Summer in the city 2024: Οι εκθέσεις του καλοκαιριού

Παράπονο δεν έχουμε, και αυτή τη θερινή σεζόν «υλικό» για πολιτιστικές εξόδους υπάρχει. Αφιερώματα σε γυναίκες εικαστικούς, διάσημους διεθνείς αλλά και Έλληνες σύγχρονους δημιουργούς, αλλά και με αφετηρία τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης κεντρίζουν την προσοχή μας σε μουσεία, ιδρύματα, ακόμα και σε πάρκα. Ό,τι πρέπει για να καταστρώσουμε δροσερές συναντήσεις με φίλους, αλλά και για τις ήσυχες μέρες του Αυγούστου, όταν η παρέα θα λείπει διακοπές.

Στη «Δημοκρατία» (11/7-2/2/2025) εστιάζει η πολυαναμενόμενη περιοδική έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης που επιμελείται η Συραγώ Τσιάρα, μισό αιώνα από την κατάρρευση της χούντας των συνταγματαρχών. Το αφιέρωμα επικεντρώνεται στην καλλιτεχνική δημιουργία ενάντια στον ολοκληρωτισμό και στην προσπάθεια επανίδρυσης της Δημοκρατίας σε Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία τις δεκαετίες 1960-1970 αντιμετωπίζοντας συγκριτικά για πρώτη φορά την πολιτική λειτουργία της τέχνης στα δικτατορικά καθεστώτατου ευρωπαϊκού Νότου. Με κύριους θεματικούς άξονες «Το πρόσωπο του εχθρού», την «Αντίσταση», την «Εξέγερση» και τη «Διέγερση», θα εξετάσει την ποικιλομορφία των καλλιτεχνικών αναζητήσεων, τις δημιουργικές πρακτικές που γεννήθηκαν μέσα από τον αγώνα για ελευθερία, καθώς και την ενεργή κληρονομιά τους μέσα από 140 έργα 55 καλλιτεχνών (όπως οι Βάσω Κατράκη, Γιώργος Σικελιώτης, Τάσσος, Χρήστος Καπράλος, Φερνάντο Μποτέρο, Γιάννης Γαΐτης, Alberto Solsona κ.ά.). Μάλιστα, στο πλαίσιο της έκθεσης προγραμματίζεται κινηματογραφικό αφιέρωμα καθώς και συνέδριο με θέμα τη δημοκρατία και τις εικαστικές τέχνες.

Η Μεταπολίτευση τροφοδοτεί και την «Τομή ’74. Από τη Δικτατορία στη Δημοκρατία» στην Εθνική Βιβλιοθήκη (15/7-31/12), μια μεγάλη έκθεση με αρχειακά τεκμήρια και οπτικοακουστικό υλικό, που αφορούν στη δικτατορία και τον αντιδικτατορικό αγώνα, τις θεσμικές αλλαγές, αλλά και την κοινωνική και πολιτιστική Μεταπολίτευση μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980 (σε συνδιοργάνωση με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και την ΕΡΤ).

Φουλ της… ντάμας στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, όπου στις 13 Ιουνίου το τέταρτο μέρος της σειράς «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» φέρνει επτά εγκαίνια. Μια καλή ευκαιρία να ανακαλύψουμε την αινιγματική εικονογραφία της Ιρανής, με έδρα της το Λος Άντζελες, Tala Madani, που ξεχειλίζει από πικρό σαρκασμό. Στον δεύτερο όροφο θα φιγουράρουν «Το φωτεινό σπήλαιο» της Εύας Στεφανή –ένας παλίμψηστος χώρος στοχασμού πάνω στη φύση της ιστοριογραφίας και του ανθρώπινου ίχνους με κύρια πηγή έμπνευσης την προσωπική εμπειρία της ασθένειας–, η εγκατάσταση RIG: untitled; blocks (2011) της διάσημης Βρετανίδας καλλιτέχνιδας Phyllida Barlow (1944-2023) καθώς και φιλμ και εγκαταστάσεις από τη γνωστή για την στράτευσή της στην ενίσχυση των περιθωριοποιημένων φωνών Bertille Bak. Στον τρίτο θα μας φέρουν τα έργα The Magic Lantern Project, The Typographer και The Radical Ally της Γαλλο-μαροκινής Bouchra Khalili, η ατομική της σημαντικής φωτογράφου και προέδρου του Ιδρύματος Magnum, Susan Meiselas με εικόνες, μαρτυρίες και βίντεο για την ενδοοικογενειακή βία και «Τα άγνωστα σχέδια» της Ελένης Πίταρη-Παγκάλου, μιας παραγνωρισμένης Ελληνίδας ζωγράφου του μοντερνισμού. Δεν ξεχνάμε, όμως, κι ένα πέρασμα από το -1 όπου «τρέχει» η αναδρομική της Penny Siopis και η προβολή του έργου των Mary Reid Kelley και Patrick Kelley «The Rape of Europa».

