Έφηβοι στο δωμάτιο: κάθε κλικ και μια ιστορία

Γράφει η Όλγα Αυγουστάτου, Εκπαιδευτικός - Συντονίστρια του Εργαστηρίου Φωτογραφίας μαζί με τον φωτογράφο Λάμπρο Παπανικολάτο

«Εμείς, οι άνθρωποι του SolidarityNow, έχουμε συσσωρεύσει πλούσια εμπειρία στην παροχή υπηρεσιών ανακούφισης εκεί που οι ανάγκες είναι πολλές και πιεστικές (στέγαση, ψυχο-κοινωνική στήριξη, συνηγορία δικαιωμάτων και νομική υποστήριξη). Τώρα επιχειρούμε να περάσουμε στην επόμενη "πίστα": να ανοίξουμε δρόμους και να δώσουμε ευκαιρίες ζωής. Κι αυτό θα το κάνουμε μέσα από την εκπαίδευση αλλά και μέσα από την τέχνη. Το Πρόγραμμα Φωτογραφίας είναι για εμάς η συμβολική μας ενηλικίωση, ένα καινοτομικό πρόγραμμα, μια γλώσσα δημιουργικής έκφρασης, μια μακροχρόνια δέσμευση για συνεχιζόμενη εκπαίδευση στα επόμενα δύο χρόνια. Το SolidarityNow στη νέα εποχή!» Με αυτά τα λόγια η Αντιγόνη Λυμπεράκη, Γενική Διευθύντρια του SolidarityNow, παρουσίασε το νέο εκπαιδευτικό εγχείρημά τους.

Ποιο είναι το διακύβευμα στην παιδεία σήμερα; να παράγει ανθρώπους που θα είναι ικανοί να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του 21ου αιώνα. Δηλαδή να είναι δημιουργικοί, προσαρμοστικοί, ανθεκτικοί, ευέλικτοι, να μπορούν να δουλέψουν σε μια ομάδα και τέλος να μπορούν να διαχειριστούν τη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα. Τη δική τους και των άλλων.

Ως εκπαιδευτικός, μάχιμη για τριάντα χρόνια και μέλος μιας μικρής ομάδας ανθρώπων που πασχίζουμε να δημιουργήσουμε ένα σύγχρονο, ιδιωτικό, ανοιχτό Γυμνάσιο και Λύκειο στο κέντρο της Αθήνας, αναζητώ κάθε αφορμή για να γνωρίσω καλές πρακτικές που δίνουν αποτελέσματα. Κι έτσι βρέθηκα να παρακολουθώ το Εργαστήριο Φωτογραφίας του Fredric Roberts. Χάρη στο SolidarityNow είχα την εξαιρετική χαρά και την τιμή να παρακολουθήσω μια διδακτική εμπειρία, να τη δω να εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μου, σε διάστημα μόλις μιας εβδομάδας και να εντυπωσιαστώ από τα αποτελέσματά της.

Το Εργαστήριο Φωτογραφίας του Fredric Roberts με πέντε εξαιρετικούς φωτογράφους, τον Arthur Ollman, τη Sarah Meghan Lee, τον Rick Allred, τον Mike Sakas, ήρθε στην Ελλάδα για να εκπαιδεύσει είκοσι εφήβους (14 έως 17 ετών) στην τέχνη της φωτογραφίας στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού προγράμματος του SolidarityNow.

Ο Fredric Roberts είναι ένας διεθνώς καταξιωμένος φωτογράφος ο οποίος έχει ιδρύσει το εργαστήριο Φωτογραφίας το 2011, μετά από μια επιτυχημένα καριέρα στα χρηματοοικονομικά. Η ομάδα του αποτελείται από άλλους τέσσερις εξίσου σημαντικούς φωτογράφους. Σκοπός των εργαστηρίων είναι να δώσουν στους μαθητές τους φωνή με μέσο τη φωτογραφία. Η δήλωση της αποστολής τους λέει: «σκοπός μας είναι να δώσουμε σε μαθητές γυμνασίου σε ολόκληρο τον κόσμο τη δύναμη να εκφραστούν μέσω της φωτογραφίας». Και η αποστολή εκτελείται στο ακέραιο μέσα σε οκτώ ημέρες.

Το πρόγραμμα είναι μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση πάνω στην τεχνική της φωτογραφίας, λήψεις −μέσα σε μια εβδομάδα τα παιδιά τράβηξαν 35.000 φωτογραφίες− αλλά και μαθήματα για το πώς η φωτογραφία είναι το μέσο για να αφηγηθεί κανείς μια ιστορία. Τα θέματα με τα οποία το εργαστήριο έχει καταπιαστεί ως τώρα είναι το περιβάλλον, η υγεία, η παιδεία, η κοινωνία των πολιτών, η δημοκρατία. Το συγκεκριμένο εργαστήριο στην Αθήνα είχε ως θέμα την πολυπολιτισμικότητα και την κοινωνική ένταξη.

