Η δωρεά Δ. Δασκαλόπουλου στην Tate. Τι είδαμε στο Λονδίνο

Δύο χρόνια μετά την ανακοίνωση της δωρεάς περισσότερων από 350 έργων σύγχρονης τέχνης από την ιδιωτική Συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου, σε τέσσερα δημόσια ιδρύματα, σε τρεις χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής (ΕΜΣΤ, Tate, Guggenheim και MCA Chicago), το όραμα του συλλέκτη γίνεται πραγματικότητα. Ύστερα από μια περίοδο προσεκτικής καταγραφής στους καταλόγους και έρευνας από τις ομάδες επιμελητών και συντηρητών της Tate, όπου δωρίσθηκαν συνολικά παραπάνω από 110 έργα, ξεκίνησε η έκθεση των έργων από την Συλλογή Δασκαλόπουλου στις γκαλερί Tate Modern, Tate Britain και Tate St. Ives, σε επιμέλεια της Katy Wan.

Παρουσιαζόμενα όχι σε μία ξεχωριστή και αποκομμένη από την υπόλοιπη συλλογή του μουσείου έκθεση, αλλά ως νέες προσθήκες που «συνομιλούν» με τα υπόλοιπα εκθέματα, τα έργα της Δωρεάς συμπεριλαμβάνουν διάσημα γλυπτά και εγκαταστάσεις από 53 καλλιτέχνες, όπως την Louise Bourgeois, τον David Hammons, την Pipilotti Rist, την Helen Chadwick, την Mona Hatoum, την Sarah Lucas και πολλούς άλλους. 20 από αυτά τα έργα εκτίθενται ήδη στις γκαλερί της Tate, ενώ θα ακολουθήσουν και 15 επιπλέον, μέχρι το τέλος του έτους. Πρόκειται για μία από τις σπουδαιότερες δωρεές στην ιστορία της συλλογής της Tate, που, ως ένας από τους μεγαλύτερους δανειστές τέχνης στον κόσμο, θα διαθέσει, με τη σειρά της, τη δωρεά και σε άλλα μουσεία και γκαλερί σε διάφορες περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου.

Η σημασία της δωρεάς της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου είναι πολυεπίπεδη

Τα έργα που δωρίσθηκαν στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην Tate και από κοινού στο Guggenheim και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MCA) στο Σικάγο πέρασαν από εξονυχιστική επιμέλεια, προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες και η φυσιογνωμία του κάθε ιδρύματος, δημιουργώντας έτσι επιμέρους «μικρές Συλλογές», με σεβασμό απέναντι στις υπάρχουσες συλλογές και τον χαρακτήρα των ιδρυμάτων αυτών. Το αποτέλεσμα ήταν τα έργα της Δωρεάς να ενταχθούν σε νέες παρουσιάσεις, καλύπτοντας «κενά» που τυχόν υπήρχαν στις συλλογές των Μουσείων, όσον αφορά συγκεκριμένους καλλιτέχνες ή και περιόδους στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης.

Όπως συχνά επαναλαμβάνει σε συνεντεύξεις του, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος θεωρεί τον εαυτό του μόνο έναν υπεύθυνο θεματοφύλακα και όχι τον ιδιοκτήτη των έργων της συλλογής του: «Η τέχνη έχει νόημα μόνο όταν βρίσκεται σε συνδιαλλαγή, σε επικοινωνία με τον αποδέκτη της, με τον άνθρωπο. Ειδάλλως, ένα έργο τέχνης από μόνο του δεν υπάρχει, αν δεν εκτίθεται, αν δεν αλληλοεπιδρά με τον θεατή, ώστε να προκαλέσει προβληματισμό και συναισθήματα». Η συλλογή, που ετυμολογικά έχει σχέση με την λέξη «συλλογισμός», δημιουργήθηκε σταδιακά σε μια περίοδο 30 ετών, με απώτερο σκοπό τα έργα να καταλήξουν κάποια στιγμή σε ένα πιο «μόνιμο» σπίτι, όπου το κοινό θα έχει άμεση πρόσβαση σε αυτά.