Στην αθηναϊκή γειτονιά που μεγάλο τμήμα της σβήστηκε από τον χάρτη για να αποκαλυφθεί η Αρχαία Αγορά είναι αφιερωμένη η έκθεση «Βρυσάκι: η αναβίωση μιας γειτονιάς» (18/6-17/11). Εννέα δεκαετίες από την έναρξη των ανασκαφών το 1931, η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα ανοίγει το αρχείο της για να μας συστήσει την περιοχή, τα κτήρια, τους δρόμους της, σκηνές της καθημερινής ζωής, τις εγκαταστάσεις των προσφύγων και, φυσικά, τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Στις προθήκες θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε αρχαιολογικά ευρήματα, φωτογραφίες, έγγραφα και χάρτες, αλλά και καθημερινά αντικείμενα (όπως κουτιά παπουτσιών, τσιγάρων και ντενεκέδες), που χρησιμοποιήθηκαν και για την αποθήκευση αρχαιοτήτων, ενσφράγιστα τούβλα και παντζούρια από σπίτια που κατεδαφίστηκαν.

Η φωτογραφία έχει την τιμητική της στο Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή που παρουσιάζει δυο ενότητες δουλειάς του θρυλικού συνιδρυτή του πρακτορείου Magnum Henri Cartier-Bresson (3/7-27/10) με εικόνες από το διάσημο λεύκωμα «Images à la sauvette (The Decisive Moment)» και από τα ταξίδια του στην Ελλάδα το 1937, το 1953 και το 1961. Εμβληματικά πρώιμα πορτρέτα της Cindy Sherman φιλοξενεί (έως 4/11) το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Περισσότερες από 100 φωτογραφίες της Αμερικανίδας διάσημης καλλιτέχνιδας η οποία, αντλώντας έμπνευση από την αναπαραγωγή γυναικείων εικόνων και στερεοτύπων από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και τις διαφημίσεις, ασκεί κριτική στους παραδοσιακούς ρόλους και την ταυτότητα των φύλων. «Χαίρε Ξένε Στη Χώρα των Ονείρων» δηλώνει από το Μουσείο Ακρόπολης ο γνωστός φωτογράφος Robert McCabe και μας καλεί σ’ ένα οδοιπορικό στην μεταπολεμική Ελλάδα μέσα από περίπου 100 εικόνες. Εδώ, όμως, περιμένουμε γύρω στα τέλη Ιουνίου και το «Μουσείο της ανασκαφής». Χίλια εκατόν πενήντα κινητά ευρήματα –γλυπτά, αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, νομίσματα και άλλα μικροαντικείμενα– τοποθετούνται σε ειδικά διαμορφωμένες προθήκες στο επίπεδο της ανασκαφής που απλώνεται στη βάση του Μουσείου και αφηγούνται την καθημερινότητα των ανθρώπων που έζησαν στην αρχαία γειτονιά για περισσότερο από 4.500 χρόνια, από την 4η χιλιετία π.Χ. έως τις αρχές του 13ου αι. μ.Χ.

Για ακόμα περισσότερα φωτογραφικά κλικ, το καθιερωμένο Athens Photo Festival (έως 28/7) στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς 138 μας συστήνει τη δουλειά 72 καλλιτεχνών, καταξιωμένων και ανερχόμενων, από 28 χώρες. Ανάμεσά τους την εικαστική έρευνα-οδοιπορικό του πολυβραβευμένου Edgar Martins για τον θάνατο και την εξαφάνιση του φωτορεπόρτερ Άντον Χάμερλ, καβγατζίδικα ενσταντανέ από συνεδριάσεις κοινοβουλευτικών σωμάτων μέσα από τον φακό των David Fathi και Frederic D. Oberland, το πρότζεκτ «One of yours»-ένα ειρωνικό σχόλιο για τον λαϊκισμό από τον Ισπανό Daniel Mayrit κ.ά. Δεν λείπει ούτε φέτος το satellite πρόγραμμα σε 17 συνεργαζόμενους χώρους τέχνης, ανάμεσά τους και στο Θέατρο Μεταξουργείο απ’ όπου ο Θανάσης Καρατζάς μας προσκαλεί σε μια βόλτα στην αθηναϊκή νύχτα την τελευταία δεκαετία (έως 14/7).

Στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού πάντως, η αίθουσα περιοδικών εκθέσεων θα έχει ατμόσφαιρα από «Poor Things», αφού δώδεκα χειροποίητα κοστούμια της βραβευμένης με Όσκαρ και BAFTA Χόλι Γουάντινγκτον για την ταινία του Γιώργου Λάνθιμου, που φόρεσαν η Έμμα Στόουν, ο Γουίλεμ Νταφόε, ο Μαρκ Ράφαλο και οι λοιποί πρωταγωνιστές, θα ξεκαλοκαιριάσουν στην Αθήνα (έως 29/9).

