Σαν σήμερα: Γιατί οι πίνακες του Ιερώνυμου Μπος εξακολουθούν να μας γοητεύουν

Ο Ιερώνυμος Μπος έζησε την περίοδο της πρώιμης Αναγέννησης αλλά ορισμένοι από τους πίνακές του εξακολουθούν να συναρπάζουν. Έχει χαρακτηριστεί ως σουρεαλιστής του 15ου αιώνα καθώς στο έργο του πρωταγωνιστούν τέρατα, οπτασίες, παράξενες και συχνά ανατριχιαστικές φαντασιώσεις.

Η ζωγραφική του Ιερώνυμου Μπος μοιάζει να αντανακλά απόκρυφες πρακτικές του μεσαιωνικού κόσμου όπως η αλχημεία ή η μαγεία. Άλλοι «διαβάζουν» στο έργο του μια δόση χλευασμού και ειρωνίας, αλλά κατά τα άλλα βρίσκουν τους πίνακές του σύμφωνους με το πνεύμα της εποχής του: θρησκευτικά θέματα με συμβολισμούς που παραπέμπουν στο δαιμονικό στοιχείο.

Ποιος ήταν ο Ιερώνυμος Μπος

Ο Ιερώνυμος Μπος (πραγματικό όνομα Ιερώνυμος φαν Άκεν) γεννήθηκε το 1450 και έζησε στο Χερτόχενμπος μια πόλη στην περιοχή της σημερινής Ολλανδίας. Παντρεύτηκε μία εύπορη γυναίκα από την πόλη του το 1481 και πέθανε σαν σήμερα 9 Αυγούστου του 1516.

Οι περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και την καλλιτεχνική δραστηριότητα του Μπος προέρχονται από τα δημοτικά αρχεία του Χερτόχενμπος καθώς από τα λογιστικά βιβλία της θρησκευτικής Αδελφότητας της Παναγίας, της οποίας μέλος ήταν και ο Μπος.

Την περίοδο 1486 - 1487 εμφανίζεται για πρώτη φορά το όνομά του στα αρχεία των μελών της Αδελφότητας της Παναγίας, μία από τις πολυάριθμες αδελφότητες που ανθούσαν κατά το μεσαίωνα και η οποία είχε ως κέντρο λατρείας μία εικόνα της Παναγίας που θεωρείτο θαυματουργή. Αποδεικνύεται πως τα περισσότερα μέλη της οικογένειας του Μπος ήταν επίσης μέλη της αδελφότητας. Επιπλέον ο Μπος φαίνεται πως φιλοτέχνησε έργα κατά παραγγελία για την αδελφότητα καθώς υπάρχουν επιβεβαιωμένες οικονομικές συναλλαγές για τις περιόδους 1480-1481, 1493-1494 και 1511-1513.

Μόνο 30 πίνακες και μερικά σχέδια μπορούν με βεβαιότητα να αποδοθούν σε αυτόν. Επιπλέον, ελάχιστα από τα έργα αυτά φέρουν χρονολογία ενώ αρκετά έχουν υποστεί σημαντικές φθορές.

Ο Μπος φιλοτέχνησε αρκετά τρίπτυχα, τρεις δηλαδή συναρμοσμένους πίνακες, λίγο ή πολύ πάνω στο ίδιο θέμα. Το magnus opus του είναι ο «Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων», έργο που θεωρείται γενικά ως το σχόλιο του Μπος πάνω στο θέμα του θανάσιμου αμαρτήματος της λαγνείας. Στο αριστερό φύλλο του τρίπτυχου απεικονίζεται ο Αδάμ και η Εύα στον κήπο της Εδέμ, στο μεσαίο φύλλο κυριαρχεί το θέμα των σαρκικών απολαύσεων ενώ στο δεξί φύλλο δεσπόζει η απεικόνιση της Κόλασης.

Γιατί οι πίνακές του εξακολουθούν να μας γοητεύουν

Η θρησκευτική θεματολογία του Μπος δεν διαφέρει πολύ απ' αυτήν των συγχρόνων του καλλιτεχνών: ο Παράδεισος και η Κόλαση, η αμαρτία και η τιμωρία της. Παράλληλα, ο τρόπος που απεικονίζει τα πνεύματα του κακού δεν είναι παρά προϊόν του, τόσο κοινού στο Μεσαίωνα, φόβου που προκαλούσε στους ανθρώπους η μαγεία και ο δαιμονισμός. Αλλά αυτό που διαφοροποιεί τα έργα του Μπος είναι ότι οι δαιμονικές μορφές δεν είναι χοντροκομμένες, αλλά τερατώδη υβρίδια συντεθειμένα από έντομα, ερπετά, ανθρώπινα μέλη και εξαρτήματα μηχανών.

Κάποιοι εκτιμούν ότι χρησιμοποιούσε μια κρυπτογραφημένη γλώσσα, ενώ άλλοι βλέπουν στα έργα του εκφράσεις του υποσυνείδητου και πρώιμες παραπομπές στην ψυχανάλυση. Κάποιοι θεωρούν ότι έπαιρνε ναρκωτικά, ή ότι συμμετείχε σε αποκρυφιστικές τελετές. Πολλοί από τους μελετητές του υπογραμμίζουν την μοντερνικότητά του. Ο σουρεαλιστής Αντρέ Μπρετόν τον αποκαλούσε «ολιστικό οραματιστή», ενώ σύγχρονοι καλλιτέχνες τον αναγνωρίζουν ως τον πιο ανατρεπτικό ζωγράφο μέχρι σήμερα.

Ο Ιερώνυμος Μπος ενέπνευσε ακόμα τη ροκ μουσική σκηνή. Οι εικόνες των αμαρτημάτων του γοήτευσαν τον Τζιμ Μόρισον των Doors που το εξέφρασε στο τραγούδι του Ship of Fools, αλλά και τους Deep Purple που έκαναν εξώφυλλο δίσκου τους μια λεπτομέρεια από τον επικό «Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων».

Το βέβαιο είναι ότι σε κάθε έκφραση Τέχνης, είναι η ματιά που δίνει νόημα στο έργο· αλλά το γεγονός ότι οι πίνακες του Ιερώνυμου Μπος εξακολουθούν να σημαίνουν κάτι ανά τους αιώνες είναι αναμφίβολα ένα εξαιρετικό επίτευγμα του Ολλανδού ζωγράφου.