Κώστας Καζαντζής: Η φωτογραφία ως μορφή ψυχοθεραπείας

Είναι 24 ετών, γεννήθηκε στην Αθήνα όπου και ζει μέχρι στιγμής. Φέτος ολοκληρώνει τις σπουδές του στο ΕΜΠ και επί του παρόντος ασχολείται με τη διπλωματική του εργασία γύρω από τη Φωτοδυναμική Θεραπεία για τον καρκίνο. Μιλάμε μαζί του για τα φωτογραφικά του όνειρα. 

Ποιος είναι ο Κώστας Καζαντζής, με τι πράγματα ασχολείται, γιατί θέλει ο κόσμος να τον καταλάβει;

Αν και η φωτογραφία με συγκινούσε και με γοήτευε πάντοτε, χρειάστηκε χρόνος για να ξεκινήσω να πειραματίζομαι με τις  δυνατότητές της και να αντιληφθώ τη μηχανή ως έναν τρόπο έκφρασης. Ολοκλήρωσα ένα μονοετές πρόγραμμα σπουδών στη σχολή Focus και παράλληλα παρακολούθησα ορισμένα σεμινάρια όπως αυτό γύρω από τις Ψυχαναλυτικές και Φιλοσοφικές Διαστάσεις της φωτογραφίας με τον Φώτη Καγγελάρη. Φέτος συμμετέχω στο ISSP International Masterclass με τον Philip Toledano. Είναι ένα μονοετές σεμινάριο το οποίο συντελεί στην παρουσίαση μιας καλλιτεχνικής ενότητας στενά συνδεδεμένης με το προσωπικό βίωμα, την εξερεύνηση και αποδοχή του και τέλος του τρόπου με τον οποίο μπορεί να επικοινωνηθεί μέσω της τέχνης.

Τα θέματα που με απασχολούν έχουν πυρήνες τους την αυτογνωσία, την αποδοχή του εαυτού, τη μνήμη, την οικογένεια, τη σεξουαλικότητα. Για μένα η φωτογραφία αποτελεί μια διαφορετική μορφή ψυχοθεραπείας. Προσπαθώ να συνομιλήσω με τον εαυτό μου, να καταλάβω και να έρθω αντιμέτωπος με εκείνο που πραγματικά θέλω να πω, να αφήσω στην άκρη όλους τους ανεπιθύμητους επισκέπτες που ξεκινούν να σου χτυπούν την πόρτα και δυσκολεύεσαι να τους ξεφορτωθείς. Το πιο σημαντικό πράγμα στην απεικόνιση του προσωπικού βιώματος είναι η ειλικρίνεια και αυτή δεν επιτυγχάνεται όταν έχεις στο μυαλό σου τους άλλους. Για τους λόγους αυτούς επιδιώκω και ελπίζω μέσω της φωτογραφίας να βρίσκομαι σε ένα διαρκή διάλογο με τον εαυτό μου και την αλήθεια που εκείνος κρύβει. Εύχομαι να μπορώ να τον καταλαβαίνω όπως και εκείνος εμένα. Και μόνο όταν αυτού του είδους η ειλικρίνεια κατοχυρώνεται μπορεί η δουλειά σου να συγκινήσει, να αγγίξει τους ανθρώπους γύρω σου.  

Στο project Spiegelbild αναφέρεις την απουσία μνήμης σαν ένα σεντούκι που ίσως κρύβει μιαν απάντηση. Μόνη (μας) πατρίδα είναι η μνήμη; Είμαστε κενοί χωρίς αυτήν; Πώς καταφέρνει κανείς να μην εγκλωβίζεται στις μνήμες του αλλά να εξελίσσεται;

Είναι συναρπαστικά, κατά την άποψή μου, όλα όσα πλαισιώνουν την ανθρώπινη μνήμη. Οι αναμνήσεις μας καταγράφονται κατά έναν περίεργο τρόπο, τίποτα δεν διαφεύγει. Ο εγκέφαλος όμως είναι ικανός να μας φέρνει στην επιφάνεια τις μνήμες εκείνες που είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε, να διαχειριστούμε την εκάστοτε περίοδο. Οι υπόλοιπες, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν. Η προστατευτική, εγκεφαλική ασπίδα απλώς δεν μας επιτρέπει να τις δούμε. 

