Ο κρυφός κήπος της Ένης Κούκουλα

Η Ένη Κούκουλα συνεχίζει στη «γραμμή» της τελευταίας ατομικής έκθεσης με τον τίτλο «Η φωνή των πραγμάτων» από το 2015, όπου τα πράγματα και τα αντικείμενα είχαν μια αυθυπαρξία. Στην τωρινή της δουλειά υπάρχουν τρεις ενότητες – τοπία, εσωτερικοί χώροι και άνθρωποι, μικρά αντικείμενα και λουλούδια. Λίγο πολύ μια συλλογή από εικόνες προσωπικά βιωμένες που κάθε στιγμή είναι παρούσες εκεί έξω.

Η δουλειά αυτή μας ξεναγεί σε έναν κήπο ιδιωτικότητας, σε τόπους πραγματικούς και φανταστικούς, δίνει ένα αφήγημα καμωμένο από μικρά αντικείμενα και λεπτομέρειες, βλέμματα ή κινήσεις, πολλαπλές χρωματικές παλέτες. Εικόνες μιας παράξενης ευδαιμονίας του ελάχιστου, αντίδοτο στο σύγχρονο, στο σκληρό ή στο άσχημο. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι φλερτάρει με το ρομαντισμό, αν δεν ήταν φανερό ότι στις εικόνες της ελλοχεύει ως υπόνοια ή αμυδρά ως απειλή το άγνωστο.
«Βλέποντας το έξω αναγνωρίζουμε το μέσα», σχολιάζει η καλλιτέχνης. «Στο έξω αναγνωρίζουμε αυτό που είμαστε και μέσα μας. Στον κρυφό μας κήπο κρύβουμε όλους μας τους θησαυρούς. Αυτούς που ανακαλύπτουμε σιγά-σιγά. Σε αυτούς που κατασταλάζουμε και εκεί που είμαστε ολόκληροι. Κάτι που λάμπει σε ένα χώρο με επιλέγει καθοδηγώντας το φακό μου, με οδηγό το φως, τη μνήμη, την αίσθηση. Σα να νοσταλγείς κάτι πριν το ζήσεις ή αλλιώς ζώντας το να το αναπολείς ήδη. Με μάτια μισόκλειστα».
Υπάρχει διάχυτος ένας δισταγμός πλάι στην κατάφαση, πολυχρωμία πλάι στη μονοχρωμία, μια εν δυνάμει ευτυχία κοντά στην αδήριτη αίσθηση της νοσταλγίας του παρόντος. Ο φόβος του τέλους.
Λίγο πριν τα εγκαίνια της νέας της έκθεσης «Κρυφός κήπος» στο Βιβλιοπωλείο - Αίθουσα Τέχνης Φωταγωγός τη συναντήσαμε για να μάθουμε περισσότερα. 

Είχες πάντα πάθος με τη φωτογραφία; Πότε και πώς ξεκίνησες; Γιατί δεν έγινε επάγγελμα;
Φωτογραφίζω από το 1981, όταν ακόμη ήμουν στο Λύκειο. Ορόσημο τα μαθήματα στο Αμερικάνικο Κολλέγιο, η μαθητεία μου στον Φωτογραφικό Κύκλο και η παιδεία στο Λονδίνο όπου έζησα για λίγο. Όμως θαρρώ πως άρχισα πραγματικά να νιώθω φωτογράφος μετά το 1995, οπότε άρχισα να δείχνω εικόνες προς τα έξω. Γενικώς άργησα να πω στον έξω κόσμο ότι νιώθω καλλιτέχνης φωτογράφος. Αυτό ήρθε με φόρα και με κατέλαβε αφού πια είχα «φτιάξει» τα υπόλοιπα (σπουδές, δουλειά, παιδιά κ.λπ.) κι έβγαλα ένα βιβλίο φωτογραφίας και ένιωσα ότι είμαι κυρίως αυτό. Από τότε δεν έχω σταματήσει να φωτογραφίζω ή να σκέφτομαι τη φωτογραφία, ή όταν έρθει η ώρα να δείχνω.
Νομίζω ότι πάντα με τριγύριζε το «καλλιτεχνικό» μικρόβιο, έγραφα ποιήματα ή μικρές ιστορίες και μου άρεσε να φτιάχνω έναν δικό μου παράλληλο κόσμο. Ο πραγματικός, να πω την αλήθεια, δεν μου αρέσει... «σκέτος». Τη φωτογραφία δεν τη σκέφτηκα σαν δουλειά, δηλαδή σαν εφαρμοσμένη απασχόληση (περιοδικά, ρεπορτάζ, μόδα κ.λπ.), ίσως γιατί τη βλέπω σαν καθαρά ένα μέσο έκφρασης, δηλαδή τέχνη.

