Σταθμοί του μετρό και στάσεις λεωφορείων της σοβιετικής εποχής

Ο καναδός φωτογράφος και κινηματογραφιστής Christopher Herwig έχει ταξιδέψει σε περισσότερες από 90 χώρες για λογαριασμό διεθνών περιοδικών (National Geographic, CNN Traveler, Lonely Planet) και μεγάλων οργανισμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη. Ψάχνοντας την ομορφιά και την έμπνευση ακόμα και στο πιο δυσπρόσιτα σημεία του πλανήτη, βάζει τον άνθρωπο μπροστά από τα στατιστικά.

Κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου ταξιδιού με το ποδήλατο από το Λονδίνο στην Αγία Πετρούπολη το 2002, άρχισε να παρατηρεί αυτές τις υπέροχες στάσεις λεωφορείων, στη μέση του πουθενά, σε όλα τα πρώην σοβιετικά καθεστώτα τα οποία διέσχισε. Δεν άργησε να σηκώσει την φωτογραφική κάμερα και 12 χρόνια αργότερα, 18 χιλιάδες μίλια και περισσότερα από 14 κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, συγκέντρωσε τις πιο όμορφες και –από κάθε άποψη- ενδιαφέρουσες στάσεις λεωφορείων σε μία έκδοση με τον τίτλο «Soviet Bus Stops» (2014), με ένα δεύτερο βιβλίο να ακολουθεί το 2017. Ακολούθησε ένα τρίτο βιβλίο με τίτλο «Soviet Metro Stations» (2019), με το ενδιαφέρον του αυτή τη φορά να στρέφεται στους σταθμούς του μετρό των μετα-σοβιετικών κρατών, με τη μοναδική τους αρχιτεκτονική και ιδιαίτερα υλικά και στοιχεία διακόσμησης (μωσαϊκά, πολυέλαιοι, γλυπτά), χωρίς να λείπει, σε πολλές περιπτώσεις, η υπερβολή και το κραυγαλέο.   

Ο Christopher Herwig, από το τωρινό του ησυχαστήριο στο Αρχιπέλαγος της Στοκχόλμης, μιλάει στην ATHENS VOICE για τις φωτογραφίες του από τις υπέροχες στάσεις λεωφορείων και τους σταθμούς της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και τους πιο σύγχρονους σταθμούς μετρό.

Τι σας τράβηξε στη φωτογραφία στην αρχή και πώς αυτό εξελίχθηκε στη συνέχεια;

Δεν είμαι απόλυτα σίγουρος. Ο πατέρας μου πάντα με άφηνε να χρησιμοποιώ τη δική του κάμερα, το έχω σαν ανάμνηση μικρός. Στην αρχή, με ενδιέφερε ο μηχανισμός και λειτουργία της. Πήρα την πρώτη μου κάμερα όταν ήμουν 12, ένα «σκοτεινό» δωμάτιο όταν ήμουν 15 και δουλειά σε ένα εργαστήριο φωτογραφίας στα 18. Μετά πήγα στο σχολείο και σπούδασα φωτογραφία, ταξίδεψα περισσότερο μπορούσα και όταν είχα την οικονομική δυνατότητα και αργότερα δούλεψα σαν βοηθός φωτογράφος για πολλά χρόνια σε εμπορική φωτογραφία και φωτογραφία φαγητού. Αυτό εξελίχθηκε σε ταξιδιωτική φωτογραφία και την τελευταία δεκαετία κυρίως δουλειά για οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. 

Ζείτε στη Σουηδία τώρα. Πώς αντιμετωπίζετε την πανδημία; Μία περίοδος που δεν μπορεί να ταξιδέψει εύκολα κάποιος...

Είμαστε πολύ τυχεροί. Μέναμε στην Ιορδανία μέχρι και το καλοκαίρι του 2019 και τότε αποφασίσαμε να περάσουμε μία ήρεμη χρονιά με τα παιδιά μας σε ένα νησί στο Αρχιπέλαγος της Στοκχόλμης. Ο COVID ήρθε αλλά ήμασταν ήδη απομονωμένοι και το απολαύσαμε. Ασχολήθηκα με το μοντάζ, έχτισα δύο καλύβες για τους επισκέπτες αλλά και για εμένα για να μπορώ να δουλέψω. Αυτές τις ημέρες ένας φίλος κινηματογραφιστής βρίσκεται εδώ και ασχολούμαστε με το μοντάζ για ένα φιλμ για τις στάσεις λεωφορείων, με συνεντεύξεις με μερικούς από τους δημιουργούς τους και πλάνα και υλικό μέχρι να τους βρούμε.

Πότε ήταν η στιγμή που προσέξατε τις στάσεις λεωφορείων και τους σταθμούς του μετρό της πρώην Σοβιετικής Ένωσης;

Το 2002, τις πρωτοείδα μπροστά μου καθώς ποδηλατούσα στις χώρες της Βαλτικής. Την επόμενη χρονιά η γυναίκα μου και εγώ μετακομίσαμε στο Καζακστάν για τρία χρόνια και έτσι είχα την ευκαιρία να εξερευνήσω την Κεντρική Ασία και καθώς έβρισκα και άλλες πολλές στάσεις λεωφορείων, κόλλησα. Τους σταθμούς μετρό τους παρατήρησα το 1998 όταν επισκέφτηκα για πρώτη φορά τη Ρωσία. Πάντα ήθελα να τους καταγράψω αλλά μόλις πρόσφατα άρθηκαν κάποιοι περιορισμοί και απαγορεύσεις που υπήρχαν στις περισσότερες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης για να τους φωτογραφίσεις.

