Salvator Mundi: Θα ξεπλύνει η Τέχνη τα αίσχη της Σαουδικής Αραβίας;

Παραδοσιακά, τα στρώματα βρομιάς, σκόνης και χρόνου που επικάθονται σε έναν πίνακα μπορούν να αποκαλύψουν την πραγματική του ηλικία και να φανερώσουν ακόμα κι αυτά που κρύφτηκαν κάτω από αυτά. Αυτό, όμως, δεν ισχύει για τον Σωτήρα του Κόσμου, αλλιώς Salvator Mundi, τον πίνακα που πολλοί πλέον εικάζουν ότι υπήρξε η μελέτη του κοσμαγάπητου και μυστηριώδους Λεονάρντο ντα Βίντσι πάνω στη φυσιογνωμία του Ιησού Χριστού. Στην περίπτωση αυτού του πίνακα είναι τα στρώματα ίντριγκας και μυστηρίου που αποκαλύπτουν την πραγματική του αξία: το έργο εδώ και μήνες είναι εξαφανισμένο και μόλις την περασμένη εβδομάδα προέκυψαν νέα στοιχεία για την πιθανή του μοίρα και ο λόγος για ένα έργο Τέχνης αξίας ρεκόρ 450 εκατομμυρίων δολαρίων (360 εκατομμυρίων λιρών).

Το μακάριο πορτρέτο του Ιησού χρονολογείται το 1500 και ίσως αρχικά να μην υποψιαζόταν κανείς ότι έχει ρίξει, μέχρι στιγμής, σκιά στη φήμη δύο μεγάλων ευρωπαϊκών μουσείων –του Λούβρου στο Παρίσι και της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου– ή ότι έχει προκαλέσει αγωγές και καυγάδες μεταξύ ιστορικών τέχνης και κορυφαίων οίκων δημοπρασιών. Τώρα, σύμφωνα με τις αποκαλύψεις ενός ντοκιμαντέρ του BBC για τη Σαουδική Αραβία, ο Salvator Mundi πρόκειται να χρησιμοποιηθεί από έναν εμπειρογνώμονα του Κόλπου ως το επίκεντρο ενός νέου μεγάλου μουσείου, σχεδιασμένου ειδικά, όπως λένε κάποιοι, για να «ξεπλύνει» με Τέχνη το κακό όνομα της ευρύτερης περιοχής των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.  

Η φήμη του έργου μετά την εντυπωσιακή πώλησή του το 2017 και την άμεση εξαφάνισή του, μαζί με τη σύνδεσή του με τη θρυλική Μόνα Λίζα του Λεονάρντο, φαίνεται ότι αξιοποιούνται για να βάλουν στον πολιτιστικό χάρτη ένα «νέο Λούβρο» στη Σαουδική Αραβία. Για την ειδική στην αναγεννησιακή τέχνη Alison Cole, αρχισυντάκτρια της εφημερίδας Art Newspaper, τα νέα στοιχεία για την τύχη του πίνακα επιβεβαίωσαν τις υποψίες της. «Η αποκάλυψη ότι ο Salvator Mundi σχεδιάζεται ως το έκθεμα-δόλωμα ενός νέου “πολύ μεγάλου” μουσείου στο Ριάντ –με την προσδοκία ότι θα έχει την ίδια εξαιρετική ελκτική δύναμη με τη Μόνα Λίζα– δεν αποτελεί έκπληξη», δήλωσε στον Observer.