Ποιο είναι το αγαπημένο σου είδος φωτογράφισης, τοπία ή πορτραίτα;
Την περίοδο που φωτογράφιζα ασπρόμαυρο έκανα πολλά πορτραίτα. Στην έγχρωμη δουλειά εδώ και χρόνια, πιο πολύ με ελκύουν τα τοπία, τα εσωτερικά χώρων και οι λεπτομέρειες. Όμως είναι προ των πυλών να ξαναμπεί το ανθρώπινο στοιχείο μέσα στη δουλειά αυτή. Μερικές φορές σχεδόν δεν με αφορά το θέμα. Οι άνθρωποι με δυσκολεύουν γιατί θέλω χρόνο − δεν με κινητοποιεί η στιγμή ή η έκφραση του προσώπου που πρέπει να «τσακώσω». Με προκαλεί όμως να τους ξαναπιάσω σαν θέμα.

Έγχρωμες ή ασπρόμαυρες;
Από το 2008 έγχρωμο. Ίσως γιατί μέσω του έγχρωμου βγήκε μια εικαστικότητα που έψαχνα. Συχνά, βέβαια, μιλώντας για εικαστικότητα στη φωτογραφία νομίζω ότι κινδυνεύεις βγεις εκτός «ορθότητας» του μέσου, αλλά το έχω διακινδυνέψει και μου ταιριάζει. Το ασπρόμαυρο, φυσικά, είναι η βάση της λεγόμενης καλλιτεχνικής φωτογραφίας και πάντα φλερτάρω να γυρίσω, αλλά δεν μου ξαναγυρίζει παρά τις καταβολές.

Στο ελάχιστο, στη λεπτομέρεια, κρύβεται η ουσία;
Μου αρέσει το ελάχιστο, το υπονοούμενο, κάτι που σε τραβάει από το μανίκι. Κάτι που δεν φωνάζει. Όπως ένας γιαπωνέζικος κήπος, μια σκιά, ένα βλέμμα, ένα φθαρμένο πλακάκι. Η γοητεία του ελάχιστου, του μικρού. Σαν το «Εγκώμιο της σκιάς».

Ο τίτλος της τωρινής σου έκθεσης είναι «Κρυφός κήπος». Σε τι αναφέρεσαι;
H έκθεση αυτή γίνεται σε έναν αγαπημένο χώρο, μυθικό στα μάτια μου εδώ και χρόνια, που περνούν λογοτέχνες και μεταφραστές, εικαστικοί και φίλοι των εκδόσεων «Το Ροδακιό», χώρο υψηλής αισθητικής και αίσθησης. Η δουλειά αυτή είναι σε εξέλιξη και συνεχίζεται. Είναι ένας «κήπος ιδιωτικότητας», σε τόπους πραγματικούς και φανταστικούς, ένα αφήγημα καμωμένο από μικρά αντικείμενα και λεπτομέρειες, βλέμματα η κινήσεις, πολλαπλές χρωματικές παλέτες. Νομίζω ότι δύο πράγματα με τριγυρνούν σε αυτή την ενότητα: η ομορφιά (σαν αντίδοτο στη βία, ασχήμια ή σκληρότητα) που εμπεριέχει και το μάταιο αλλά και η εμμονή της συλλογής των εικόνων. Μαζεύω μικρά μικρά κομματάκια, σαν φυλαχτά που βάζει κανείς σε ένα κουτάκι προσωπικό.

Τι ανακάλυψες για τον εαυτό σου, που δεν ήξερες, μέσα από τις φωτογραφίες σου;
Ενδιαφέρουσα ερώτηση... Ανακάλυψα ότι, αντίθετα με μια εξωστρέφεια που με διακατέχει, ώρες-ώρες υπάρχει κάτι εκεί, σκοτεινό ή και σκέτο και μοναχικό. Κάτι που με τρώει. Όμως μου αρέσει γιατί νομίζω ότι οι φωτογραφίες μου εμπεριέχουν τους τόπους που είδαμε, τις στιγμές που ζούμε, τους ανθρώπους ή τις επιρροές που αγαπήσαμε ή αγαπούμε, τα βιβλία η τα ταξίδια. 

