53 φωτογραφίες για τα 180 χρόνια της Αρχαιολογικής Εταιρείας

​Στις 6 Ιανουρίου η Αρχαιολογική Εταιρεία έκλεισε τα 180 χρόνια από την ίδρυσή της. Και δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος για να τα γιορτάσει από το να οργανώσει μία έκθεση φωτογραφίας με «καλεσμένους» τα μνημεία –«τα παιδιά της»– που δέχθηκαν την πρόσκλησή της και δηλώνουν την παρουσία τους μέσα από τις υπέροχες φωτογραφίες του εξαιρετικού φωτογράφου και λάτρη της Ελλάδας Robert McCabe, οι οποίες εκτίθενται στον υπόγειο χώρο του κτιρίου της Αρχαιολογικής Εταιρείας, επί της οδού Πανεπιστημίου 22.

Στόχος της έκθεσης είναι η ανάδειξη του διαχρονικά καίριου ρόλου της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ως καθοριστικός θεσμός για τη διαμόρφωση της εθνικής μας αυτογνωσίας.

Oι φωτογραφίες είναι ποικίλης θεματολογίας, με τις περισσότερες να απεικονίζουν τις ανασκαφές της Εταιρείας. Αποτυπώνουν την Ελλάδα της δεκαετίας του 1950, μέσα από την ευαίσθητη και διεισδυτική ματιά ενός 20χρονου αμερικανού που έρχεται για πρώτη φορά σε μία άγνωστη ακόμη στους τουρίστες χώρα, η οποία προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί και να επουλώσει τις πληγές της μετά τον πόλεμο και την κατοχή.

Με τον φακό του καταγράφει και «αιχμαλωτίζει» πρωτόγνωρα γι' αυτόν στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των κατοίκων της πόλης και της υπαίθρου, αλλά κυρίως μαγνητίζεται από το μεγαλείο των αρχαιοτήτων τα οποία προσεγγίζει με σεβασμό και νιώθει την επιθυμία να αναδείξει την ομορφιά και την αρμονία τους, άλλοτε όταν αυτά λούζονται από τον δυνατό ελληνικό ήλιο και άλλοτε όταν αυτά τα «αγκαλιάζει» το γλυκό και απαλό φως της δύσης ή της ανατολής, παίζοντας με τους όγκους και τις σκιές.

Ο άνθρωπος έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στις φωτογραφίες. Ανθρωποι περπατάνε, δουλεύουν, ξεκουράζονται, «ζωντανεύουν» με την παρουσία τους τα σιωπηλά μνημεία, λειτουργώντας ως υπαρξιακό αντίβαρο μπροστά σε αυτά, κτισμένα σε ερημικές εκτάσεις, οι οποίες τώρα δεν θυμίζουν τίποτα από τα χρόνια εκείνα.

Ο σημερινός θεατής ίσως δυσκολευτεί να αναγνωρίσει μερικά τοπία ή μνημεία λόγω των αλλαγών που έφεραν τα χρόνια ή οι αναστηλώσεις. Ίσως δεν μπορέσει να καταλάβει σε ποιο ακριβώς σημείο είναι τραβηγμένη μία φωτογραφία, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να μην γοητευτεί από τη μοναδική και υποβλητική ατμόσφαιρα που όλες αυτές αποπνέουν.

Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Robert McCabe, σαν μαρτυρίες μίας εποχής που έφυγε, ίσως αποτελούν μακρινές αναμνήσεις για τους πιο μεγάλους σε ηλικία, αλλά είναι σίγουρα ένα πολύτιμο μάθημα ιστορίας για τους νεότερους.

Λίγα λόγια το κτίριο της Αρχαιολογικής Εταιρείας

Το οκταώροφο κτίριο της Αρχαιολογικής Εταιρείας κτίσθηκε το 1952 σε σχέδια του Αναστασίου Ορλάνδου, Γενικού Γραμματέως της Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Ακαδημίας Αθηνών. Ο Ορλάνδος υπήρξε παγκοσμίως μεγάλη φυσιογνωμία στον επιστημονικό χώρο. Σπουδαίος βυζαντινολόγος και αρχιτέκτων, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Πολυτεχνείο, Διευθυντής Αναστηλώσεων και πολυγραφότατος.

Το προηγούμενο κτίριο της Εταιρείας είχε κτισθεί στην ίδια θέση στα τέλη του 19ου αι. Πριν από αυτό οι Γενικές Συνελεύσεις της Εταιρείας γίνονταν στο Πανεπιστήμιο κι ακόμη παλαιότερα στο εσωτερικό του Παρθενώνα.

