Γιώργος Κυπρής: Το «Μάτι» της Σαντορίνης

Όλα είναι υπό αμφισβήτηση. Πρέπει να αμφισβητείς κάθε τι που κάνεις σαν καλλιτέχνης. Η τέχνη πρέπει να θέτει τα ερωτήματα. Όχι να τ' απαντάει.

Ο Γιώργος Κυπρής μας περιμένει με τη γυναίκα του, την όμορφη Αντονέλα, σ’ ένα παλιό καφενέ της Σαντορίνης που έχει μετατραπεί σε απλή ταβέρνα με νόστιμους μεζέδες. Το Πεντοζάλι είναι ένα απ' αυτά τα μέρη που συναντάς όλο και πιο σπάνια στα νησιά και που όταν τα βρίσκεις νιώθεις σαν τον Βάσκο Ντα Γκάμα όταν αντίκρισε πρώτος την Ινδία. Ο εβδομηντάχρονος καλλιτέχνης είναι ένας αειθαλής άντρας, με βαριά, ζεστή φωνή, με χιούμορ και πολλές ιστορίες να διηγηθεί, αφού είναι γεννημένος παραμυθάς, όπως λέει και ο ίδιος γελώντας. Γνωστός από τα περίφημα ψάρια του που έχουν κολυμπήσει σε μερικές από τις καλύτερες συλλογές του κόσμου, ο Γιώργος Κυπρής στις αρχές της δεκαετίας του '90 αποφάσισε μαζί με τη γυναίκα του να εγκαταλείψουν την Αθήνα και ν' ανοίξουν μια γκαλερί στη Σαντορίνη. Έτσι έγινε ένας καλλιτέχνης, εκτός συστήματος, από επιλογή.

«Είχα κουραστεί ν' ακούω παχιά λόγια. Ήμουν φιλόδοξος. Ήθελα να σπείρω σπόρους παντού. Δεν ήθελα να είμαι εγκλωβισμένος στην Αθήνα κι άντε μια φορά στη ζωή μου να πάω και στην Μπιενάλε της Βενετίας - αν θα προέκυπτε κι αυτό. Ήθελα να αποφύγω να είμαι στην αναμονή και να κοιτάω τι κάνει ο ένας και ο άλλος και τι λέει η πιάτσα. Ήρθα εδώ για να κάνω μια δουλειά ποιοτική. Κι αυτό είχε ανταπόκριση. Υπήρχε ένα μικρό κοινό απ' όλον τον κόσμο, γιατί οι φιλότεχνοι είναι πάντα μικρό κοινό, που περνούσαν από Σαντορίνη και τους άρεσε αυτό που έκανα. Ο πρώτος μου μεγάλος συλλέκτης ήταν ο Πιερίδης. Τώρα έχω έργα σ’ όλο τον κόσμο».

Στο τραπέζι μαζί μας το δεξί του χέρι, η Dianna, και το Νόρι που δουλεύουν μαζί του. Ο λόγος που βρισκόμαστε εδώ είναι για να επισκεφτούμε το καινούργιο «Μάτι στη Μεσαριά» που θα εγκαινιαστεί το Σάββατο 15 Ιουνίου, όπου θα ανακοινωθεί και η έκδοση του βιβλίου του με τίτλο «Confession» και για το οποίο το Νόρι έχει ετοιμάσει ένα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ.

Έχουμε φτάσει στις 9.30 το πρωί στο υπέροχο ξενοδοχείο NOŪS, με τα αλλεπάλληλα επίπεδα, τα έργα τέχνης και το νερό που αναβλύζει από παντού σαν άσκηση βαθιάς χαλάρωσης για το μυαλό και τις αισθήσεις. Μετά από ένα γενναιόδωρο πρωινό, πάμε στα Φηρά, να θαυμάσουμε τη θέα από την καλντέρα και να επισκεφτούμε την πρώτη γκαλερί Μάτι. Πανέμορφα κοσμήματα από διαφορετικούς σχεδιαστές αναπαύονται στις προθήκες και συνυπάρχουν αρμονικά με τα εμβληματικά ψάρια του Γιώργου Κυπρή. Γλυπτά κατασκευασμένα με όλα τα πιθανά και απίθανα υλικά που δημιουργούν την αίσθηση ότι μπαίνεις σ' έναν θαλάσσιο κόσμο ενώ βρίσκεσαι στη στεριά.

