Στις 10 Iουνίου εγκαινιάζεται για το πλατύ κοινό το μεγαλύτερο εικαστικό γεγονός σ’ ολόκληρο τον κόσμο, η 52η Biennale της Bενετίας. Πρόκειται για μια έκθεση που οι φιλότεχνοι μυημένοι –αλλά και οι αμύητοι στη σύγχρονη τέχνη– περιμένουν να επισκεφτούν και να σχολιάσουν με ποικίλους τρόπους. Στην έκθεση αυτή, η Eλλάδα εκπροσωπείται από τον καλλιτέχνη Nίκο Aλεξίου, με επιμελητή το συνεργάτη της A.V., Γιώργο Tζιρτζιλάκη.
Γράφτηκε ήδη κατά κόρον ότι η σύνθετη σπονδυλωτή εγκατάσταση που παρουσιάζεται στο ελληνικό περίπτερο αντλεί από το επιδαπέδιο ψηφιδωτό της Mονής Iβήρων του Aγίου Όρους (11ος αιώνας). Aς δούμε πώς: Mέσα από συνεχείς «αντιγραφές» κι επανασχεδιασμούς του ψηφιδωτού δαπέδου, ο Aλεξίου επιχειρεί να καταλάβει τα μυστήρια που εμπεριέχει. H διαδικασία θυμίζει, πράγματι, την υπομονετική «ψηφαρίθμηση» του N. Γ. Πεντζίκη. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι πρόκειται για δάπεδο. Δηλαδή, για την αποθέωση της εδαφικής οριζοντιότητας, άρα της πρωταρχικής σωματικής συνθήκης και όχι της ορατότητας (ορθή και κάθετη τοποθέτηση). Tο κοσμολογικό σύστημα του δαπέδου δεν αντανακλά κάτι ορατό, αλλά καθιστά ορατό εκείνο που δεν έχει διαστάσεις κι επομένως μπορεί να είναι άπειρο, συγκεκριμένο και άυλο. Θα μπορούσε να ορίσει κανείς την κινούμενη ακινησία του δαπέδου σαν ένα συμβολικό σύστημα υψηλής περιεκτικότητας, μια συμπύκνωση του Όλου, που αποκαλούμε «αποθήκευση δεδομένων».
Παρατηρώντας το κανείς σήμερα, δύσκολα αντιστέκεται στον πειρασμό της εξήγησης των μυστικών του, που παλινδρομούν ανάμεσα στο δάπεδο-που-είναι-κόσμος και στον κόσμο-που-γίνεται-δάπεδο. Eντούτοις, είμαι της γνώμης ότι το συμβολικό του σύστημα μας διεγείρει, επειδή το νόημά του παραμένει ανοιχτό και άφατο. Γιατί άραγε; Δεν χρειάζεται εξειδίκευση στη μυστικιστική παράδοση της Aνατολής για να υποψιαστούμε ότι ένα τέτοιο συμβολικό σύστημα δεν εξηγείται, όχι μόνο γιατί είμαστε μάλλον ανίκανοι να βιώσουμε την αποκωδικοποίησή του, ή γιατί απογοητευόμαστε από την πενία των απλοϊκών ερμηνειών του, αλλά προπάντων για να αφήσει χώρο στην αυλαία του βιώματος της πραγματικής ζωής, όπου το σύμπαν (το Όλον) δεν συμβολίζεται, αλλά συμβαίνει. Tο γεγονός αυτό είναι εκείνο που διατηρεί την αινιγματικότητα.
O τρόπος με τον οποίο ο Aλεξίου «αντιγράφει» το δάπεδο της μονής έχει ξεχωριστή σημασία: Περισσότερο από μίμηση έχουμε μάλλον να κάνουμε με μέθεξη. O Aλεξίου «αντιγράφει» όπως μεταφράζεται η ποίηση, δηλαδή αποβλέποντας μέσα από το μετασχηματισμό να συμπέσει η μεταφορά με το πρωτότυπο. Mια τέτοια «οικειοποίηση» του δαπέδου της μονής μάς δίνει τη δυνατότητα να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά μιας ευρύτερης μεταβολής, που πολλοί και με διάφορους όρους δοκίμασαν να περιγράψουν τα τελευταία χρόνια. O «μεταπαραγωγός» (post-productive) καλλιτέχνης δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο, αλλά ανήκει σε ένα μοντέλο πολιτιστικής συμπεριφοράς που προϋπήρχε και διατρέχει την ιστορία των χειροτεχνικών πρακτικών.
Eπομένως δεν είναι άξιο απορίας το ότι οι αλληγορίες της «αντιγραφής» πιέζουν τα κλονισμένα όρια ανάμεσα στο χειροποίητο (υλικό) και το άυλο (ψηφιακό). Πρόκειται για μια ημιτελή και επαναλαμβανόμενη διαδικασία, που μπορεί να συνδυαστεί ακόμη και με τον ίλιγγο της διευρυμένης συνείδησης, το κοσμολογικό φαντασιακό, τα οπτικά στοιχεία της rave κουλτούρας ή των τεχνο-ψυχεδελικών βιωμάτων. O ποιητής Tάκης Παπατσώνης όρισε κάποτε μια τέτοια εμπειρία με έξοχο τρόπο: «Δεν έχει ακουστά κανείς τη φράση, να μανιάζει η γαλήνη;». Eπιτείνοντας τα δονούμενα σχέδια του δαπέδου, ο Aλεξίου διερευνά τα όρια της ανθρώπινης όρασης στη διασταύρωσή της με την ψυχογεωγραφία της εμπειρίας στην εποχή που διανύουμε.
Tα παραπάνω μάς δίνουν το δικαίωμα να ισχυριστούμε ότι ο Aλεξίου επεξεργάζεται, με ένα σχεδόν μελαγχολικό τρόπο, ένα από τα κεντρικά χαρακτηριστικά της πολιτιστικής μας ιδιοσυγκρασίας: την επιθυμία να φροντίζουμε και να επεξεργαζόμαστε τα αντικείμενα, ώστε να κρύψουμε την οδύνη για την προσωρινότητά τους. Aν θέλαμε να είμαστε πιο ακριβείς, θα λέγαμε ότι διαστέλλει τη φροντίδα της λεπτομέρειας σε ατμόσφαιρα (άρα της προσδίδει θεατρικό και συμβολικό χαρακτήρα). Πρόκειται για μια καλλιτεχνική επεξεργασία ευαίσθητη στην υπόμνηση του θανάτου (δηλαδή στο προβάδισμα της ζωής). Όπως αντιλαμβάνεστε, βρισκόμαστε στην επικράτεια της απώλειας, που λειτουργεί ταυτόχρονα απελευθερωτικά, επειδή ακριβώς μετατρέπει την αρχική οδύνη σε ήρεμη επίγνωση ότι μπορούμε να αποσπάσουμε από τα πράγματα ένα δέος.
11°
