Σωκράτης Μαυρομμάτης: Μέρες και νύχτες στην Ακρόπολη

Η ιδιότητά του: επικεφαλής φωτογράφος από το 1979 στην Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης του Υπουργείου Πολιτισμού. Βύρωνας, Dark Room Creative Project, Τετάρτη 15 Ιανουαρίου, 2020, για μία και μόνο μέρα, ο Σωκράτης Μαυρομμάτης θα παρουσιάσει ένα δείγμα της πολύχρονης δουλειάς του. Ενώπιον κοινού που θα δει αλλά και θα συζητήσει περί των εικόνων του.

Μια παρουσίαση εφ’ όλης; Δύσκολο εγχείρημα: πώς μπορεί να συμπυκνωθεί και να συμπτυχθεί σε ένα απόγευμα το έργο μιας ζωής; Και το χειρωνακτικό και το πνευματικό, μιας και η ζωή και η τέχνη του Μαυρομμάτη είναι ευθέως συνδεδεμένες με μια ιστορία χιλιάδων χρόνων (Ακρόπολη) και με μια τέχνη (φωτογραφία) που η παράμετρος που υπηρετεί, το πεδίο όπου καταβυθίζεται, είναι το ντοκουμέντο. 

Ο δικός μας Ιντιάνα Τζόουνς. Πειστήρια και καταγραφή. Η Αισθητική της τεκμηρίωσης, τα αποτυπώματα της Μνήμης αλλά και ό,τι άλλο προκύψει από τη συζήτηση. «Η φωτογραφική τεκμηρίωση και δημιουργική φωτογραφία στην αρχαιολογία». Αυτός είναι ο τίτλος του απογεύματος της Τετάρτης, που θα μοιραστούμε μαζί του. Μια αρχή, ένα ξεκίνημα, ώστε να ξεδιπλωθεί η διαδρομή της ζωής και της τέχνης του: Ο χρόνος, ο «τόπος», η «διαδικασία», η «απεικόνιση» της Ακρόπολης.

Είναι η πρώτη εκδήλωση που διοργανώνει το Dark Room Creative Project για τη νέα χρονιά, καθώς η Ηώ Πάσχου κατάφερε να περάσει τον χώρο σε μια νέα εποχή, επεκτείνοντας τη λειτουργία του σε κάτι περισσότερο από έναν τόπο μνήμης - φόρο τιμής στον πατέρα της, φωτογράφο Στέφανο Πάσχο. Κάτι πέρα από Μουσείο. Προσπάθεια που ευώδωσε και αναπτύχθηκε με τη συμπαράσταση και την ενεργή εμπλοκή είτε πρώην μαθητών του, που πορεύονται με εφόδιο γνώσεις που απέκτησαν από τον «δάσκαλο», αλλά και της ίδιας. 

Η καθηγήτρια - επιστημονική συνεργάτιδα στο Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών του ΤΕΙ Αθηνών, η Ηώ Πάσχου, εκεί στον Βύρωνα, κατάφερε ατύπως αλλά και επισήμως να στήσει ένα ζωντανό και πολυποίκιλο από πλευράς ενδιαφερόντων και λειτουργιών «στέκι» που σπαρταρά από ενέργεια. Ένα «εργαστήρι» ιδεών και πράξεων που αφορούν τη φωτογραφία, εμπλέκοντας στο παιχνίδι όλους όσοι ψάχνουν και ψάχνονται περί της τέχνης της και των άπειρων εφαρμογών της. Την ίδια στιγμή ο χώρος -υποβλητικά ατμοσφαιρικός όπως τον ορίζουν τα αντικείμενα, οι μηχανές και το αρχείο με τον τεράστιο όγκο δουλειάς του Στέφανου Πάσχου- καταφέρνει να λειτουργήσει σε κάτι περισσότερο από έναν «σκοτεινό, κλαδικό (!!!), θάλαμο. Το Dark Room Creative Project θα μπορούσε εκτός από εργαστήρι ή κιβωτός, να είναι και μπαρ! Εντευκτήριο, συνεργατικός χώρος, ένα μέρος το οποίο σπαρταρά από ιδέες και ανθρώπους που επιμένουν να θεωρούν τη φωτογραφία ζωτικό σημείο της ζωής τους. Φαν κλαμπ! Τα λέμε αμέσως. Και την Τετάρτη, αλλά και πριν από αυτήν, Σωκράτης Μαυρομάττης, τότε και τώρα... 