Οι μαθητές που το παρακολούθησαν ήταν μια μεικτή ομάδα εφήβων, Ελλήνων και ξένων, αγόρια και κορίτσια από την Αθήνα, την Κομοτηνή, τη Φιλιππιάδα, την Καβάλα, το Αφγανιστάν και τις Φιλιππίνες, που βρέθηκαν στην ομάδα χάρη στο Solidarity Now. Σχεδόν καμία και κανείς δεν είχε τραβήξει ποτέ φωτογραφία με άλλο μέσο εκτός από το κινητό του. Μέσα σε έξι μέρες, με πολύ εντατικούς ρυθμούς δουλειάς από όλη την ομάδα, όσοι βρεθήκαμε στην τελετή αποφοίτησης είδαμε ένα αποτέλεσμα που, όχι μόνο ήταν τεχνικά άρτιο, αλλά είχε και μια ιστορία να μας πει.

Προσπάθησα να δω ποια είναι τα μυστικά της επιτυχίας του προγράμματος αυτού. Αρχικά είναι ο στόχος, που ήταν υψηλός: στο διάστημα μιας εβδομάδας τα παιδιά αυτά έπρεπε να μάθουν να χειρίζονται τη μηχανή με όλες της τις ρυθμίσεις εντελώς χειροκίνητα. Το δεύτερο που έπρεπε να καταλάβουν ήταν η δημοσιογραφική πλευρά της φωτογραφίας, δηλαδή η δυνατότητα της φωτογραφίας να αφηγηθεί μια ιστορία. Από την πρώτη μέρα και μετά τη βασική θεωρητική εκπαίδευσή τους τα παιδιά βγαίνουν να τραβήξουν φωτογραφίες. Τις φωτογραφίες αυτές, αφού ο καθένας διαλέξει τις τρεις καλύτερες ως προς το θέμα που έχει δοθεί, θα κρίνουν οι δάσκαλοι αλλά και οι ίδιοι οι μαθητές. Τη δεύτερη μέρα μαθαίνουν την τεχνική της σύνθεσης και συνεχίζουν να φωτογραφίζουν με την καθοδήγηση των δασκάλων τους και με τα νέα δεδομένα που έχουν διδαχθεί. Την επόμενη μέρα αρχίζει η ιστορία που θα αφηγηθούν. Η ιστορία στο εργαστήριο της Αθήνας είναι «η κοινωνική και πολιτισμική ενσωμάτωση». Φωτογραφίζουν ανθρώπους στην αγορά, στις δουλειές τους, στα μαγαζιά τους, στο δίκτυο μεταναστριών Μέλισσα. Η φωτογράφιση συνεχίζεται με εντατικούς ρυθμούς σε διάφορες περιοχές της Αθήνας, όπου υπάρχουν μετανάστες, πρόσφυγες, ξένοι. Την πέμπτη μέρα η κάθε ομάδα παρουσιάζει τις φωτογραφίες της σε μορφή ενός slide-show. Οι μαθητές παρουσιάζουν τη δουλειά τους και είναι σε θέση πια να συζητήσουν για την ποιότητα των φωτογραφιών. Έχουν εξοικειωθεί με τη γλώσσα της φωτογραφίας, είναι σε θέση να μιλήσουν και για τεχνική αλλά και για την ιστορία πίσω από κάθε φωτογραφία. Επιλέγουν τις φωτογραφίες που θα παρουσιάσουν στην έκθεση που θα γίνει τη μέρα της αποφοίτησης. Οι φωτογραφίες τυπώνονται και ο καθένας υπογράφει τη δική του φωτογραφία. Φορούν τα γάντια που τους έχουν δώσει για να μπορέσουν να υπογράψουν χωρίς ν´ αφήσουν τα αποτυπώματά τους. Ένα αντίτυπο είναι για κείνους.

