Η έκθεση του Πολυδεύκη Ασωνίτη «Οι Καρβουνιάρηδες της Πίνδου» φιλοξενείται στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης (ΛΕΜΜ-Θ)
«Οι καρβουνιάρηδες ξεκινούν τη δουλειά στις αρχές του Μάρτη και φεύγουν από την Πίνδο στα τέλη του Δεκέμβρη. Μένουν μόνιμα σε παραπήγματα. Ζεσταίνονται με ξυλόσομπες. Μαγειρεύουν σε παλιές μασίνες. Όλα τριγύρω τους είναι κατάμαυρα. Λες και το μαύρο κάρβουνο τους προστατεύει από το κρύο και τη ζέστη. Οι οικογένειές τους ζουν αλλού. Είναι εργατικοί. Φιλότιμοι. Είναι το λευκό φως στο μαύρο τοπίο». Ο Πολυδεύκης Ασωνίτης τη ζωή αυτή την είδε με μια άλλη ματιά. Κάθισε δίπλα τους και τους φωτογράφισε ενώ δούλευαν. Έδωσε στη σκληράδα μια ανάσα. Κοιτώντας τις φωτογραφίες τους και ξεχνώντας για λίγο τον κόπο, την απομόνωση στα βουνά, είδα τους «χορευτές» του.
«Οι καρβουνιάρηδες της Πίνδου». Ένας δυνατός τίτλος που ανασύρει αβίαστα, με τις εικόνες και τα συναισθήματα που κουβαλάει, μια αμφιθυμία. Αυτόματα το μαύρο με το άκουσμα του κάρβουνου κυριαρχεί. Και όμως. Ο Πολυδεύκης Ασωνίτης μέσα από τη δική του καλλιτεχνική ματιά έδωσε μια άλλη διάσταση. Η έκθεση που φιλοξενείται στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης (ΛΕΜΜ-Θ) στάθηκε μια βολική αφορμή για να βάλουμε τις σκέψεις σε τάξη και να αποκωδικοποιήσουμε τα μηνύματα. Μου είπε πως νονός της έκθεσης είναι ο καθηγητής λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Βασίλης Νιτσιάκος, ο οποίος είναι και πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του μουσείου.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη ζωή αυτών των ανθρώπων;
Έχει να κάνει με τον τρόπο που μεγάλωσα, με τα βιώματά μου, με την αίσθηση της ομάδας. Μεγάλωσα στα παλιά Γιάννενα, στις αλάνες, δίπλα στη λίμνη. Παρέα με παιδιά της ηλικίας μου περνούσαμε τις μέρες μαζεύοντας καραβίδες, νερόφιδα, δίχως επίβλεψη μεγάλη, δίχως φόβους και απαγορεύσεις. Τότε η ζωή ήταν απλή. Μεγάλωσα λοιπόν πάντα λερωμένος και βρεγμένος. Ήταν μια φυσική συνέχεια η επιλογή του θέματος.
Μείνατε μαζί τους;
Όχι. Οι άνθρωποι αυτοί μένουν σε παραπήγματα. Δύσκολο να μείνεις. Εγώ πήγαινα κάθε μέρα στην αρχή. Και θα σας πω. Έβγαζα φωτογραφίες, αλλά δεν μου άρεσαν. Κοιτούσα τις λήψεις και δεν ήμουν ικανοποιημένος. Δεν είχα μπει στην ουσία, ώσπου κατάλαβα. Κάθισα κι έψαξα πολύ τη δομή της δουλειάς τους. Οι καρβουνιάρηδες έχουν επανάληψη στις κινήσεις τους και αυτό δεν το καταλαβαίνεις όταν πας για μια-δυο φορές. Τους επισκέφθηκα πολλές φορές μέσα στο 2018. Γίναμε φίλοι, τους κατάλαβα και με κατάλαβαν. Φάγαμε και ήπιαμε μαζί. Μία εμπιστοσύνη άρχισε να δημιουργείται μεταξύ μας. «Κζούα» (υγεία), λέγαμε όταν υψώναμε τα ποτήρια.
Τι προσπαθήσατε να αναδείξετε;
Τον χαρακτήρα αυτής της εργασίας που βασίζεται σε ένα προκαθορισμένο σχέδιο με συγκεκριμένες ενέργειες. Μεθοδικά και με κυκλικές κινήσεις οι καρβουνιάρηδες θα μαζέψουν τα κάρβουνα που δημιουργούνται από την ατελή καύση των ξύλων. Η τεχνογνωσία και η πείρα είναι απαραίτητα στοιχεία για ένα καλό αποτέλεσμα. Έχουν μια ρυθμικότητα, μια επανάληψη κινήσεων. Το κάνουν για να εξοικονομούν δυνάμεις. Είναι σοφοί. Στα δικά μου μάτια όμως αυτή η επανάληψη και ο ρυθμός τούς έκανε να μοιάζουν χορευτές. Από φωτογραφικής πλευράς, με ενδιέφερε η αντίθεση μαύρου-άσπρου που προσδίδει δραματικότητα στη φωτογραφία. Στόχος ήταν επίσης να αναδείξω τον παλμό της δουλειάς τους μέσα από τη χρήση των εργαλείων που χρησιμοποιούν. Υπάρχει ένταση, συγχρονισμός, παλμός και ρυθμός που αντιπαρατίθεται στην αέναη επανάληψη των κινήσεων.