Salvator Mundi ή η αρσενική Μόνα Λίζα 

Περιγράφηκε ως «η αρσενική Μόνα Λίζα» από τον ειδικό στην Τέχνη του ντα Βίντσι, Μάρτιν Κεμπ και ο όρος υιοθετήθηκε με ενθουσιασμό από τον οίκο Christie's όταν ο πίνακας βγήκε σε δημοπρασία το 2017. Πριν από την πώληση, ο Francois de Poortere του οίκου Christie's στη Νέα Υόρκη δήλωσε: «Πρόκειται για το ιερό δισκοπότηρο των πινάκων Παλαιών Δασκάλων: κάποιοι τον αποκαλούν η αρσενική Μόνα Λίζα. Ο κόσμος είναι βαθιά εντυπωσιασμένος από αυτό το έργο. Θα μπορούσατε να το αγοράσετε και να χτίσετε ένα ολόκληρο μουσείο γύρω του».

Ο Cole αναρωτιέται, όπως και η μελετητής του Λεονάρντο Margaret Dalivalle, αν ο De Poortere ήξερε ήδη κάτι που ο υπόλοιπος κόσμος δεν γνώριζε.

Στο επεισόδιο της 19ης Αυγούστου του ντοκιμαντέρ The Kingdom: The World's Most Powerful Prince, ένας καθηγητής του Πανεπιστημίου Princeton μίλησε για τα σχέδια ενός μεγάλου μουσείου που συζητήθηκαν με τον πρίγκιπα διάδοχο της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν.

Ο πρίγκιπας ήταν ο μυστικός πλειοδότης που ανέβασε στα ύψη την τιμή του πίνακα στη Νέα Υόρκη το 2017 και τώρα ο ακαδημαϊκός Bernard Haykel από το Princeton υποστηρίζει ότι το «χαμένο» πορτρέτο είναι ασφαλές σε ένα θησαυροφυλάκιο στη Γενεύη, έτοιμο να βγει στο προσκήνιο ως βασικό μέρος της τολμηρής πολιτιστικής στρατηγικής του πρίγκιπα Μοχάμεντ, γνωστής ως Σαουδαραβικό Όραμα 2030.

Ο Haykel ισχυρίζεται ότι του είπε επίσης ο Σαουδάραβας υπουργός Πολιτισμού, πρίγκιπας Badr bin Abdullah bin Mohammed bin Farhan al-Saud, ότι ο πίνακας βρίσκεται εκεί ήδη από την ημέρα της απόκτησής του από τον μπιν Σαλμάν.

«Περιμένει να ολοκληρωθεί το μουσείο και στη συνέχεια θα δοθεί εκεί ο πίνακας» εξηγεί ο ίδιος.

Ένα νέο Μουσείο του Λούβρου στο Ριάντ δεν είναι μία καινούργια συζήτηση. Τα γειτονικά Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα άνοιξαν το δικό τους Μουσείο του Λούβρου στο Άμπου Ντάμπι την εποχή της δημοπρασίας του Salvator Mundi, οπότε ορισμένοι περίμεναν ότι ο πίνακας θα επανεμφανιζόταν πρώτα εκεί.

Αν ο πίνακας πρόκειται αντ' αυτού να γίνει η «άγκυρα» ενός θεσμού στο Ριάντ, αυτός θα μπορούσε να είναι ένας εύστοχος ναυτικός όρος για μια ιστορία Τέχνης και ίντριγκας: μόλις πριν από πέντε χρόνια ο συγγραφέας Τέχνης και λέκτορας Kenny Schachter ισχυρίστηκε ότι το πορτρέτο φυλάσσεται στο 134 μέτρων superyacht του πρίγκιπα Μοχάμεντ Serene, και μάλλον είχε δίκιο.

Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, ο Schachter υπήρξε χαρακτηριστικά ωμός, επαναλαμβάνοντας αυτήν την εντυπωσιακή πληροφορία. Συγκεκριμένα, υποστήριξε ότι το γιοτ του πρίγκιπα ήταν ένα ασφαλές κρησφύγετο επειδή, «οπουδήποτε ξεκουράζει τον βασιλικό του κώλο» ο μπιν Σαλμάν, υπάρχει κλιματισμός και ολόσωστες θερμοκρασίες για ένα τέτοιο έργο Τέχνης.