Πόσο όλα αυτά τα χρόνια καταφέρατε να περάσετε το δημιουργικό και υποκειμενικό σας «βλέμμα» πάνω σε ένα αντικείμενο με πολύ συγκεκριμένα «πρέπει» στον τρόπο μελέτης του;
Η δημιουργική πρόθεση υπήρχε πάντα στις φωτογραφίες αρχαιοτήτων. Από τον 19ο αιώνα οι φωτογράφοι «υπέγραφαν» τις φωτογραφίες τους, στην αρχή όσο τους το επέτρεπε η χρήση των μεγάλων και δύσχρηστων μηχανών αλλά και η επεξεργασία των τότε φωτογραφιών. Αργότερα, στις αρχές του 20ού αιώνα, η δημιουργική πρόθεση πολλές φορές αποτυπωνόταν τόσο έντονα, που το αποτέλεσμα παρέπεμπε περισσότερο σε καλλιτεχνικές εικόνες μνημείων και αντικειμένων και λιγότερο σε εικόνες τεκμηρίωσης. Να υπογραμμίσω πως η φωτογραφική τεκμηρίωση ακολουθεί κανόνες τεχνικούς αλλά και αισθητικούς. 

Στην αρχή της, νομίζω, η αρχαιολογική φωτογραφία είχε πολύ στάνταρ τρόπο μεταφοράς – αναπαραγωγής. Αργότερα και ειδικά σήμερα, μέσω όχι μόνο των επαγγελματιών αλλά και των τουριστών ινσταγκράμερ, στις εικόνες σναπ σοτ συγχωνεύονται και εμπλουτίζονται οι «τόποι». Το χθες μπλέκεται με το σήμερα αλλά και όλα όσα εμπεριέχει: ανθρώπους, μια φύση που άλλαξε/ εμπλουτίστηκε/ μεταβλήθηκε, περιβάλλοντες χώρους που αλλοιώνουν την εικόνα-μνημείο. Πώς αντιμετωπίζετε το δίλημμα της γωνίας ή του ντιρέκτ κάδρου; Του φωτός, φυσικό ή τεχνικό, της «σιγής» ή των «θορύβων»;
Η φωτογραφία είναι μία από τις άπειρες παραμέτρους μνήμης. Τα μνημεία, οι χώροι, τα ερείπια, το περιβάλλον, η ώρα, η εποχή, οι άνθρωποι, κλπ, κλπ, αποτελούν ένα ενιαίο αφήγημα με τα μέρη του σε διαρκή διάλογο, με συμφωνίες και αντιθέσεις, με αλήθειες και με ψέματα, διαγράφεται τα τελευταία 180 χρόνια η ιστορία και της αρχαιολογικής φωτογραφίας.

Πόσο δραματοποιημένες ή σκηνοθετημένες πρέπει να είναι οι αρχαιολογικές εικόνες στην περίπτωση της Ακρόπολης; Υπάρχει ένας άραγε κανόνας και μια νόρμα, πιθανόν διαφορετική για τις Πυραμίδες της Αιγύπτου; (τυχαίο το κοντράστ). Και τι εξυπηρετεί;
Η παραγωγή κάθε φωτογραφίας εξαρτάται σχεδόν πάντα από το ποια θέλουμε να είναι η κατάληξή της. Επομένως ξεκινάμε από το τέλος.

Αισθήματα και ιδέες. Πόσο μπορούν αυτές οι φωτογραφίες - εικόνες να τα μεταφέρουν αυτούσια και χωρίς «τεχνική» υποστήριξη από λόγο-λέξεις;
Εάν υπάρχει κάτι να «ειπωθεί», τότε η επιλογή είναι υποκειμενική και κατά περίπτωση.

Καταγραφή, δημιουργικότητα, πληροφορία, μια «αποθήκη» εικόνων, που πόσο όμως μακριά ή κοντά βρίσκονται σε αυτό που θεωρούμε «τέχνη»;
Νομίζω πως η «τέχνη» βρίσκεται κυρίως στην πρόθεση και λιγότερο στο μέσο.