Αυτό αποτελεί και ένα από τα θέματα τα οποία προσπαθώ να διαχειριστώ, να διερευνήσω στο συγκεκριμένο πρότζεκτ μου. Πότε λοιπόν είναι κανείς έτοιμος να έρθει αντιμέτωπος με τις κατά κάποιο τρόπο «κρυφές» μνήμες; Πόσο λυτρωτική μπορεί να είναι η τριβή μαζί τους; Πώς θα τις διαχειριστεί έτσι ώστε να συνειδητοποιήσει αυτά που έχουν να πουν χωρίς να εγκλωβιστεί μέσα τους;

Θεωρώ ότι η μνήμη αποτελεί το συστατικό στοιχείο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, του εαυτού. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς εκείνη και αυτό μπορεί πολύ εύκολα να γίνει αντιληπτό από πρακτικής, βιολογικής πλευράς μέσα από την παρατήρηση των αλυσίδων του DNA. Πιστεύω λοιπόν στο κενό χωρίς την ύπαρξη της όπως επίσης και στο ότι ο μόνος τρόπος να απαντήσουμε στο πως καταφέρνει κανείς να μην εγκλωβίζεται στις μνήμες του είναι να προπαθούμε διαρκώς να βρίσκουμε τη δύναμη να ερχόμαστε αντιμέτωποι μαζί τους. Η εξέλιξη είναι στενά συνυφασμένη με ένα δύσκολο δρόμο που δεν μπορεί κανείς να σου επιδείξει πώς και πότε είσαι έτοιμος να διαβείς. Εμπεριέχει το ρίσκο, τον κίνδυνο του εγκλωβισμού, του φαύλου κύκλου αλλά αυτό είναι που τελικά κάνει το βίωμά της τόσο ξεχωριστό και όμορφο.

Όνειρό σου είναι να συναντήσεις τον άνθρωπο εκείνο που θα σου ανατρέψει την αντίληψη πως η απόλυτη ελευθερία είναι συνυφασμένη μόνο με τον θάνατο. Ωστόσο, τέτοιοι ήρωες μοιάζουν να υπάρχουν αποκλειστικά στις ταινίες του Νικολαΐδη και να «συγκρούονται» με όλα εκείνα που περιγράφει στον Ξένο ο Καμύ. Η απόλυτη ελευθερία λοιπόν συμβιβάζεται ή ανθεί από τη μέση αλήθεια;

Η απόλυτη ελευθερία είναι μια χίμαιρα, δεν συμβιβάζεται. Όσο περισσότερο την αναζητάς, τόσο περισσότερο απομακρύνεσαι από αυτή. Αυτό που έχει τελικά την πραγματική σημασία είναι ο αγώνας για τη δική σου προσωπική ελευθερία και ανεξαρτησία αλλά και οι άνθρωποι με τους οποίους έχεις τη δυνατότητα να την μοιραστείς.  

Στο project Decadence, που εγκυμονείται σε ένα σπίτι στην Πατησίων, η τρυφερότητα κυριαρχεί παραγκονίζοντας μνήμες, παλιές στεναχώριες, μίζερες οικειότητες. Η αγάπη και τα εκτελεστικά της όργανα είναι η απάντηση στο σκοτάδι;

Στη συγκεκριμένη φωτογραφική ενότητα κυριαρχεί ένα πρόσωπο το οποίο καλείται να υπάρξει σε ένα χώρο σκηνοθετημένο από το παρελθόν, ένα χώρο μέσα στον οποίο η έννοια του χρόνου παύει να υφίσταται. Έρχεται αντιμέτωπο σιγά σιγά με τις μνήμες του, συνδέεται με το σπίτι αυτό, νιώθει ασφάλεια, ίσως ανακαλύπτει τα κοινά τους σημεία. Κι όταν αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη σήψη ολόγυρα κοιτάζει τον εαυτό του με μάτια φοβισμένα, αθώα, ψάχνει αδιάκοπα την επαφή. Ο χώρος είναι από τη μια πλευρά οικείος και από την άλλη γίνεται ξένος, απόμακρος. Και το πρόσωπο αναζητά στη σήψη την ευκαιρία της αλλαγής, τη διαφυγή. Εκείνη όμως βρίσκεται διαρκώς δίπλα του, κι η αγάπη χρειάζεται για να την κάνει ορατή. Αυτή είναι και η απάντηση στο σκοτάδι. 

Έστησες ένα αυτοπορτραίτο στο διαμέρισμα της Πατησίων και μόλις το αντίκρισες, το έκρυψες. Αποφάσισες αντ’ αυτού να αυτοπροσδιοριστείς απο μελλοντικά πορτραίτα των γονιών σου και του φίλου σου. Οι άνθρωποί μας είναι σίγουρα οι καθρέφτες μας όμως μήπως από μια ταυτότητα επινοημένη (βλ. Genesis P Orridge) αδυνατούμε να δούμε τον πραγματικό μας εαυτό;