Η μεγάλη αίθουσα του κτιρίου είναι επενδυμένη με ροζ μάρμαρο από τη Ρόδο. Οι προτομές από πεντελικό μάρμαρο εικονίζουν τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, πρώτο Γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας, και τον Ιάκωβο Ρίζο Νερουλό, πρώτο Πρόεδρο. Τα έπιπλα από μασίφ καρυδιά έχει σχεδιάσει ο Ορλάνδος και ήταν ειδική παραγγελία στο εργοστάσιο Σαρίδη. Οι κίονες της εισόδου, τα μαρμαροθετήματα και η μεγάλη μπρούτζινη πόρτα του εργοστασίου Ρήγου, σχεδιασμένα επίσης από τον Ορλάνδο, ανταποκρίνονται στην αισθητική της κλασικής εποχής. Υπάρχει και δεύτερη μικρότερη αίθουσα, κατάλληλη για σεμινάρια που οργανώνονται συχνά.

Στο κτίριο στεγάζεται μεγάλη αρχαιολογική και ιστορική βιβλιοθήκη, η σημαντικότερη ελληνική στον τομέα αυτό με περίπου 100.000 τόμους, ηλεκτρονικό κατάλογο, online με όλες τις μεγάλες βιβλιοθήκες. Στεγάζεται επίσης το σπουδαιότατο αρχείο της Εταιρείας, επιστημονικό και υπηρεσιακό, χωρίς κενά από το 1837 (έτος ιδρύσεως) με τα ημερολόγια των ανασκαφών, τα κατάλοιπα των αρχαιολόγων και πλήθος από σχέδια και φωτογραφίες.

Λίγα λόγια για την «Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία»

Ανήμερα των Φώτων του 1837, λίγα χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο Κυριάκος Πιττάκης και ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής μαζεύουν υπογραφές για να ζητήσουν από τον βασιλέα Όθωνα την έγκριση ίδρυσης της Αρχαιολογικής εταιρείας που θα είχε σκοπό την εύρεση και διάσωση των αρχαιοτήτων. Λόγιοι, επιστήμονες και γνωστές προσωπικότητες της εποχής ανταποκρίθηκαν, οι απαιτούμενες υπογραφές συγκεντρώθηκαν και το αίτημα έγινε δεκτό.

Έκτοτε η εταιρεία αγωνίστηκε και αγωνίζεται «τον αγώνα τον καλόν» και την κοσμεί «ο της δικαιοσύνης στέφανος». Είναι το παλαιότερο επιστημονικό ερευνητικό ίδρυμα της Ελλάδος και ένα από τα κορυφαία παγκοσμίως για την έρευνα και τη μελέτη του ελληνικού πολιτισμού. Από την ίδρυσή της έως και σήμερα είναι ανεξάρτητη από το κράτος και διοικείται από 11μελές συμβούλιο, το οποίο ανανεώνεται κάθε τρία χρόνια. Οι σύμβουλοι, ο Πρόεδρος και ο Γενικός Γραμματέας είναι άμισθοι. Οι πόροι της Εταιρείας προέρχονται από τα εισοδήματα της ακίνητης περιουσίας της, προϊόντα κληροδοτημάτων και δωρεών καθώς και από τις εισφορές των εταίρων.

Το έργο της στον χώρο των ανασκαφών, αναστηλώσεων, ανεγέρσεων μουσείων, υποτροφιών, εκδόσεων και δημοσιεύσεων είναι τεράστιο. Από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της συνεργάζεται στενά με την Αρχαιολογική Υπηρεσία, χωρίς όμως να επεμβαίνει στις δικαιοδοσίες αυτής.

Στο διάστημα των 180 χρόνων έχει διενεργήσει πάνω από 1000 ανασκαφές, με αυτήν της Ακρόπολης να είναι η πρώτη και η μεγαλύτερη. Ο Κεραμεικός, η Ρωμαϊκή Αγορά, το Ωδείο Ηρώδου Αττικού, η Ελευσίνα, ο Ραμνούς, η Επίδαυρος, η Μεσσήνη, η Βεργίνα είναι μερικές από αυτές που περιλαμβάνονται στον μακρύ κατάλογο των σημαντικών ανασκαφών.

Λίγα λόγια για τον φωτογράφο Robert McCabe

Γεννήθηκε στο Σικάγο το 1934 και μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη. Ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στην ηλικία των 20 ετών, κατά τη διάρκεια των καλοκαιριών διακοπών, με ένα πολύ φθηνό εισιτήριο που εξασφάλισε γι' αυτόν ο αδελφός του Charles, μέσω ενός φίλου, του Πέτρου Νομικού. Ο νεαρός R. McCabe ήταν τότε δευτεροετής στο τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Priceton των Ηνωμένων Πολιτειών. Μαζί του είχε μία καινούργια Rolleiflex μηχανή με φακό Zeiss των 75mm f 3.5. Το πάθος του με τη φωτογραφία, το οποίο συνεχίζεται μέχρι σήμερα, είχε αρχίσει από την ηλικία των 4.5 ετών και η πρώτη του μηχανή ήταν μία Kodak Baby Βrownie, δώρο των γονιών του.

Ερωτεύτηκε την Ελλάδα με το που την είδε. Ενώ σκόπευε να μείνει μόνο δύο βδομάδες και μετά να επισκεφθει άλλα μέρη, άλλαξε τα σχέδιά του και με τον φίλο του αδελφού του γύρισε το καλοκαίρι όλη σχεδόν τη χώρα, φωτογραφίζοντας ανθρώπους και μνημεία.

Εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε ωράριο λειτουργίας των αρχαιολογικών χώρων και οι επισκέπτες ήταν ελεύθεροι να περιφέρονται παντού ακόμη και μέσα στον Παρθενώνα, κάτι που σήμερα φαντάζει αδιανόητο. Έτσι ο Robert McCabe είχε την ευκαιρία να φωτογραφίσει τα μνημεία οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, ανάλογα με το φως. Χρειάστηκε δε να σκαρφαλώσει σε απίθανα σημεία, ακόμη και πάνω σε μνημεία, για να τραβήξει τη φωτογραφία που ήθελε, και πολλές φορές κάτω από κακές και αντίξοες συνθήκες.

Είχε φέρει μαζί του αρκετά φιλμ, όχι όμως τόσα όσα θα ήθελε, για να απαθανατίσει αυτά που τον εντυπωσίαζαν. Το κάθε ένα είχε 12 λήψεις, αλλά πολλά καταστράφηκαν γιατί δεν μπορούσε να υπολογίσει το πόσο δυνατός ήταν ο ήλιος της Ελλάδας. Αν ήθελε δε να τα εμφανίσει, το μόνο μέρος στο οποίο θα μπορούσε να το κάνει ήταν το Μετοχικό Ταμείο Στρατού, διαφορετικά έπρεπε να περιμένει να επιστρέψει στην Αμερική.

Εκείνες οι πρώτες φωτογραφίες έγιναν η θεματική μίας έκθεσης που οργάνωσε ο διευθυντής του τμήματος γραφικών τεχνών στη βιβλιοθήκη Firestone του Princeton και η οποία ταξίδεψε σε πολλά μέρη των ΗΠΑ.

Μία δεύτερη έκθεση με θέμα τη Γραμμική Γραφή Β, που έγινε υπό την αιγίδα του τμήματος Γραφικών Τεχνών του Princeton, ήταν η αφορμή για τη γνωριμία του με τον αρχαιολόγο Alan Weiss ο οποίος συντόνιζε στις Μυκήνες πολλές έρευνες για τη βρετανική αρχαιολογική εταιρεία. Ο Alan Weiss εντυπωσιάστηκε από τις φωτογραφίες του Robert McCabe και τον κάλεσε το επόμενο καλοκαίρι στην Ελλάδα, πρόταση που εκείνος δέχθηκε με μεγάλη χαρά.

Αλλά μια και τα οικονομικά του δεν ήταν ανθηρά, αποφάσισε μα έρθει ως πλήρωμα του πλοίου «Liberty» της εταιρείας Hellenic Star. Υποχρέωσή του ήταν να ματσακονίζει κατά τις επιθυμίες του καπετάνιου, μία τέχνη που, όπως ομολογεί, ποτέ δεν ξέχασε.

Αποφοιτώντας από το Princeton συνέχισε για δύο χρόνια τις σπουδές του στο Business School of Ηarvard. Το 1963 γνώρισε στη Νέα Υόρκη, μέσω οικογενειακών φίλων, την Κωνσταντίνα, με την οποία παντρεύτηκαν στον Λυκαβηττό, μία ιδιαίτερα ζεστή μέρα του Αυγούστου του 1965. Έκτοτε ζουν ανάμεσα στην Ελλάδα και Αμερική έχοντας αποκτήσει σπίτι στην Αθήνα και στην Πάτμο.

Το 1957 φωτογράφισε τις Κυκλάδες σε έγχρωμο φιλμ μετά από παραγγελία της National Geographic Society, χρησιμοποιώντας κυρίως Kodachrome. Με τα χρόνια προσαρμόστηκε πλήρως στις νέες τεχνολογίες των ψηφιακών μηχανών.

Έργα του έχουν εκτεθεί σε ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα, Αγγλία, Γαλλία και Αμερική. Επίσης, έχουν εκδοθεί αρκετά βιβλία του μεταξύ των οποίων τα: «Στο δρόμο για την Ελλάδα», και «Ελλάδα: Τα χρόνια της αθωότητας (1954-1965)», από τις εκδόσεις Πατάκη.

Ξεναγήσεις

Τα Σάββατα, 16/02/2019 και 9/03/2019 οι δημοσιογράφοι Κατερίνα Λυμπεροπούλου και Μαργαρίτα Πουρνάρα, αντίστοιχα, θα πραγματοποιήσουν ξεναγήσεις για τον κόσμο που θα την επισκεφθεί την έκθεση.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. 180 ΧΡΟΝΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, Robert McCabe Chronography. Κείμενο Βασίλειος Πετράκης, Εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, Αθήνα 2017.
2. Η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, Εκδόσεις Λούση Μπρατζιώτη.
3. Επίσης στοιχεία συγκεντρώθηκαν κατά την διάρκεια της ξενάγησης από τις δημοσιογράφους Κατερίνας Λυμπεροπούλου και Μαργαρίτας Πουρνάρα, την Παρασκευή 1/02/2019.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκεθση στο Guide της Athens Voice