Η Διευθύντρια της Tate, Maria Bradshaw, είπε σε σχετική δήλωσή της: «Η συλλογή της Tate είναι ένα αγαθό για να το απολαύσουν όλοι και έχει εμπλουτιστεί σημαντικά από την εξαιρετική γενναιοδωρία του Δημήτρη Δασκαλόπουλου. Περάσαμε τα τελευταία δύο χρόνια ενσωματώνοντας αυτά τα απίστευτα έργα τέχνης στην εθνική συλλογή και είμαι πολύ χαρούμενη που τα βλέπω να αρχίζουν να εκτίθενται. Αλλά αυτή είναι μόνο η αρχή. Στους επόμενους μήνες και χρόνια, πολλά περισσότερα έργα από τη δωρεά θα παρουσιαστούν στο κοινό σε όλες τις γκαλερί της Tate και σε άλλους χώρους στο Ηνωμένο Βασίλειο και εκτός».

Η «συνέργεια» μεταξύ αυτών των ιδρυμάτων τέχνης ήταν άλλωστε και ένας από τους βασικούς στόχους της Δωρεάς. Προτείνοντας ένα νέο μοντέλο βιωσιμότητας, η Δωρεά της Συλλογής Δασκαλόπουλου δίνει η δυνατότητα στα Μουσεία να έχουν όλη τη συλλογή από κοινού, με μόνο έναν αποθηκευτικό χώρο και κόστη συντήρησης τα οποία θα μοιράζονται μεταξύ τους. Σύμφωνα με αυτή τη φιλοσοφία, δεν τέθηκαν καθόλου όροι στην αποδοχή της Δωρεάς, σε επίπεδο εκθέσεων ή παρουσίασης των έργων.

Όπως σημείωσε και ο Βρετανός δημοσιογράφος Πίτερ Άσπντεν, στο πλαίσιο της συζήτησης του με την Ειρήνη Πάρη και τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο για το βιβλίο «Στοχασμοί του Συλλέκτη», η Συλλογή δεν αποτελείται από «όμορφα» έργα. Δεν απεικονίζεται ο έρωτας ή τα μεγάλα επιτεύγματα της ανθρωπότητας, αλλά αντίθετα υπάρχει μια έμφαση στις βασικές ανθρώπινες λειτουργίες και συχνά τον θάνατο. Είναι, όπως συμφώνησε και ο ίδιος ο συλλέκτης, έργα με θέμα την ανθρώπινη ύπαρξη και ένας διαλογισμός επάνω στο τι σημαίνει «εγώ» και αν πραγματικά υφίσταται.

Τα έργα από τη δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στις Tate του Λονδίνου

Ο Βλάσης Κανιάρης συνδιαλέγεται με τον Joseph Beuys
Όντας μετανάστης στην Ρώμη κατά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Βλάσης Κανιάρης ήρθε εκεί για πρώτη φορά σε επαφή με το κίνημα της «Arte Povera». Το έργο του «Πιθανό φόντο» (1974), αποτελούμενο από φυσικά αντικείμενα και υλικά οικοδομής ή συσκευασίας, στέκεται απέναντι στο τεράστιων διαστάσεων έργο από χαλκό και άλλα μέταλλα του Γερμανού καλλιτέχνη Joseph Beuys, «Lightning with Stag in its Glare» (1958-85), δημιουργώντας έτσι μια μεγάλη αντίθεση, αλλά και μια παράξενη «συνομιλία». Ενώ το έργο του Κανιάρη αναφέρεται στην «επταετία» και τη δήλωση του δικτάτορα Παπαδόπουλου πως η Ελλάδα είναι ασθενής και με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου μπήκε σε «γύψο», το έργο του Beuys ανατρέχει στο σκοτεινό παρελθόν της ναζιστικής Γερμανίας.

Το φαλλικό γλυπτό της Louise Bourgeois
Το έργο «Fillette» (1968-99) της Louise Bourgeois, που μεταφράζεται ως «μικρό κορίτσι», είναι ένα φαλλόσχημο γλυπτό από γύψο και λάτεξ, που στην παρουσίαση της Tate Modern αιωρείται απέναντι από πίνακες του Νταλί και του Μαξ Ερνστ. Ο φαλλός, ως σύμβολο, σχετίζεται ιστορικά με την δύναμη και την αρρενωπότητα. Εδώ, η Bourgeois επιλέγει να διαστρεβλώσει αυτόν τον συμβολισμό, προσθέτοντας στο έργο της στοιχεία από το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα, με σκοπό να γελοιοποιήσει την πατριαρχία και τους παραδοσιακούς ρόλους των δύο φύλων.