Τη θεραπευτική επίδραση της φύσης και του αρχέγονου δάσους, καθώς και την έννοια του νερού διερευνά το «Shinrin-yoku 森林浴/ Κολυμπώντας στο δάσος» (20/6-20/9), σε επιμέλεια της Κίκας Κυριακάκου στον Βοτανικό Κήπο Ι. & Α. Ν. Διομήδους. Η νέα έκθεση σύγχρονης τέχνης του PCAIστον κήπο, μετά το περσινό «Sheltered Gardens», περιλαμβάνει εγκαταστάσεις, φωτογραφίες, γλυπτά, έργα ΑΙ, εικονογραφήσεις και φιλμ από 15 καλλιτέχνες και ομάδες (Lynn Hershman Leeson, Maria Antelman, Asako Masunouchi, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Γιώργος Δρίβας, Δημήτρης Ιωάννου, VASKOS, Campus Novel κ.ά.).

Στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών απλώνεται το φετινό «Έργο στην πόλη» που ο οργανισμός ΝΕΟΝ ανέθεσε στην Ίριδα Τουλιάτου (έως 7/7). Σκιαγραφώντας τις δομές της σύγχρονης κατάστασης μέσα από σχολαστικές ανακατανομές αντικειμένων, συστημάτων, ανθρώπινων σχέσεων και διαδικασιών παραγωγής, η καλλιτέχνιδα ξεδιπλώνει μια σειρά από παρεμβάσεις στον εξωτερικό χώρο, αλλά και στην υποδοχή και στη Βιβλιοθήκη του ιδρύματος που πραγματεύονται την ορατότητα ή μη των στοιχείων που συναποτελούν το σύστημα του οργανισμού, την προσβασιμότητα, τόσο στους χώρους, όσο και στην πληροφορία, την παραγωγή και διάδοση της γνώσης. Στον ίδιο γεωγραφικό άξονα, ο «Κήπος σωματιδίων» του Νίκου Παπαδόπουλου στο annexM του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (έως 30/6) γεφυρώνει την απόσταση ανάμεσα στην τέχνη και τις φυσικές επιστήμες, ενώ στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη εκτίθενται 65 και πλέον έργα από μάρμαρο, γρανίτη και ορείχαλκο από τη μακρόχρονη πορεία του Ιταλού γλύπτη Novello Finotti.

Mοναχικές φιγούρες αλλά και «ανθρώπινα τοπία», από το Daughter (2000) έως το πρόσφατο Sleeping Head, μας επιφυλάσσει η πρώτη έκθεση στην Ελλάδα της Dana Schutz (16/6-3/2025), με τίτλο «The Island», στη Συλλογή Γιώργου Οικονόμου στο Μαρούσι. Δεκαπέντε λάδια σε καμβά και μια σειρά σχεδίων με κάρβουνο διαγράφουν τις αναζητήσεις της 48χρονης Αμερικανίδας ζωγράφου αναδεικνύοντας την ικανότητά της να αποδίδει συναισθήματα με βάθος αλλά και να δημιουργεί πολυπρόσωπες συνθέσεις γεμάτες ενέργεια. 

Στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, πάλι, 17 Ελληνίδες καλλιτέχνιδες από διαφορετικές γενιές, με εκφράσεις και αναζητήσεις που ποικίλλουν –ανάμεσά τους οι Αννίτα Αργυροηλιοπούλου, Μαίρη Ζυγούρη, Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Χριστίνα Μήτρεντσε, Λίνα Μπέμπη, Λήδα Παπακωνσταντίνου– αναστοχάζονται τον ρόλο και τη θέση της γυναίκας στα «Γυναικεία Ζητήματα» (έως 22/9). Μιλούν, σύμφωνα με τους επιμελητές Μπία Παπαδοπούλου και Χριστόφορο Μαρίνο, για τη βία, την πληγή και το τραύμα, τις επιθυμίες και τις ελπίδες, την ευθραυστότητα, αλλά και την απελευθέρωση από κατασκευασμένα έμφυλα στερεότυπα.

Στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (ΙΣΕΤ) το αφιέρωμα «Το Ποίημα Επιστρέφει σε Ηχώ: Διάλογοι με την Theresa Hak Kyung Cha (1951-1982)» (14/6-31/7) παρουσιάζει μέρος του πολυσχιδούς έργου της πρόωρα χαμένης Κορεατοαμερικανίδας εικαστικού και ποιήτριας σε διάλογο με Ελληνίδες καλλιτέχνιδες (όπως οι Κλωνάρη-Θωμαδάκη, Αθηνά Κουμπαρούλη, Καρολίνα Κρασούλη, Μπία Ντάβου, Μυρτώ Ξανθοπούλου, Λήδα Παπακωνσταντίνου κ.ά.). Χρησιμοποιώντας στοιχεία αλληγορίας, αφαίρεσης και επανάληψης, η Cha ασχολήθηκε με τη γλώσσα και τη σχέση αυτής με τη μνήμη και το βίωμα της εξορίας δημιουργώντας φιλμ, κειμενικά έργα, artist’sbooks, περφόρμανς και ήχο.