Wolfgang Bernauer: Φωτογραφίζοντας τα ελληνικά χωριά

«Στη Λέσβο βρήκα πολλά αυθεντικά χωριά. Τα βουνά της Πίνδου, η Αμοργός και η Κάρπαθος είναι επίσης συναρπαστικά μέρη… Οι ομοιότητες ανάμεσα στα χωριά της Πίνδου και στους οικισμούς στις ιταλόφωνες Άλπεις, στο καντόνι Τικίνο, είναι εντυπωσιακές…».

Έχουν περάσει περισσότερα από 38 χρόνια από τη στιγμή που ο Ελβετός καθηγητής οφθαλμολογίας, συγγραφέας και φωτογράφος Wolfgang Bernauer επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα. Λίγα χρόνια αργότερα, η παραμονή του -κατά τα διάρκεια του Πάσχα- στο χωριό Όλυμπος της Καρπάθου θα ήταν η αρχή γέννησης ενός φωτογραφικού project που συνεχίζεται μέχρι σήμερα και πιο πρόσφατα η κυκλοφορία ενός πολυτελούς λευκώματος (2019, εκδόσεις Bildperlen), και τα δύο υπό τον τίτλο «My Greek Village» («Το Ελληνικό Μου Χωριό»). Ήταν η στιγμή που με μία κάμερα άρχισε να απαθανατίζει στιγμές και συναντήσεις με ανθρώπους της υπαίθρου, μέσα από ταξίδια σε όλη την ελληνική επικράτεια και κυρίως σε πιο απόμακρα σημεία της χώρας. Μία σχέση ζωής, πραγματικά.

O Wolfgang Bernauer συνομιλεί σε καφενεία και χώρους εργασίας με τους κατοίκους της υπαίθρου, των ελληνικών χωριών και των νησιών του Αιγαίου, τους τελευταίους θεματοφύλακες της ελληνικής παράδοσης, σε έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει.

Ο Wolfgang Bernauer, από τη Ζυρίχη της Ελβετίας, μίλησε στην ATHENS VOICE για τη σχέση του με την Ελλάδα και για το βιβλίο «My Greek Village».

Πώς βιώσατε την περίοδο της πανδημίας; Βάλατε παύση σε ταξίδια και σχέδια;
Η πανδημία της COVID-19 είναι μία σοβαρή απειλή για τον πολιτισμό μας, αλλά είναι και ενθαρρυντικό να βλέπεις ότι οι περισσότεροι άνθρωποι συμπεριφέρονται με σεβασμό και φροντίζουν αυτούς που έχουν επηρεαστεί και «χτυπηθεί». Υπάρχει μία πολύ γρήγορη εξέλιξη όσον αφορά την έρευνα και μία γρήγορη εκκίνηση στο πρόγραμμα των εμβολιασμών. Μαζί με την στενή οικογένειά μου και συγγενείς, ακολούθησα αυστηρά τις οδηγίες και συστάσεις των υγειονομικών αρχών για να προστατεύσω τους άλλους και εμάς. Τα ταξίδια ματαιώθηκαν, ακύρωσα και ένα μεγάλο ταξίδι στη Μακεδονία, πέρυσι, την άνοιξη του 2020. Μου δόθηκε όμως μία νέα ευκαιρία, η πανδημία μού επέτρεψε να βρω χρόνο και να επικεντρωθώ σε τοπικά φωτογραφικά projects. Έκανα σημαντική πρόοδο στο δεύτερο μεγάλο project, το portfolio με τίτλο «Alpine Life» (σ.σ. αντίστοιχα εδώ συναντάει κατοίκους και καταγράφει τα απόμακρα χωριά των ιταλόφωνων Άλπεων).

Πότε επισκεφτήκατε την Ελλάδα για τελευταία φορά;
Ήταν το Πάσχα του 2019 όταν επισκέφτηκα τους φίλους μου στην Αμοργό και το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς σε ένα ταξίδι με πλοίο στις Βόρειες Σποράδες. Ελπίζουμε ότι θα επιστρέψουμε με ασφαλή ταξίδια από τον Σεπτέμβριο. Σκοπεύουμε να επισκεφτούμε τους φίλους μας στη Λαμία και να περάσουμε χρόνο στο Πήλιο και στην περιοχή της Ηπείρου.