Οι εικόνες σας έχουν μια θεατρικότητα. Και αυτό μου δημιουργεί μια αμφιθυμία. Τις κοιτώ και μοιάζουν σαν να έχουν βγει από μια παράσταση, από ένα έργο. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Είναι σκληρά εργαζόμενοι άνθρωποι, αποκομμένοι για δέκα μήνες στα βουνά της Πίνδου.
Αυτό ήθελα να δημιουργήσω. Να προσεγγίσω την αντίφαση, να αναδείξω την ομορφιά εκεί που δεν φαίνεται. Έβαλα σε πρώτο πλάνο πολλές φορές τα εργαλεία τους. Τις τσουγκράνες, τα φτυάρια, ό,τι χρησιμοποιούν. Και τα εργαλεία τους αυτά είναι σαν προέκταση των χεριών τους. Στα μάτια μου είναι σαν φτερά. Όπως τους έβλεπα να ανεβαίνουν πάνω στα καμίνια μου έμοιαζαν θεότητες. Αψηφούν την κούραση, μένουν για μήνες απομονωμένοι στα βουνά της Πίνδου. Κι εκεί μέσα σε αυτό το σκηνικό εγώ τους φαντάστηκα να παίρνουν μέρος σε μια παράσταση. Μέσα μου αυτοί οι άνθρωποι μου χάρισαν μια άλλη οπτική σε κάτι που είναι ιδιαίτερα σκληρό και τους ευχαριστώ για αυτό.
Σας άσκησαν κριτική για αυτή την άλλη ματιά;
Φυσικά. Μου χρέωσαν ότι οι άνθρωποι αυτοί κουράζονται και μοχθούν και αντί να βγάλω αυτό το σκληρό μόχθο εγώ τους έκανα να μοιάζουν χορευτές.
Πόσο σας επηρεάζει η άποψη του θεατή; Σας ενδιαφέρει το τι θα νιώσει, το τι θα δημιουργήσει στον ψυχισμό του μια φωτογραφία σας;
Ανήκω σε εκείνη την ομάδα φωτογράφων που σκέφτονται το τι επίδραση θα έχει αυτό που δημιουργώ. Δεν κάνω κάτι με τη σκέψη σ’ όποιον αρέσει. Με ενδιαφέρει πολύ η άποψη του θεατή. Έχω πάντα στο μυαλό μου το αντίκτυπο της θέασης. Θέλω να δημιουργήσω σκέψεις και συναισθήματα.
Η Κάρμεν είναι η αγαπημένη μας τσιγγάνα. Τη λατρεύουμε για την ελευθερία της, την ομορφιά της, το άπιαστο της ύπαρξής της. Και θα παρακολουθήσουμε κάθε φορά μια καινούργια οπτική της ζωής της σε μια παράσταση. Εσείς φωτογραφίζετε τους Ρομά από το 1985. Τι είναι εκείνο που σας ελκύει και αποτυπώνετε στιγμές της ζωής τους;
Με ελκύει η ελευθερία τους, εκφράζουν ακριβώς αυτό που νιώθουν, χωρίς σκοπό. Δεν τους αφορά η κοινωνική ένταξη, η τακτοποίηση. Δεν υπάρχει σκοπιμότητα στον τρόπο ζωής. Δεν θέλουν να γίνονται αρεστοί. Είναι αυθόρμητοι, ελεύθεροι και έχουν και μια απλότητα.
Τους θαυμάζετε. Θα μπορούσατε να κάνετε τη ζωή τους; Να μπείτε στα παπούτσια τους και να περπατήσετε τη ζωή τους;
Όχι. Δεν μπορώ να κάνω τη ζωή τους γιατί είναι δύσκολη. Ναι, τους θαυμάζω. Έχουν στοιχεία κάθαρσης μέσα τους ίσως από εκεί να προκύπτει και η ιδιαίτερη σχέση που έχουν με το νερό. Έχουν ανάγκη να βαπτίζονται. Μια γυναίκα Ρομά όταν θα μπει στο νερό πάντα βουτάει το κεφάλι της και καθώς ανασηκώνεται περιστρέφει τα μαλλιά της στον αέρα. Έχει μια απίστευτη ελευθερία αυτή η τροχιά.