Ο ίδιος εξακολουθεί να πιστεύει ότι ο πίνακας είναι «σε απόσταση αναπνοής», υποστηρίζοντας: «Δεν υπάρχει περίπτωση ένα τόσο κακομαθημένο παλιόπαιδο όπως αυτός να μην έχει το έργο στα χέρια του». Ο Schachter δικαιολογεί την περιφρόνησή του για τον πρίγκιπα επισημαίνοντας τη δολοφονική μεταχείριση του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι από τη Σαουδική Αραβία το 2018.

Κάποιος με πολύ μεγαλύτερο πορτοφόλι θα μπορούσε να βρει ένα από τα περίπου 27 πρώτα αντίγραφα του σχεδίου του Λεονάρντο για το πορτρέτο, όλα φτιαγμένα στο εργαστήριό του. Ή μπορεί να εξασφάλιζε ένα από τα πειστικά μεταγενέστερα αντίγραφα που υπάρχουν.

Ο γνήσιος πίνακας 500 ετών, γνωστός ως «η εκδοχή του Cook», που τώρα αποδίδεται τουλάχιστον στους βοηθούς του Leonardo, παραμένει πολύ πιο δύσκολο να εντοπιστεί.

Ονομάζεται «Cook» επειδή το 1900 πωλήθηκε για 120 λίρες στον Sir Francis Cook, Βρετανό έμπορο και συλλέκτη, ο οποίος αποδέχτηκε την απόδοσή του στον ζωγράφο Bernardino Luini. Στη συνέχεια, έκανε πάταγο στον σύγχρονο κόσμο το 2005, όταν «ανακαλύφθηκε ξανά» και αγοράστηκε από μια κοινοπραξία εμπόρων τέχνης για 1.000 δολάρια, πριν αποκατασταθεί με επιμέλεια επί τρία χρόνια από το ανδρόγυνο Mario και Dianne Modestini. Μια νέα τηλεοπτική σειρά, με πρωταγωνίστρια την Julianne Moore στον ρόλο της Dianne, πρόκειται σύντομα να αφηγηθεί αυτήν την ιστορία. Το δράμα, παραγωγός του οποίου είναι επίσης η Moore, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο ντοκιμαντέρ του 2021 The Lost Leonardo, στο οποίο εμφανίστηκαν τόσο ο Cole όσο και ο Schachter.

Salvator Mundi σε... φθηνό, έχετε; 

Ο πίνακας που πλέον όλοι γνωρίζουμε ως Salvator Mundi (Σωτήρας του Κόσμου) έγινε γνωστός όταν η Εθνική Πινακοθήκη τον συμπεριέλαβε σε μια μεγάλη έκθεση του 2011 αφιερωμένη στον υποτιθέμενο δημιουργό του. Οι επιμελητές του Λονδίνου κινήθηκαν γρήγορα, μετά τον ενθουσιασμό που προκάλεσε η πρώτη απόδοση ενός πίνακα στον Λεονάρντο εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. Η γκαλερί ισχυρίστηκε έκτοτε ότι δεν γνώριζε για την επικείμενη πώληση, αν και οι διαφωνίες συνεχίζονται σχετικά με την εσωτερική διαδικασία της απόδοσης και, ειδικότερα, σχετικά με τη διατύπωση του καταλόγου της έκθεσης, η οποία δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολίας για το επίπεδο της συμβολής του ντα Βίντσι.

Εκπρόσωπος της Εθνικής Πινακοθήκης δήλωσε πρόσφατα ότι οι αποφάσεις σχετικά με την παρουσίαση ενός τέτοιου δανεισμένου έργου ακολουθούν μια περίοδο στάθμισης «του πλεονεκτήματος της συμπερίληψής του – το όφελος για το κοινό να δει το έργο, το όφελος για την επιχειρηματολογία και την επιστήμη της έκθεσης στο σύνολό της». Όμως αυτού του είδους τα επιχειρήματα δεν είναι αρκετά πειστικά για τον Ben Lewis, συγγραφέα του The Last Leonardo, ενός εμπρηστικού βιβλίου που αμφισβητεί τις μεθόδους της γκαλερί και σημειώνει ότι η σφραγίδα κύρους του Λονδίνου –που θεωρούσε ότι το έργο έχει δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου από τον ντα Βίντσι– αποδείχθηκε αρκετά χρήσιμη για τον οίκο Christie's όταν ήρθε η ώρα της δημοπρασίας.

