Είναι προφανές λοιπόν ότι οι εικόνες που δημιουργώ εμπεριέχουν και ερεθίσματα που έχω δεχθεί και ευαισθησίες που έχω αναπτύξει στο πέρασμα του χρόνου. 
Οι δύο εικόνες του λουτρού που αναφέρετε είχαν ως έμπνευση την ψυχολογική καταπίεση και ταυτόχρονα την ανάγκη διαφυγής, τα οποία προκάλεσε η περίοδος της πανδημίας. Πρόκειται δηλαδή για την -κοινή για το σύνολο της συγκεκριμένης δουλειάς μου- πηγή έμπνευσης. Αυτή ήταν η έμπνευση. Το τελικό αποτέλεσμα πάντα εμπεριέχει έναν David, μια Golding, μια Woodman και σίγουρα μια ισχυρή δόση Beetles!
Αρκετοί θεατές συνέδεσαν την εικόνα του χεριού στο λουτρό με τον πίνακα του θανάτου του Marat. Η σύνδεση είναι από μόνη της κολακευτική και παράλληλα εντυπωσιακή. Πρέπει όμως να σας ομολογήσω ότι δεν στόχευσα εκεί. Η ιδέα εδώ ήταν, μέσα από τη χρωματική αντίθεση σκούρου περιβάλλοντος και ανοιχτόχρωμου χεριού, να καταδείξω την προσπάθεια του ατόμου (λευκό χέρι) να διαπεράσει το καταπιεστικό σκότος των συναισθημάτων της πανδημίας (σκούρο περιβάλλον λουτρού). Κάτι σαν την αστραπή που προσπαθεί να διαπεράσει τη σκουρόχρωμη-μουντή ατμόσφαιρα του ουρανού.
Εξ αντιδιαστολής, η εικόνα στο ντους, όπου το σώμα (και η ψυχή) έχουν κατά κάποιο τρόπο εγκλωβιστεί στο περιοριστικό περιβάλλον που θέτει το γυαλί (η πανδημία), δείχνει την αποδοχή του περιορισμού που επιβάλλει ο εγκλεισμός ή και η εξουθένωση του ατόμου.
Και τα δύο ανωτέρω συναισθήματα, δηλαδή την προσπάθεια διαφυγής και την αποδοχή / υποταγή, τα ένιωσα στην περίοδο που αναφέρεται η δουλειά μου και προσπάθησα να τα αποτυπώσω.  

Στο βάθος τους, νομίζω πως τα έργα σας συλλογίζονται (και) για τον χρόνο που περνά. Πόσο κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού αναθεωρήσατε κάποιες από αυτές που παλαιότερα ορίζατε ως σταθερές ή προτεραιότητές σας;
Ναι, έχετε δίκιο. Είχα άφθονο χρόνο να αναλογισθώ τις προτεραιότητες και τις επιλογές μου, καθώς και την αξία του χρόνου. Νομίζω ότι από τη δοκιμασία αυτή βγήκα πιο δυνατός και καλύτερος άνθρωπος. Πιστεύω ότι κατόρθωσα να δημιουργήσω ένα έργο με νόημα, τόσο για μένα όσο και για τον θεατή. Στο διάστημα αυτό παρέμεινα δημιουργική με τρόπο διαφορετικό από τον συνηθισμένο και θέλω να προτρέψω τον κόσμο να αξιοποιεί τις σκοτεινές ή δύσκολες περιόδους της ζωής του σκεπτόμενος διαφορετικά και διεκδικώντας τις ανάγκες και τα πιστεύω του. Είμαστε πιο δυνατοί από ό,τι πιστεύουμε.     

Μαργαρίτα Μαυρομιχάλη, «Εσωτερικός Χώρος», έως 19 Φεβρουαρίου 2022
CITRONNE Gallery, Πατριάρχου Ιωακείμ 19, Αθήνα, (+30) 210 7235 226