Σας αρέσει να παρουσιάζετε πολλά λαογραφικά στοιχεία μέσα από τις φωτογραφίες σας. Μιλώ και για άλλες δουλειές που έχετε εκθέσει. Φωτογραφίζετε πανηγύρια, μια μαζική βάφτιση, εκατό περίπου Ρομά στο ιστορικό πανήγυρι του ΆηΣυμιού στο Μεσολόγγι.
Εγώ μια ολόκληρη ζωή κυνηγάω σκηνικά από τις δεκαετίες του '50 του '60. Μου αρέσουν εκείνες οι εποχές γιατί οι άνθρωποι δούλευαν στη γη, είχαν επαφή με το χώμα, το ξύλο. Οι χώροι ήταν ανοιχτοί. Οι άνθρωποι είχαν μια διαφορετική ιεράρχηση των αξιών στη ζωή, μια ηθική που σήμερα δεν τη βρίσκω. Σήμερα ελκύομαι από τις φυλές που συνεχίζουν να ζουν κατά αυτό τον τρόπο.Την ημέρα του Αγίου Πνεύματος στην εκκλησία του ΆηΣυμιού, στο Μεσολόγγι, βαφτίζονται πολλοί Ρομά. Παιδιά μικρής και μεγάλης ηλικίας, αγόρια και κορίτσια παίρνουν το χάρισμα του Αγίου Πνεύματος το ένα μετά το άλλο, μέσα στην ίδια κολυμβήθρα. Εκείνη την ημέρα οι Ρομά ψάχνουν για νονούς ανάμεσα στους παρευρισκόμενους. Δεν είναι λίγοι αυτοί που προθυμοποιούνται να αναλάβουν αυτό τον ρόλο και να αναπτύξουν μία ζεστή σχέση με τους Ρομά.
Πότε ξεκινήσατε να φωτογραφίζετε;
Το 1980 και το 1984 πήγα σε μια σχολή φωτογραφίας. Εγώ σπούδαζα και φωτογράφιζα. Όταν ήμουν στο πανεπιστήμιο, στο πρώτο μου πτυχίο, στα οικονομικά, κατάλαβα ότι δεν μου άρεσε και πολύ η σχολή μου. Με πήγαινε αλλού, δεν τη σταμάτησα, την τελείωσα και παράλληλα αναζητούσα εκείνο που ένιωθα ότι με μορφοποιεί ως άνθρωπο. Στράφηκα προς τη φωτογραφία για να ανακαλύψω άλλες πτυχές της προσωπικότητάς μου.
Δεν σταματήσατε όμως σε ένα πτυχίο.
Όχι διότι η μόρφωση είναι το σημαντικότερο που μπορεί να αποκτήσει ένας άνθρωπος στη ζωή του. Σου δίνει ελευθερία κινήσεων, σκέψης, σε κάνει αυτόνομο και καλύτερο άνθρωπο. Συνέχισα να σπουδάζω, έκανα το διδακτορικό μου πάνω στην εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου και τότε δημιουργήθηκε το τμήμα φωτογραφίας στα ΤΕΙ στην Αθήνα και άρχισα να διδάσκω.
Και έτσι έγινε το όνειρο πραγματικότητα.
Κάπως έτσι, διότι έκανα ακριβώς αυτό που αγαπούσα.
Αγαπάτε τη μαυρόασπρη φωτογραφία.
Είναι πιο εκφραστική, δίνει έναν δραματικό τόνο και μου αρέσει. Μπορεί και προσεγγίζει διαφορετικές περιοχές το μαυρόασπρο, επίσης ενοποιεί τις φόρμες ενώ το χρώμα τις διασπά. Επηρεάστηκα και από τους μεγάλους σκηνοθέτες όπως ο Φεντερίκο Φελίνι, ο Αντρέι Ταρκόφσκι, που δούλευαν μόνο ασπρόμαυρο.
Σήμερα όλοι βγάζουν φωτογραφίες και κυρίως σέλφι και μετά τις δημοσιοποιούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τι σκέφτεστε για αυτό;
Ο κόσμος σήμερα προσδιορίζεται μέσα από τους άλλους και όχι μέσα από τον ίδιο τους τον εαυτό. Τον ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο τι σκέφτεται ο περίγυρος, είτε αυτός είναι μικρός ή μεγάλος. Αγωνιούν για την επιστροφή της επιδοκιμασίας. Αυτό κρύβει ανασφάλεια και φόβο.
Φωτογραφίζετε τη φύση;
Ποτέ. Δεν με ενδιαφέρει ό,τι παραδίδεται έτοιμο. Με ενδιαφέρει ο άνθρωπος, να προλάβω το φευγαλέο.