Το απόγευμα σειρά έχει η καινούργια γκαλερί στη Μεσαριά. «Ένα παρατηρητήριο για την τέχνη», όπως το ονομάζει ο ίδιος. Η κληρονομιά του στο νησί. Το κτίριο ήταν μια παλιά κάναβα, όπως αποκαλούσαν στη ντοπιολαλιά, το οινοποιείο.

«Όταν μου το έδειξαν το κτίριο ήταν διαλυμένο», θυμάται ο Κυπρής. «Αλλά εκείνη την εποχή βγάζαμε λεφτά κι είχα να επενδύσω. Μπήκα μέσα κι είδα αυτούς τους τεράστιους θόλους που θα δείτε κι εσείς και συγκινήθηκα γιατί το σπίτι της γιαγιάς μου, στα χωριά εκεί στην Κύπρο, κοντά στην Αμμόχωστο, ήταν χτισμένα κατά το αραβο-βενετσανικό στιλ. Ήταν ψηλά μέσα και αψιδωτά. Κι ακριβώς αυτό είδα στην κάναβα και χωρίς να ρωτήσω καν τιμή είπα ο βλάκας το παίρνω» (γέλια).

Χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να μετατραπεί η παλιά κάναβα σ' αυτήν την γκαλερί που επιβάλλεται στον χώρο με την ομορφιά της. Έχει ησυχία εδώ που διάλεξε να στήσει το παρατηρητήριό του ο Γιώργος Κυπρής. Η Μεσαριά είναι ένα χωριό μακριά από τους τουρίστες που έχει διασωθεί και θυμίζει πώς ήταν η Σαντορίνη παλιά. Από την ταράτσα βλέπεις το χωριό και τα Φηρά. Στον κήπο μεγάλα μπρούτζινα γλυπτά, διάσπαρτα στον χώρο, επιτρέπουν στο νερό και τον αέρα να τα οξειδώνει συμβάλλοντας στη δημιουργία τους. «Πιστεύω στη φθορά. Πιστεύω στη φθορά των υλικών, στη φθορά των ανθρώπων στην φθορά των πάντων», λέει καθώς θαυμάζουμε τις δημιουργίες του.

«Τα ψάρια είναι εμπειρίες από την παιδική μου ηλικία», λέει όταν τον ρωτάω πώς του ήρθε κι άρχισε να τα φτιάχνει. «Ζούσαμε αρκετά στη θάλασσα, κάναμε διακοπές, κολυμπούσα, ψάρευα, είδα κοπάδια να πηγαινοέρχονται, είδα ψάρια να σκοτώνονται, να καμακώνονται. Όταν μεγάλωσα το έκανα κι εγώ αυτό με τα ψαροντούφεκα μέχρι που μια ωραία μέρα αποφάσισα να μην το ξανακάνω και να γίνω ο σωτήρας των ψαριών. Ήταν εξαιτίας ενός μεγάλου χταποδιού. Το είχα καμακώσει μέσα στο θαλάμι του και δεν έβγαινε με τίποτα. Ήταν τεράστιο είχε βυζάξει και δεν κούναγε. Και σε μια στιγμή βγάζει το κεφάλι του και με κοιτάει. Με κοιτάει, με κοιτάει, με κοιτάει... και λέω “τι κάνω εγώ τώρα;” Το ξεκαμάκωσα κι έφυγα. Και δεν ξαναψάρεψα. Έκανα τότε μια ομάδα από έργα και την ονόμασα Καταστάσεις Ψαριών και έγινε μια έκθεση στην γκαλερί 7, μιλάμε για δεκαετία του '90, με τα ψάρια ως θύματα της ανθρώπινης πρακτικής. Αλλά κουράστηκα μόνο με το θάνατο συνέχεια. Κι άρχισα να παρουσιάζω και την ομορφιά που έχω δει στον βυθό. Προσπαθώ να ζωντανέψω την κίνηση. Αυτό το χορευτικό των μεγάλων κομματιών μου πάντα μου άρεσε. Τα μικρά ψάρια για να προστατευθούν από τους θηρευτές δημιουργούν μπάλες. Είναι πυκνά. Ώστε ο θηρευτής να μην ξέρει ποιο να διαλέξει. Οπότε για τα ψάρια είναι ζωή ο κύκλος, είναι ζωή αυτή η σφαίρα που σχηματίζουν».