H ιδέα πίσω από το πρότζεκτ «Spiegelbild» ξεκίνησε γύρω από όσα περιγράφεις. Στο σήμερα, αυτό για το οποίο καταλήγω να μιλάω πραγματεύεται τρία πράγματα: την επιρροή και το αντίκτυπο που μπορεί να έχουν παρελθοντικές μνήμες, η παιδική ηλικία στη διαμόρφωση του ποιος είμαι σήμερα. Στη συνέχεια, έχω την ανάγκη να καταγράψω σκηνές των αυτοτραυματισμών μου, ένα θέμα που είναι πολύ δύσκολο να μοιραστώ παρόλα αυτά όμως αντιλαμβάνομαι ως την οπτικοποίηση της διαμάχης που εμπεριέχει η θέληση για εξέλιξη, της καταστροφής ως μεταιχμιακό στάδιο για τη δημιουργία. Η διαμάχη αυτή παραλληλίζεται αλλά και καταλήγει σε μιας μορφής απελευθέρωση που αντικατοπτρίζεται στον τρόπο με τον οποίο φωτογραφίζω το φίλο μου. Με λίγα λόγια, τα πρόσωπα που εμφανίζονται αισθάνομαι ότι διαδραματίζουν σημαντικό - συμβολικό και μη - ρόλο σε συνδυασμό με τα δικά μου αυτοπορτραίτα στην αφήγηση και ναι κατά κάποιον τρόπο προσδιορίζω κομμάτια δικά μου μέσω εκείνων. Αυτό όμως νομίζω πως δεν σημαίνει ότι αφήνω στη σκιά τον εαυτό μου. Αντίθετα, νιώθω ότι τον γνωρίζω ολοένα και πιο ουσιαστικά.

Στις φωτογραφίες σου εντοπίζεται το αίσθημα της εσωτερικής απομόνωσης, της μοναχικότητας, της μοναξιάς. Μπορεί η τέχνη να λειτουργήσει σαν απάλυνση της αποξένωσης ή απλώς την περιορίζει;

Το βίωμα της μοναξιάς είναι για μένα κινητήρια δύναμη για να ασχολούμαι με την τέχνη. Υπάρχουν κομμάτια του εαυτού μου που τρέμουν αυτού του είδους την απομόνωση κι άλλα που την έχουν ανάγκη, που δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς εκείνη. Κάθε φωτογραφία μου νιώθω σαν να ζητά την επικοινωνία κι όμως κάθε επόμενη προέρχεται από την έλλειψή της. Είναι πολύτιμο το συναίσθημα όταν κάποιος βλέπει τη δουλειά σου και μπορεί να κάνει τους παραλληλισμούς, τις προβολές στη δική του ζωή, όταν μπορεί να αντιληφθεί αυτά που θέλεις να πεις και να φανούν βοηθητικά για εκείνον. Νιώθω πολύ τυχερός όποτε βιώνω ένα τέτοιο συναίσθημα. Μπορώ λοιπόν με σιγουριά να πω ότι η τέχνη λειτουργεί απαλυντικά απέναντι στη μοναξιά και την αποξένωση. Παρόλα αυτά, στην περίπτωση που την εξαφάνιζε, πιστεύω ότι θα σταματούσα να τραβάω φωτογραφίες με τον ίδιο τρόπο. 

Ποιος είναι για εσένα ο απώτερος σκοπός που ασχολείσαι με την τέχνη; Τι θα ήθελες να κερδίσεις ιδανικά;

Μέσω της τέχνης βρίσκω τη διέξοδο της έκφρασης, της οπτικοποίησης / ανάπλασης ερωτημάτων και ανησυχιών μου. Παρ' όλα αυτά αν ήξερα ακριβώς το λόγο για τον οποίο ασχολούμαι με την τέχνη, αυτό που θα ήθελα ιδανικά να κερδίσω, ίσως τότε να μην ασχολούμουνα καθόλου μαζί της. Αγαπώ τους ανθρώπους που δεν είναι ποτέ σίγουροι για κάτι, που δοκιμάζουν τα πάντα, που είναι πρόθυμοι να ζουν διαρκώς νέες εμπειρίες, να ανακαλύπτουν πράγματα, να αποτυγχάνουν και να επιτυγχάνουν, να μην επαναπαύονται σε τίποτα. Με φοβίζουν εκείνοι που θα σου πουν ότι είναι απόλυτα συνειδητοποιημένοι για αυτό που είναι. Δεν πιστεύω ότι ο άνθρωπος έχει μια μόνο φύση. Αντίθετα, είναι ένα κράμα χιλιάδων πραγμάτων και ψυχικών καταστάσεων, ένα χάος που αξίζει να εξερευνείς διαρκώς. Αυτό είναι που κάνει τελικά τη ζωή μας τόσο όμορφη.   

www.costaskazantzis.com

www.instagram.com/areyouloathsome