Το επόμενο θέμα σας;
Θα φωτογραφίσω το αλάτι.
Από το μαύρο στο άσπρο.
Ναι. Μαύρο-άσπρο, πάντα. Και θα σας πω το γιατί. Το κάρβουνο ζεσταίνει και το αλάτι νοστιμίζει. Για μια καλύτερη ζωή.
O Πολυδεύκης Ασωνίτης γεννήθηκε το 1956 στα Γιάννενα. Σπούδασε, αρχικά, στη Σχολή Νομικών και Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συνέχισε σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στο Τμήμα Φ.Π.Ψ-κατεύθυνση Παιδαγωγική. Παιδαγωγικές σπουδές ολοκλήρωσε και στη Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία Ιωαννίνων. Το ενδιαφέρον του για την Παιδαγωγική και την Τέχνη θα τον οδηγήσει, το 2000, στην εκπόνηση Διδακτορικής Διατριβής με αντικείμενο τη Σημειολογία της Τέχνης. Το 2015 θα εκπονήσει και το μεταπτυχιακό του στη Σχολή Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων σχετικά με τη διδασκαλία της Εικαστικής αγωγής στα Δημοτικά Σχολεία. Έχει σπουδάσει φωτογραφία: 1. Στον «Φωτογραφικό Κύκλο» με τον Πλάτωνα Ριβέλλη, 2. Στο «Εργαστήριο Μελέτης και Εφαρμογής της Φωτογραφίας» (ΕΜΕΦ) του Δημήτρη Χλιβερού και 3. Στο Εργαστήριο Φωτογραφικών Σπουδών: «Φωτοκίνηση» του Γιώργου Πασιά. Δίδαξε φωτογραφία στη «Σχολή Γραφικών και Καλλιτεχνικών Σπουδών» του ΤΕΙ Αθήνας-Αιγάλεω, στα Τμήματα: Φωτογραφίας, Γραφιστικής και Συντηρητών Έργων Τέχνης. Τη φωτογραφία δίδαξε επίσης σε όλα τα τμήματα φωτογραφίας του ΔΙΕΚ Ηπείρου (Ιωάννινα, Πρέβεζα, Ηγουμενίτσα). Από το 1995 έως το 1998 διετέλεσε μέλος του Δ.Σ. του Πνευματικό Κέντρου Ιωαννίνων, στην Επιτροπή του Εικαστικού Εργαστηρίου, όπου και προώθησε πρότζεκτ φωτογραφίας σε μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πραγματοποίησε πολλές εκθέσεις φωτογραφίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Φωτογραφίες του αλλά και άρθρα για τη φωτογραφία έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά και λευκώματα. Συνεργάζεται με το περιοδικό «ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ» από την ίδρυση του περιοδικού. Το 2016 διακρίθηκε με το Portfolio: «Αμβρακικός» στις «Παράλληλες Φωνές» του «Photometria Festival». Το 2019 διακρίθηκε και πάλι στον ίδιο διαγωνισμό με το Portfolio: «Λασπόλουτρα Κρηνίδων Καβάλας». Σήμερα διδάσκει φωτογραφία σε φωτογραφικές ομάδες και φωτογραφικούς συλλόγους σε όλη την Ελλάδα.
ΑΡΘΡΑ στο περιοδικό «ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ»
- Η αισθητική εξέλιξη της φωτογραφίας
- Παιδικό βιβλίο και φωτογραφία
- Φωτογραφική οπτική αντίληψη και ζωγραφική στην Ελλάδα
- Η φωτογραφία στον κινηματογράφο
- Φωτογραφία Μάκρο
- Ταξιδιωτική φωτογραφία
- Φωτογραφία φύσης
- Το χρώμα στη φωτογραφία
- Φωτογραφία δρόμου
- Ασπρόμαυρη φωτογραφία
- Φωτογραφία Still Life
- Ποια είναι η καλή φωτογραφία
- Το ύφος στη φωτογραφία
- Φωτογραφία και Ζωγραφική
Βιβλία-Λευκώματα
- Τοπία Παιδικότητας, Φωτογραφικό λεύκωμα, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων, 2000
- Η εικονογράφηση στο βιβλίο παιδικής λογοτεχνίας, Καστανιώτης Αθήνα, 2001
- Δραστηριότητες Αγωγής και Μάθησης με το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο και τα κινούμενα σχέδια. Ενδοχώρα-Δωδώνη, Ιωάννινα, 2013
- Η Εικαστική αγωγή στο Δημοτικό Σχολείο. Ενδοχώρα-Δωδώνη, Ιωάννινα, 2015.
- Καλλιέπεια, λεύκωμα φωτογραφικό, 2017.
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
8°