Στη διπλανή αίθουσα είναι τα πιο ανήσυχα έργα του. Εκείνα που εκφράζουν την αγωνία του ή την διαφωνία του με τον κόσμο. Έργα που όχι μόνο σχολιάζουν τους θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς και το κατεστημένο, αλλά διορθώνουν και δικά του τραύματα που έρχονται και ακουμπάνε πάνω στα τραύματα του θεατή στον οποίο το έργο απευθύνεται. Επειδή η τέχνη κάνει κάτι τέτοια μαγικά μερικές φορές

«Είμαι άπιστος στα υλικά. Δεν κολλάω με ένα. Δουλεύω με όλα. Και πηλό, και μπρούτζο, μέταλλο τα πάντα. Δική μου υποχρέωση σαν καλλιτέχνης είναι να βρίσκω τρόπους έκφρασης. Κι ανάλογα με το τι θέλω να εκφράσω διαλέγω και το υλικό μου. Είμαι ανήσυχος. Θέλω να κάνω άλλα πράγματα κάθε φορά. Τα υλικά μου είναι χρήσιμα σ’ αυτήν την αναζήτηση. Φτάνει να μπορείς να τα δουλεύεις. Εγώ είμαι μάστορας. Καλός μάστορας. Μαέστρο όπως το λένε οι Ιταλοί. Κι έχω ένα συνεργείο εκπληκτικό. Ο ένας ήταν κηπουρός φρόντιζε τον κήπο μας, ο άλλος ήταν ηλεκτρολόγος. Ερχόμενοι αυτοί στο εργαστήριο τους έμαθα τις δουλειές και πώς πρέπει να βρίσκουν λύσεις. Τώρα είμαι πολύ ευτυχής γιατί μου βρίσκουν λύσεις και μ’ έχουν απαλλάξει από πολύ σκοτούρα. Μερικές φορές δεν χρειάζεται καν να μιλήσουμε. Με καταλαβαίνουν. Είμαστε απαραίτητοι ο ένας στον άλλον. Είμαστε 30 χρόνια μαζί κι έχουμε δεθεί».

Όσα διαφορετικά πράγματα κι αν κάνει όμως, στα ψάρια πάντα θα επανέρχεται. Επειδή η σχέση του μ' αυτά είναι αστείρευτη όπως η θάλασσα.

Όσο εκείνος μας ξεναγεί μέσα στην κάναβα, έξω στον κήπο, η Αντονέλα και τα κορίτσια έχουν στήσει ένα τραπέζι με όλα τα καλά της Σαντορίνης. Τη μοναδική φάβα, τις γλυκές ντομάτες, τους αξεπέραστους ντοματοκεφτέδες, ντόπιο τυρί και κόκκινο κρασί, Μαυροτράγανο του Χατζηδάκι. Για επιδόρπιο σοκολάτα και το Vinsanto του Αργυρού, που συναγωνίζεται επάξια τα καλύτερα αντίστοιχα της Ιταλίας.

Σκέφτομαι πως το Μάτι εύκολα μπορεί να γίνει πόλος έλξης στη Μεσαριά. Όπως έγινε και η μικρή γκαλερί στα Φηρά τριάντα τέσσερα χρόνια πριν. Είναι θέμα ποιότητας και ενέργειας. Κι αυτά έχουν πάντα τον τρόπο τους να επιβάλλονται στο τέλος.

Γκαλερί Μάτι, Μεσαριά Σαντορίνης. Εγκαίνια 15 Ιουνίου, στις 18.00