Είστε εσείς σε εκείνη τη λήψη όπου ο φωτογράφος αιωρείται στον ουρανό μέσω γερανού; Κι αν ναι, πώς ανακαλείτε εκείνη τη στιγμή, αλλά και πόσο αυτή η τεχνική παρέμβαση φώτισε διαφορετικά τη ματιά σας, με αποτέλεσμα να αλλάξει και η δική μας ως αποδέκτες - θεατές; Και πόσο ευκολότερη όντως είναι σήμερα η δουλειά σας με τα drone;
Η πρόσβαση σε σημεία απρόσιτα είναι δυνατή κάποιες φορές με χρήση γερανών ή ικριωμάτων, όπου ο φωτογράφος βρίσκεται στο σημείο και φωτογραφίζει. Τα drones είναι κάτι τελείως διαφορετικό και εξαιρετικά απρόσωπο. Ο φωτογραφίζων δεν χρειάζεται να είναι φωτογράφος. Είναι κάπως σαν τις δορυφορικές φωτογραφίες που η αναγκαιότητα για φωτογράφο είναι σχεδόν μηδενική. Φυσικά υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά πάντως είναι μια ειδικότητα «παραφωτογραφική», αλλά ασφαλώς απολύτως χρήσιμη και εκπαιδευτική. Σύντομα βέβαια, θα δούμε αξιόπιστες εικαστικές προσπάθειες με drones.

Τι εννοούμε όταν λέμε «φωτογραφική τεκμηρίωση»; Γίνεται με κανόνες ρεπορτάζ; Και πόσο μπορούμε να πιστεύουμε μια εικόνα όπου οι αλλοιώσεις του αντικειμένου της μέρα με τη μέρα, χρόνο με τον χρόνο, την καθιστούν «αναξιόπιστη» λόγω των μεταβολών που της επιφέρει το πέρασμα του χρόνου;
Κάθε φωτογραφία αποτελεί τεκμήριο με την έννοια της πληροφορίας. Η εξειδικευμένη όμως τεκμηρίωση πρέπει να επιτρέπει συγκρίσεις, να έχει σαφήνεια, να περιλαμβάνει κάποιας μορφής κλίμακα, χρονολόγηση αναλυτική και κυρίως σταθερά σημεία που σε τακτά διαστήματα θα πραγματοποιούνται νέες λήψεις και επομένως θα καταγράφεται η όποια εξέλιξη. Ταυτόχρονα για τις ανάγκες αρχειοθέτησης, χρήσης και ένταξης σε μελέτες, εργασίες, προτάσεις, παρουσιάσεις, πρέπει να ακολουθούν τον πάγιο κανόνα «λίγες φωτογραφίες – πολλές πληροφορίες». Οι τεράστιοι αριθμοί φωτογραφιών που απαιτούν άπειρες ώρες ψαξίματος, τις καθιστούν πρακτικά άχρηστες.

Ποιο είναι το πιο αγαπημένο σας σημείο στην Ακρόπολη, αυτό που, όσες φορές κι αν το αποτυπώνετε ή αποτυπώσατε, συνεχίζει να σας συγκινεί αποκαλύπτοντας κάθε φορά μια ανεξιχνίαστη λεπτομέρεια;
Στην Ακρόπολη, αλλά και παντού υπάρχουν σημεία ανεξιχνίαστα, σημεία που περιμένουν την κατάλληλη «ματιά», σαν τις σιδερένιες «αναμονές» σε κάποια ταράτσα κτηρίου.

Μήπως τελικά ανάμεσα στο κάδρο «από μακριά»/γενικό και το ζουμ/κοντά/φόκους στη λεπτομέρεια κατοικεί ο χρόνος;
Στις γενικές λήψεις είναι ασφαλώς πιο εύκολα αντιληπτός. Στις λεπτομέρειες άλλοτε κυριαρχεί με τη μορφή φθοράς και άλλοτε με τη μορφή ίχνους εργασίας. Ο χρόνος, έτσι κι αλλιώς, κατοικεί σε κάθε φωτογραφία, έστω και «παγωμένος». Κάθε φωτογραφία αναφέρεται σε παρελθόντα χρόνο, ενώ σε κάποιες υπονοείται ο χρόνος που έπεται. 

www.facebook.com/DarkroomCP