Και πότε ήταν η πρώτη φορά που ήρθατε στην Ελλάδα; Ποιες οι εμπειρίες σας από αυτό το πρώτο ταξίδι;
Το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα ήταν το 1983. Σαν νεαροί μαθητές εντυπωσιαστήκαμε πολύ με την φιλοξενία, την αυθεντική ατμόσφαιρα με σε πολλά μέρη, την πολιτιστική κληρονομιά και –φυσικά- την θάλασσα του Αιγαίου. Ήταν ένα ταξίδι τεσσάρων εβδομάδων στα νησιά, κυρίως στα πιο δημοφιλή των Κυκλάδων.

Τι σας τράβηξε να έρχεστε πίσω στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια;
H συνάντηση Δύσης και Ανατολής είναι συναρπαστική. Τα σημάδια της πρώιμης χριστιανικής κουλτούρας είναι μοναδικά. Μου αρέσει η Ελλάδα με την παραδοσιακή ζωή της υπαίθρου, τη μουσική της, τη λογοτεχνία της, το φαγητό, οι άνθρωποί της, όλα αυτά σε συνδυασμό με τη θάλασσα του Αιγαίου. Ίσως ψάχνω για την ψυχή του Αλέξη Ζορμπά…

Πώς γεννήθηκε το project και στη συνέχεια το βιβλίο «My Greek Village»;
Πάντα είχα ένα ενδιαφέρον για την πολιτιστική και κοινωνική ζωή των ανθρώπων που ζουν σε απομακρυσμένες και αγροτικές περιοχές. Αυτοί οι άνθρωποι διατηρούν ζωντανά τα έθιμα και τις παραδόσεις των προγόνων τους. Το βιώνω συνεχώς στην Ελλάδα και σε κάποιες περιοχές στις Άλπεις. Σε αυτά τα μέρη, το φωτογραφικό μου μάτι και η δημιουργικότητα αντλούν έμπνευση.
Μιας και με ενδιαφέρουν οι ρίζες και παραδόσεις του Χριστιανισμού, πέρασα πολλές βδομάδες κατά την περίοδο του Πάσχα στο χωριό Όλυμπος στην Κάρπαθο. Εκεί πραγματικά συγκινήθηκα από την μοναδική φιλοξενία και την τελετή της Αναστάσεως, αλλά, πάνω από όλα, από την αυθεντική ατμόσφαιρα του χωριού. Αυτό ήταν πριν 25 χρόνια, τότε που κατέγραφα τις πρώτες μου, μάλλον τυχαίες, συναντήσεις σε ένα ελληνικό χωριό. Από τότε το φωτογραφικό μου portfolio άρχισε να μεγαλώνει. Συστηματική έρευνα και ταξίδια ακολούθησαν για πολλά ακόμα χρόνια.

Η αρχή του «My Greek Village» («Το Ελληνικό Χωριό Μου») ήταν μία συλλογή από συναντήσεις με έναν κόσμο που χάνεται. Ακολούθως, η ιδέα εξελίχθηκε στο να «χτίσω» ένα portfolio με αυτές τις εικόνες και ιστορίες. Ο σκοπός ήταν να δημιουργήσω μνήμες και θύμησες της καθημερινής ζωής ενός αγροτικού χωριού της εποχής των γονιών μας. Είναι η γενιά που βίωσε τις μεγαλύτερες αλλαγές, ο εκμηχανισμός, η έξοδος της αγροτιάς, ο μετασχηματισμός από την γεωργική στην αστική κοινωνία, ο τουρισμός και η παγκοσμιοποίηση.
Έπρεπε να επιλέξουμε ανάμεσα από ένα στοκ από περισσότερες από 5.000 εικόνες. Ακολουθήσαμε τα παρακάτω κριτήρια: Αφηγείται η φωτογραφία μία ιστορία; Η ατμόσφαιρα έχει μεταφερθεί στη φωτογραφία; Το περιβάλλον κουβαλάει αρκετή και ουσιαστική πληροφορία; Το πορτρέτο δείχνει σεβασμό; Η τελική επιλογή έγινε σε στενή συνεργασία με τον Christian Beck, έναν photo designer που ενήργησε σαν καλλιτεχνικός διευθυντής. Οι γνώσεις του μου επέτρεψαν να αναπτύξω μία κάποια απόσταση με τις δικές μου εικόνες, κάτι που βοήθησε αφάνταστα στη διαδικασία επιλογής.
Τελικά, το 2019, με κάλεσε ο εκδότης για να βγάλουμε το art book με τίτλο «My Greek village – The village as metaphor». Η υποδοχή στο βιβλίο ήταν φανταστική, κερδίζοντας τα βραβεία Bronze International Creative Media Award (ICMA) στο Λονδίνο το 2019 και το Silver German Photo Book Prize 2020/21.
Το project συνεχίζεται. Νέες εικόνες, μία ακόμα έκθεση, πώληση αντιγράφων εικόνων και μία πιο εκτενής έκδοση του βιβλίου στα αγγλικά και ελληνικά σχεδιάζεται.

