Εικαστικα

Turmac: Ιστορίες καπνού από την Καβάλα

Μια ιδιαίτερη έκθεση στη Θεσσαλονίκη

Στέφανος Τσιτσόπουλος
1’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Καβάλα, αρχές 20ού αιώνα. Πόλη σε ακμή, λιμάνι που δεν σταματάει να στέλνει καραβιές με τα διάσημα καπνά της, τους μπασμάδες, παντού στην Ευρώπη. Πολυεθνική και πολυπολιτισμική, Έλληνες, Αρμένοι, Τούρκοι, Βούλγαροι έμποροι και εργάτες συνθέτουν έναν κόμβο ζωής όπου εντός της αναπτύσσεται η οικονομική μυθολογία της πόλης. Εδώ το 1910 ο Kiazim Emin Bey, οθωμανός μεγιστάνας, δημιουργεί τη διάσημη καπνοβιομηχανία Turmac. Με τα καλύτερα χαρμάνια της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας, πλουτίζει και μεγαλουργεί κινούμενος μεταξύ Καβάλας και Κωνσταντινούπολης, μέχρι που το 1920 αποκτά και έναν Ολλανδό συνέταιρο.

image

Ο William Carel Buschhammer είναι αυτός που μετατρέπει τα τσιγάρα του Kiazim σε πολυεθνικό brand, που με ένα επιθετικό μάρκετινγκ τα αναδεικνύει σε μια από τις πιο «καυτές» μάρκες του Μεσοπολέμου. Είναι η εποχή που το κάπνισμα, από χόμπι των πρόστυχων κυριών στα πορνεία, περνάει ως συνήθεια και των νέων χειραφετημένων μποέμ και πλουσίων θηλυκών της ευρωπαϊκής αστικής τάξης. Ποντάροντας σε ένα εκρηκτικά οριένταλ ανατολίτικο ντιζάιν συνδυασμένο με art nouveau αισθητική, χρυσά επιστόμια, πολύχρωμα κουτιά και εικόνες που επιμελείται ο κορυφαίος ζωγράφος Galib, τα τσιγάρα Turmac κατακτούν όλη την Ευρώπη. Περιθωριακοί, επαναστάτες αλλά και ευδαίμονες αστοί, απελευθερωτικά κινήματα έκφρασης αλλά και συντηρητικοί απλώς καπνιστές τα καταναλώνουν αρειμανίως.

Πακέτα 25άρια, κουτιά μεταλλικά με τη φίρμα και τις εξωτικές εικόνες της να είναι «χτυπημένα» με πρωτοποριακές μεθόδους packaging βασισμένου σε χρωμολιθογραφίες, γρήγορα αποκτούν και συλλεκτική αξία: δεν πετιούνται αλλά φυλάσσονται εν είδει memorabilia. Αναλόγως του γούστου στη γεύση, τα Turmac κυκλοφορούν σε πληθώρα ποικιλιών, Edib, Aparto με σήμα μια κυρία που ο μύθος θέλει να είναι η Τζιν Χάρλοου πριν γίνει διάσημη, Vert, μα με πάντα ταγκαρισμένο το σήμα «Turkish-Macedonian Tobbaco Company».

image

Όμως μετά την άνοδο η πτώση, έτσι συμβαίνει πάντα στο εμπόριο. Τα αμερικάνικα τσιγάρα με τεχνητά αρωματισμένους καπνούς τύπου Βιρτζίνια εισβάλλουν με φόρα στην Ευρώπη, φέρνουν μια άλλη blended γεύση αλλά και μια πιο μίνιμαλ αισθητική. Προσπαθώντας να τα ανταγωνιστεί, η Turmac αλλάζει και αυτή το μεταλλικό κουτί σε χάρτινο, τα ακριβά της χρυσόχαρτα μετατρέπονται σε σελοφάν, αδυνατεί, χάνει μερίδια αγοράς, αποδυναμώνεται και... τελειώνει.

image

Ήταν ένα σύντομο μπριφ για μια έκθεση που τα εγκαίνιά της γίνονται την Παρασκευή στο Κέντρο Ιστορίας Μπίλη. Έχει τίτλο «Turmac, Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Άμστερνταμ: η μεγάλη καπνοβιομηχανία του Μεσοπολέμου μέσα από τα αντικείμενα της συλλογής Θωμάρεη». Μια συγκινητική αναδρομή στην κραταιά βιομηχανία καπνού που ταξίδεψε την Καβάλα στα πέρατα του κόσμου. Πριν όλα τα κατακτήσει ο Marlboro Man κι η Καμήλα μπροστά στις πυραμίδες της Αιγύπτου. Με αισθητική συνάφεια κοντά στο κορίτσι του Sante, θυμάμαι τα Turmac με συγκίνηση, καπνοί μιας άλλης περασμένης εποχής, ακριβοί όσο και οι αναμνήσεις από την πάλαι ποτέ κοσμοπολίτικη Καβάλα χωρίς σύνορα.

Μέγαρο Μπίλη, πλατεία Ιπποδρομίου, εγκαίνια 27 Μαρτίου. Έως 27 Απριλίου.

image