Εν τω μεταξύ, οι νομικές διαμάχες συνεχίζονται και αφορούν τον οίκο Sotheby's, έναν Ελβετό έμπορο έργων τέχνης ονόματι Yves Bouvier και τον Ρώσο δισεκατομμυριούχο, Dmitry Rybolovlev, πρώην ιδιοκτήτη του Salvator Mundi, ο οποίος έχασε φέτος μία από αυτές τις συνεχιζόμενες αξιώσεις του.

Η αγωγή αυτή στρεφόταν κατά του οίκου Sotheby's, τον οποίο είχε κατηγορήσει για απάτη που συνδέεται με την αγορά του πίνακα και άλλων έργων μέσω του Bouvier το 2013. Ο Rybolovlev, παρεμπιπτόντως, πιστεύεται επίσης ότι διατηρούσε τον Salvator Mundi σε αποθήκη στη Γενεύη μέχρι τη θεαματική δημοπρασία του το 2017.

Το Λούβρο μπορεί να έχει συνάψει επικερδείς συμφωνίες δικαιόχρησης στον Κόλπο, αλλά και αυτό δεν έχει ξεφύγει από τις αντιπαραθέσεις. Το 2019, ο Salvator Mundi επρόκειτο να εκτεθεί στο Παρίσι για πρώτη φορά μετά την πώλησή του. Ο πρίγκιπας Μοχάμεντ ήθελε το έργο του κρεμασμένο δίπλα στη Μόνα Λίζα, όπως υποστηρίχθηκε σε ένα γαλλικό ντοκιμαντέρ – και, παρά τις διαψεύσεις του μουσείου,  Cole και η Art Newspaper εντόπισαν αργότερα ένα αποσιωπημένο φυλλάδιο, που παρήγαγε το Λούβρο και στο οποίο περιγράφεται λεπτομερώς μια επιστημονική εξέταση του πίνακα, αναζητώντας ομοιότητες με γραμμές σκίτσου που είναι ορατές πίσω από το αινιγματικό χαμόγελο της Τζοκόντα.

Την τελευταία στιγμή, όμως, ο πίνακας αποσύρθηκε από την έκθεση. Τώρα πιστεύεται ότι ο πρόεδρος Μακρόν είχε αρνηθεί να τοποθετήσει τα έργα δίπλα δίπλα.

Αυτό το πανάκριβο και ταλαιπωρημένο έργο ίσως τώρα να αποδειχθεί το ιδανικό αντικείμενο για τα εγκαίνια ενός νέου μουσείου στο Ριάντ που βασικό στόχο θα έχει να αποσπάσει τη διεθνή προσοχή από τα αίσχη που αφορούν τις παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Και ενώ η οικονομική αξία του πορτραίτου παραμένει ακόμη και τώρα υπό αμφισβήτηση, εκείνο που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί με τίποτα είναι ότι για τον Σωτήρα του Κόσμου, τον συγκεκριμένο σκανδαλώδη πίνακα, έχουν γραφτεί τόσες μελέτες και βιβλία και έχουν δημιουργηθεί τόσα ντοκιμαντέρ και αναλυτικά ρεπορτάζ που κανονικά θα έπρεπε να δημιουργηθεί μία μικρή βιβλιοθήκη γεμάτη από υλικό μόνο για το συγκεκριμένο έργο Τέχνης.

ΠΗΓΗ: Guardian.com