Εγείρατε υποψίες όταν ταξιδεύατε με ένα ποδήλατο και βγάζατε φωτογραφίες αυτών των παλαιών στάσεων και σταθμών μετρό;

Οι στάσεις λεωφορείων σε πολλά μέρη ήταν πια εκτός λειτουργίας και εγκαταλελειμμένες. Αρκετοί άνθρωποι νόμιζαν ότι έκανα πλάκα με τις κοινότητές τους τραβώντας αυτές τις φωτογραφίες, καμία τέτοια πρόθεση από εμένα. Δεν έβλεπαν τις στάσεις λεωφορείων σαν έργα τέχνης. Πολλοί άνθρωποι που έβλεπαν μία τυχαία στάση, δεν έβλεπαν σε αυτήν κάτι το ιδιαίτερο. Ωστόσο, όσο έβλεπα τη συλλογή με τις φωτογραφίες να μεγαλώνει και την ποικιλομορφία των σχεδίων, βλέπω αυτές τις στάσεις λεωφορείων σαν ένα φαινόμενο.

Τι κάνει όλες αυτές τις στάσεις και σταθμούς τόσο ξεχωριστούς; Πολύ διαφορετικοί από αυτούς της Δύσης και αυτούς που κατασκευάζουμε τώρα.

Ήταν μία σπάνια ευκαιρία να κάνω κάτι διαφορετικό. Οι πολύ ιδιαίτερες και εντυπωσιακές στάσεις είχαν δύο μεγάλα κοινά χαρακτηριστικά. Πρώτον, συνήθως βρίσκονταν σε αγροτικές περιοχές και όχι στις πόλεις που χρειάζονταν περισσότερες μαζικής παραγωγής και κατασκευής στάσεις λεωφορείων. Δεύτερον, ήταν μικρές και δεν είχαν τους ίδιους περιορισμούς ενός «αληθινού» κτιρίου. Αυτό το εκμεταλλεύτηκαν πολλοί αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες και η ιδέα εξαπλώθηκε σε όλες τις Πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες. 

Περιγράφετε τις στάσεις και σταθμούς σαν μία μίξη προπαγάνδας, τέχνης και design.

Από τη στιγμή που αυτές οι στάσεις λεωφορείων δεν σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν ίδιες, όλες τους έχουν μικρές ιστορίες πίσω τους μιας και σχεδιάστηκαν και φτιάχτηκαν από διαφορετικούς ανθρώπους. Κάποιοι υπερήφανοι Σοβιετικοί επιδεικνύουν το σφυροδρέπανο και άλλα μηνύματα προπαγάνδας. Μιλώντας με άλλους κατασκευαστές απλά ήθελα να φτιάξουν κάτι για τους ανθρώπους που θα ήταν όμορφο και πρωτότυπο.

Φαίνεται πως στη σύγχρονη Ρωσία οι σταθμοί του μετρό έχουν κρατήσει πολλά στοιχεία του «ένδοξου» παρελθόντος.

Οι σταθμοί του μετρό συνεχίζουν να είναι μία πηγή αναφοράς και υπερηφάνειας σε πολλές πρώην σοβιετικές πόλεις. Και οι νέοι σταθμοί κάποιες φορές ακολουθούν την ιδέα να έχουν έντονα και πρωτότυπα σχέδια, κάτι φοβερό να βλέπω, δεν είναι μόνο οι στάσεις λεωφορείων λοιπόν.

Έχετε παρατηρήσει διαφορές από στάσεις σε στάσεις και κράτη σε κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης;

Έχω ταξιδέψει σε πολλές άλλες χώρες αλλά όχι για το σκοπό ανάλογων projects. Κάποιες πόλεις έχουν υπέροχους σταθμούς το μετρό όπως η Στοκχόλμη και η Βουδαπέστη αλλά σπάνια βρίσκεις τόσες ξεχωριστές στάσεις λεωφορείων όπως κατά την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης. Μία από τις ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις που κάποιος μπορεί να κάνει για αυτές τις στάσεις λεωφορείων είναι η περιφερειοποίηση του σχεδιασμού τους και η τάση να τιμήσουν τις ίδιες τις Δημοκρατίες παρά τo σοβιετικό κράτος. Αυτό το βλέπεις στον τρόπο που τις διακοσμούσαν, όπως και στα υλικά που χρησιμοποιούσαν. Η Εσθονία χρησιμοποιούσε την τοπική ξυλεία, η Ουκρανία τα μωσαϊκά πλακάκια που παρήγαγαν εκεί, η Αρμενία έχει λιγότερα δέντρα και έτσι βλέπεις περισσότερες στάσεις από μπετό.

herwigphoto.com