Στην τελετή της αποφοίτησης που γίνεται μαζί και η έκθεση των φωτογραφιών τους, εμείς, οι τυχεροί που βρεθήκαμε εκεί, μπορέσαμε να καταλάβουμε ακριβώς ποια ήταν η σημασία και η αξία του εργαστηρίου φωτογραφίας του Fred Roberts. Τα παιδιά, αλλά και οι ενήλικες του SolidarityNow που συμμετείχαν, μας επέτρεψαν να συμμετάσχουμε στην εμπειρία τους. Είδαμε πως το εργαστήριο αυτό είχε τη δύναμη να αλλάξει τις ζωές τους. Οι συμμετέχοντες έδειχναν τη δουλειά τους σε ένα ακροατήριο βαθιά συγκινημένο. Ήταν αδύνατον να μείνει κάποιος αδάκρυτος σε αυτήν την αίθουσα. Η εκπαιδευτική αυτή εμπειρία, φυσικά, δεν θα μείνει χωρίς συνέχεια. Το εργαστήρι έχει προβλέψει τη συνέχιση των συναντήσεων της ομάδας των παιδιών για δύο χρόνια, με τη βοήθεια Ελλήνων φωτογράφων και μιας αφοσιωμένης ομάδας στελεχών του SolidarityNow. Και μετά από δύο χρόνια, η ομάδα θα παρακολουθήσει το δεύτερο μέρος του σεμιναρίου με τους ίδιους συντελεστές ακριβώς.

Ποια είναι τελικά τα συστατικά της επιτυχίας ενός εκπαιδευτικού εγχειρήματος; Η καθαρή στόχευση είναι το πρώτο, δηλαδή να ξέρω τί θέλω να πετύχουν οι μαθητές μου στο τέλος της διαδικασίας. Η μέθοδος είναι βέβαια καθοριστικής σημασίας: πρέπει να έχει δοκιμαστεί, να επανασχεδιαστεί με βάση την αξιολόγηση και να είναι προσαρμοσμένη στον στόχο, στην ομάδα των μαθητών και στις ιδιαίτερες συνθήκες που κάθε διαφορετική ομάδα ανθρώπων θα αντιμετωπίσει. Η μέθοδος, λοιπόν, είναι το δεύτερο συστατικό στη συνταγή της επιτυχίας. Η ομάδα των αφοσιωμένων και ικανών δασκάλων που πιστεύουν στο έργο τους και απολαμβάνουν τη δουλειά τους είναι το πολυτιμότερο περιουσιακό στοιχείο κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας. Και τέλος ένας περίγυρος που αγκαλιάζει το εγχείρημα, πιστεύει σε αυτό και στη δυνατότητα της εκπαίδευσης να αλλάζει και να μεταμορφώνει ζωές.

Αν μελετήσουμε το παράδειγμα του Εργαστηρίου του Fred Roberts, θα μάθουμε πολλά.

«Είχα την τύχη να παρακολουθήσω από κοντά και να υποστηρίξω εθελοντικά αυτό το εξαιρετικό εγχείρημα, μία ξεχωριστή συνεργασία του Fredric Roberts Photography Foundation με το SolidarityNow. Πιστεύω ότι η συγκεκριμένη μέθοδος διδασκαλίας, κατάφερε απλά και συστηματικά να βοηθήσει τα παιδιά, τους εν δυνάμει δημιουργούς, να «κατανοήσουν» το φωτογραφικό μέσο, για να μπορέσουν πιο συνειδητά να εκφραστούν. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των εισηγητών καθώς και η πλούσια εμπειρία τους, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτό. Η τεχνική κατάρτιση, η θεωρητική υποστήριξη και η συστηματική καθημερινή αξιολόγηση και επιλογή των φωτογραφιών, ήταν τρία βασικά ζητήματα, ενός άρτια σχεδιασμένου προγράμματος, που βοήθησαν στην επιτυχία αυτού του σεμιναρίου. Τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να πειραματιστούν, να προβληματιστούν, να ανακαλύψουν, να κατανοήσουν και να μοιραστούν φωτογραφικές εμπειρίες, σημαντικές για τα πρώτα τους βήματα. Πρόκειται λοιπόν για ένα βιωματικό σεμινάριο που στηρίχθηκε τόσο στην επικοινωνία, ευαισθησία και αλληλεπίδραση των παιδιών, όσο και στη θετική ενέργεια και τον ενθουσιασμό των ανθρώπων που το υποστήριξαν, κάτι που πραγματικά μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τον καθένα μας. Χαίρομαι αφάνταστα που αυτή η προσπάθεια θα έχει συνέχεια». Ο Λάμπρος Παπανικολάτος, Φωτογράφος και Εκπαιδευτικός, είναι ένας από τους δύο φωτογράφους −ο άλλος είναι ο Μίλτος Παπαδημητρόπουλος, αρχιτέκτονας και φωτογράφος− που είχε επιλέξει ο Fred και έχουν αναλάβει να συνεχίσουν για τα επόμενα δύο χρόνια το Εργαστήριο Φωτογραφίας με τη συγκεκριμένη ομάδα παιδιών.