Βλέπετε τα μέρη και τους ανθρώπους μέσα από τα μάτια του φωτογράφου ή αυτό πηγαίνει πιο μακριά; Τι θέλετε να «αιχμαλωτίσετε» και να δείξετε μέσα από τις φωτογραφίες σας;
Το φωτογραφικό μάτι είναι μέρος της προσωπικότητάς μου. Κάθε φωτογράφος ψάχνει για αυτήν τη μοναδική και εμβληματική φωτογραφία…
Μία και μόνο φωτογραφία είναι σπουδαία όταν περικλείει την ατμόσφαιρα μίας συνάντησης και τηρεί τα αισθητικά κριτήρια. Όταν όμως επιτύχεις να δημιουργήσεις μία σειρά από τέτοιες φωτογραφίες, ένα portfolio ή ακόμα ένα βιβλίο, είναι ακόμα καλύτερα και είσαι στα πρόθυρα να γίνεις καλλιτέχνης… (χαμόγελο)
Στα πορτρέτα μου σκοπεύω να «αιχμαλωτίσω» το πολιτιστικό περιβάλλον και τις αλληλεπιδράσεις του με τους πρωταγωνιστές. Στο βιβλίο, μαζί με κάθε εικόνα υπάρχει και μία μικρή περιγραφή του θέματος, τις δουλειές τους στο χωριό, τις ελπίδες και τους φόβους τους. Όπως ανέφερα πριν, εύχομαι να δημιουργήσω μνήμες της καθημερινής ζωής στο χωριό. Για αιώνες, αυτός ο παραδοσιακός τρόπος ζωής ήταν ο μόνος τρόπος και σε πλήρη αντίθεση με τη ζωή σε μία ανώνυμη μεγαλούπολη του σήμερα. Κάτω από τέτοιες σκέψεις, το «My Greek Village» ίσως συνιστά και μία μεταφορά.

My Greek village...
Το ελληνικό μου χωριό …

… είναι μία μεταφορά για ένα ιδανικό μέρος που αντιπροσωπεύει πολλά από αυτά που λαχταρούμε στη ζωή: διαπροσωπικές σχέσεις, εγγύτητα, διαύγεια, αξιοπιστία, οικογένεια, και ταυτότητα.

... απεικονίζει την απώλεια πολλών αξιών, όπως έχουμε δει και θρηνούμε στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο.

… είναι μία έκφραση της θλίψης που νιώθουμε όταν οικεία και αγαπημένα αντικείμενα, κατασκευές και τελετουργίες εξαφανίζονται από τις ζωές μας.

… μας δείχνει την παροδικότητα των υφιστάμενων κατασκευών και μας δίνει ελπίδα ότι θα επιτύχουμε να διαχειριστούμε την πολιτιστική μας κληρονομιά, με έναν προστατευτικό τρόπο γεμάτο σεβασμό.

… μας φανερώνει τις πιο σημαντικές, αυθεντικές αξίες στη ζωή, γιατί αυτό το ελληνικό χωριό δεν βρίσκεται μόνο στην Ελλάδa. Είναι ένα μέρος που υπάρχει παντού στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο, ένας μέρος λαχτάρας και επιθυμίας που χρειάζεται να το δούμε και να το διατηρήσουμε, να το προστατεύσουμε και να το υπερασπιστούμε, και ένα μέρος που υπάρχει, πάνω από όλα, μέσα στις καρδιές μας.

Δείτε περισσότερα στο wolfgangbernauer.com και στο Instagram