Είναι η πόλη, και συγκεκριμένα η Αθήνα, πηγή φωτογραφικής έμπνευσης;
Για μένα ο εξωτερικός της χώρος όχι πολύ. Ίσως γιατί είναι η πόλη που ζω και μερικές φορές δεν την προσέχω, ίσως γιατί με ενοχλούν τόσο τα αυτοκίνητα στο κάδρο. Όμως τα εσωτερικά των σπιτιών ή των μουσείων, ένα φως που εμφανίζεται η τα δέντρα της...

Ένα σχόλιο για το Instagram;
Το Instagram και η ψηφιακή εικόνα έχει αλλάξει τον τρόπο που τραβάμε ή, κυρίως, τον τρόπο που βλέπουμε τη φωτογραφία. Έχει αυξηθεί ο αριθμός και η ταχύτητα που παράγουμε και κυρίως αντιλαμβανόμαστε τη φωτογραφία. Ίσως επέτεινε τη φλυαρία... Στο τώρα, το Instagram είναι ένα μέσο το οποίο, αν το χρησιμοποιήσεις με μέτρο, μπορεί να είναι όμορφο. Βλέπεις πράγματα και δείχνεις πράγματα από και προς όλο τον κόσμο. Παράξενη αίσθηση...

Ποιο είναι το πιο κολακευτικό σχόλιο που σου έχουν πει για τις φωτογραφίες σου;
Δύο πράγματα: Στο Βερολίνο, στην ατομική που έκανα, ήρθε ένα παντελώς άγνωστος και μου είπε −στα γρήγορα− ότι τον συγκινούν οι φωτογραφίες μου και ότι κάτι παθαίνει που δεν ξέρει τι είναι. Μετά ανακάλυψα ότι είχε αγοράσει τέσσερις φωτογραφίες και είχε φύγει σιωπηλά. Ένα δεύτερο είναι ότι ένας ζωγράφος που αγαπώ μου είπε ότι μέσα από μένα βλέπει και εμπνέεται έργα δικά του.

Βιογραφικό: Η Ένη Κούκουλα γεννήθηκε το 1966 στην Αθήνα. Ασχολείται με την καλλιτεχνική φωτογραφία από το 1985. Από τις Εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορεί το 2006 η δίγλωσση έκδοση «Άπιαστος Χρόνος» με φωτογραφίες και κείμενά της. Συνεργάστηκε σταθερά με τη «Βιβλιοθήκη» της Ελευθεροτυπίας. Ατομικές εκθέσεις και προβολές του έργου της έχουν πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα: «Γκαλερί manifactura» (στο πλαίσιο του Athens Photo Festival 2008), «Ελευθερουδάκης», «Κέντρο Λόγου και Τέχνης 104», «Γκαλερί Cube», «Εντευκτήριο», «Ιανός», «Φωτογραφικός Κύκλος Αθήνας», «Αμερικάνικο Κολέγιο Θηλέων Αγίας Παρασκευής» κ.ά. Το 2010 πραγματοποίησε ατομική έκθεση της στο Βερολίνο, στον Ευρωπαϊκό Μήνα Φωτογραφίας και το 2013 στο Athens Photo Festival με θέμα το Βιετνάμ. Τελευταία της ατομική έκθεση ήταν «Η φωνή των πραγμάτων» στον Ιανό το 2015. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

Info: Ένη Κούκουλα «Κρυφός κήπος», Βιβλιοπωλείο – Αίθουσα Τέχνης Φωταγωγός, Κολοκοτρώνη 59Β & Λιμπονά (εντός της Στοάς Κουρτάκη, 2103839355.

Εγκαίνια: Δευτέρα 9 Δεκεμβρίου 2019, 19.00-22.00. Εκτός από τα τα εγκαίνια, το Σαββάτο στις 12.00 το μεσημέρι η καλλιτέχνης θα έχει μια τετ-α-τετ συνομιλία με τον Νίκο Βατόπουλο, σαν ξενάγηση στον χώρο της έκθεσης. Διάρκεια έκθεσης έως τις 10.1.2020. Δείτε περισσότερες πληροφορίες στο Guide της Athens Voice