Τα γκροτέσκα «λουλούδια» της Helen Chadwick
Το έργο της ελληνικής καταγωγής καλλιτέχνιδας Helen Chadwick «Piss Flowers» (1991-2) είναι μια εγκατάσταση από 12 λευκά γλυπτά που μοιάζουν με λουλούδια, επάνω σε πράσινο χαλί. Όπως αποκαλύπτουν οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες στον τοίχο αριστερά από την εγκατάσταση, τα γλυπτά αυτά χυτεύτηκαν από καλούπια των μορφών που δημιούργησαν τα ούρα της Chadwick και του συζύγου της David Notarius μέσα σε λοφίσκους από χιόνι. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα ούρα της ίδιας της Chadwick δημιούργησαν «γλυπτά» με περισσότερο φαλλικό σχήμα (στήμονες), ενώ εκείνα που σχημάτισε ο Notarius παραπέμπουν περισσότερο σε πέταλα.

Η φιλόξενη βίντεο-εγκατάσταση της Pipilotti Rist
Η εμβυθιστική εγκατάσταση βίντεο της Pipilotti Rist, «Lüngenflugel» (Λοβός πνεύμονα) (2009) παρουσιάζεται σε τρία πάνελ και ο θεατής μπορεί να τη δει ολόκληρη μόνο εάν ξαπλώσει στο πάτωμα, όπου υπάρχουν μαξιλάρια και ένα χαλί ακριβώς για αυτό τον σκοπό. Με διάρκεια λίγο πάνω από δεκαπέντε λεπτά, το βίντεο ακολουθεί την κοκκινομάλλα πρωταγωνίστρια Pepperminta καθώς εκείνη ταξιδεύει σε γη και νερό, ενώ στο φόντο παίζει ένα ψυχεδελικό σάουντρακ από τους Anders Guggisberg και Roland Widmer. Το αίμα από την έμμηνο ρύση της Pepperminta αναμιγνύεται με τη θάλασσα, ενώ το σώμα της μεγεθύνεται και πολλαπλασιάζεται καθώς εμφανίζονται ένα γουρούνι, μήλα, τουλίπες και φράουλες, και αυτά παραμορφωμένα μέσα από τους κινηματογραφικούς φακούς της Rist. Η καλλιτέχνις θέλησε να μιλήσει για μία μαγική αλληλεπίδραση ανθρώπων, ζώων και φύσης, σε ένα έργο «ευγενικό και φιλόξενο» που προσφέρει μια μη ανθρωποκεντρική θέαση του κόσμου.

Η βίντεο-εγκατάσταση του Paul Pfeiffer συνδιαλέγεται με τους πίνακες του Τέρνερ
Ανάμεσα στα διεθνώς αναγνωρισμένα αριστουργήματα του Βρετανού ζωγράφου του 19ου αιώνα, Ουίλλιαμ Τέρνερ, στην Clore Gallery της Tate Britain υπάρχει μια σκοτεινή αίθουσα προβολών, όπου παρουσιάζεται η βίντεο-εγκατάσταση του Paul Pfeiffer, «Morning After the Deluge» (2003). Επηρεασμένος από τον ομώνυμο πίνακα του Τέρνερ, που κρέμεται ακριβώς έξω από την αίθουσα, ο Pfeiffer τράβηξε δύο πλάνα στο Cape Cod της Μασαχουσέτης (το πρώτο από ένα ηλιοβασίλεμα πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό και το δεύτερο από μια ανατολή στον κόλπο του Cape Cod), τα οποία συγχωνεύονται εδώ και προβάλλονται σε μια συνεχή λούπα. Ακόμα κι αν γεννήθηκαν με διαφορά σχεδόν δύο αιώνων, οι δύο καλλιτέχνες βρίσκουν κοινά στον τρόπο με τον οποίο αμφισβητούν την κοινώς αποδεκτή άποψη για τον φυσικό κόσμο σε μια περίοδο τεχνολογικών αλλαγών.

Οι μετά θάνατον εραστές του Damien Hirst
Το έργο «The Lovers» (1991) του Damien Hirst, που απαρτίζεται από τέσσερις βιτρίνες με βάζα που περιέχουν όργανα από διαφορετικές αγελάδες διατηρημένα σε φορμαλδεΰδη, αποτελεί μέρος της παρουσίασης της Tate Britain, «End of a Century», δίπλα σε άλλα έργα της Συλλογής Δασκαλόπουλου και απέναντι από το έργο «Away from the Flock» (1994), επίσης του ίδιου καλλιτέχνη. Όπως ανέφερε και ο ίδιος ο Δασκαλόπουλος στην παρουσίαση του βιβλίου του, κάποτε το έργο αυτό κοσμούσε τα γραφεία της Vivartia, της οποίας τότε ηγούταν. Αυτό φανερώνει ίσως και την γενικότερη στάση ζωής του συλλέκτη, πως το κάθε εγχείρημα χρειάζεται πάθος, αλλά και τρέλα.

Το ηλεκτρισμένο δωμάτιο της Mona Hatoum
Το έργο της Παλαιστίνιας εικαστικού Mona Hatoum, «Current Disturbance» (1996), διερευνά τα συστήματα ελέγχου, τις πολιτικές αναταραχές, αλλά και το ανθρώπινο σώμα, όταν αυτό βρίσκεται υπό επιτήρηση. Η μεγάλων διαστάσεων εγκατάστασή της, που καταλαμβάνει από μόνη της μια ολόκληρη αίθουσα, αποτελείται από 240 κλουβιά από ξύλο και συρματόπλεγμα, με μια οικιακή λάμπα τοποθετημένη στο εσωτερικό καθενός από αυτά, στοιβαγμένα το ένα πάνω και δίπλα στο άλλο, ούτως ώστε να σχηματίζουν έναν μεγάλο κύβο. Ο τίτλος του έργου αναφέρεται στο ηλεκτρικό ρεύμα, που όταν περνά μέσα από τα καλώδια κάνει τους λαμπτήρες να αναβοσβήνουν με τυχαίο τρόπο και ο θόρυβος που παράγει, σε συνδυασμό με τα φώτα και τη θερμότητα που εκπέμπουν οι λαμπτήρες, δημιουργούν μια αίσθηση δυσφορίας στον θεατή. Η καλλιτέχνις, που εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο το 1975, ύστερα από το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου στην πατρίδα της, το Λίβανο, αναφέρεται εδώ στους περιορισμούς της ελευθερίας και στην εξουσία του κράτους, με την κατασκευή να θυμίζει πολυκατοικία ή ακόμα και διαμέρισμα φυλακής.

Ο πλήρης κατάλογος των καλλιτεχνών της Δωρεάς της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στην Tate είναι: Marina Abramović, Matthew Barney, Lynda Benglis, Louise Bourgeois, Marcel Broodthaers, Heidi Bucher, Βλάσης Κανιάρης, Helen Chadwick, Paul Chan, Σάββας Χριστοδουλίδης, Bruce Conner, Abraham Cruzvillegas, Peter Fischli, Gilbert & George, Robert Gober, David Hammons, Mona Hatoum, Thomas Hirschhorn, Damien Hirst, Jim Hodges, Rebecca Horn, Κώστας Ιωαννίδης, Isaac Julien, Mike Kelley, William Kentridge, Νίκος Κεσσανλής, Martin Kippenberger, Gabriel Kuri, Michael Landy, Sherrie Levine, Στάθης Λογοθέτης, Sarah Lucas, Paul McCarthy, Helen Marten, Ana Mendieta, Marisa Merz, Μάρω Μιχαλακάκου, Bruce Nauman, Νίκος Ναυρίδης, Gabriel Orozco, Paul Pfeiffer, Αλέξανδρος Ψυχούλης, Pipilotti Rist, Dieter Roth, Doris Salcedo, Cindy Sherman, Kiki Smith, Takis, Paul Thek, Rosemarie Trockel, Adrián Villar Rojas, Mark Wallinger και Sue Williams.