Ο Δημήτρης Φραγκάκης στη Χώρα των Μυδοφάγων

«Στην καρδιά μιας μικρής, γαλήνιας λίμνης φωλιασμένης βαθιά μέσα στην αγκαλιά πανύψηλων βουνών, υπήρχε μια κοινότητα που δεν έμοιαζε με καμιά άλλη. Ήταν οι Μυδοφάγοι, μια φυλή της οποίας η ύπαρξη περιστρεφόταν γύρω από την κατανάλωση μαύρων μυδιών». Οι Μυδοφάγοι του Δημήτρη Φραγκάκη, σκέφτομαι, φέρνουν στο μυαλό τους Πατατοφάγους του Βαν Γκογκ, και έτσι πρόχειρα ανακαλώ το γράμμα του Βίνσεντ από το Παρίσι, προς την αδελφή του Βιλελμίνα: «Αυτό που σκέφτομαι για το δικό μου έργο, είναι ότι ο πίνακας με τους χωρικούς που τρώνε πατάτες που ζωγράφισα στη Νουένεν, είναι εν τέλει το καλύτερο πράγμα που έκανα».

Παρατηρώ προσεκτικότερα τη νέα δουλειά του Δημήτρη Φραγκάκη και, αναπόφευκτα, ανακαλώ και άλλα σημεία από τον τρόπο με τον οποίο παρουσίασε ο Βαν Γκογκ τη σκόπιμη επιλογή να ζωγραφίσει άσχημα μοντέλα. Γιατί στα όρια της ασχήμιας τελούν ανθρωπομορφικά και οι πρωταγωνιστές των Μυδοφάγων. «Βλέπεις, Βιλελμίνα, πραγματικά ήθελα να κάνω έναν πίνακα που οι θεατές πανεύκολα θα καταλάβαιναν ότι αυτοί οι άνθρωποι που τρώνε τις πατάτες τους υπό το φως της μικρής λάμπας τους, έχουν καλλιεργήσει μόνοι τη γη τους, με αυτά τα χέρια που βάζουν στο πιάτο, μαρτυρούν και τη χειρωνακτική εργασία τους αλλά και το ότι έτσι έχουν κερδίσει με τρόπο ειλικρινή το φαγητό τους. Ήθελα να δώσω την ιδέα ενός διαφορετικού τρόπου ζωής από τη δική μας, των πολιτισμένων ανθρώπων. Γι’ αυτό δεν θέλω να τον θαυμάσει ή να τον εγκρίνει κάποιος χωρίς να έχει γνώση».

Τάδε έφη Βαν Γκογκ και επιστροφή στην γκαλερί Apodec και τους Μυδοφάγους του Φραγκάκη: «Κάθε πρωί, καθώς ο ήλιος άρχιζε να κρυφοκοιτάζει πάνω από τον ορίζοντα, οι Μυδοφάγοι μαζεύονταν στις ακτές με τα πρόσωπά τους φωτισμένα από το αχνό φως της αυγής. Με εξασκημένα χέρια, άνοιγαν τα τραχιά Μύδια, αποκαλύπτοντας τους θησαυρούς μέσα τους. Κάθε Μύδι καταναλωνόταν με ευλάβεια, σαν να κρατούσε το κλειδί για το ξεκλείδωμα των μυστικών του Σύμπαντος. Αυτά τα μυστικά οστρακοειδή φαίνεται πως κρατούσαν μέσα τους όχι μόνο τροφή αλλά έναν ολόκληρο κόσμο ψυχεδελικών εμπειριών. Κάθε βράδυ, οι Μυδοφάγοι συγκεντρώνονταν γύρω από τις κοινόχρηστες φωτιές τρώγοντας Μύδια και ερμηνεύοντας τα οράματα και τις εμπειρίες που τους χάριζαν. Με κάθε χυμώδες δάγκωμα, ένιωθαν ότι απομακρύνονταν περισσότερο από τους περιορισμούς της πραγματικότητας, ανοίγοντας νέες δυνατότητες οπτικής πέρα από την κατανόηση. Αυτές οι εμπειρίες όχι μόνο παρείχαν μια απόδραση από τις κακουχίες της καθημερινότητας τους, αλλά χρησίμευαν και ως καταλύτης για τη δημιουργικότητα και την πνευματική τους ανάπτυξη».

Από το Πλανήτη των Πιθήκων έως τις Ψυχεδελικές εμπειρίες του Τίμοθι Λίρι και από τον Γκογκέν (εκτός του Βαν Γκογκ) μέχρι τη Δελφική Πυθία, οι Μυδοφάγοι του Φραγκάκη εντυπωσιάζουν με την αμεριμνησία και τη μακάρια (ή μήπως και μακά(β)ρια;) ραστώνη τους. Φιγούρες γκροτέσκ και εφιαλτικές μερικές φορές, αρχετυπικά νεατερντάλιες σε κάποιες άλλες «λήψεις» και σκόπιμα, θαρρείς, παραμορφωμένες από τον ζωγράφο, οι πρωταγωνιστές των πινάκων συγκατοικούν αφυκτικά ο ένας δίπλα στον άλλο, επιτείνοντας το σεχταριστικό της φυλής τους. Οι άνθρωποι αυτοί τρώνε μύδια από το πρωί ως αργά το βράδυ, με την ίδια ζέση που οι Λωτοφάγοι κατέφευγαν στο δικό τους καταπραϋντικό για να ξεχνούν. Ευφορικά απαθείς, καθηλωμένοι και χωρίς ανησυχίες (ακόμα και όταν κάνουν σεξ, ο Φραγκάκης αποτυπώνει τη διαδικασία σαν να συμβαίνει μηχανικά), οι Μυδοφάγοι είναι ανοιχτοί σε ευρύτητα αναγνώσεων.

Διάλεξε έξη, διάλεξε ζωή, θα τολμούσα να παρατηρήσω, αν και όλες οι έξεις φαίνεται πως οδηγούν στο ίδιο πράγμα: Η καταστολή κάθε ανησυχίας σε αυτούς τους 26 πίνακες θα μπορούσε να εκληφθεί και σαν ένα σχόλιο περί της εργατικής τάξης, ο παράδεισος της οποίας θα μπορούσε να βρίσκεται και στα πέριξ αυτής της φανταστικής Λίμνης όπου ανταμώνουν μετά τη δουλειά οι Μυδοφάγοι. Έργα σε found papers με λάδια ή ξυλάνθρακα, με μπλε ή γκρίζες φιγούρες φυτεμένες στο άσπρο του χαρτιού χωρίς περιττές πληροφορίες στο μπακράουντ περί του υπόλοιπου τοπίου που τις περιβάλλει.

Κάτι άρρωστο όμως και εφιαλτικό πλανάται μέσα σε όλη αυτήν την ευωχική κατάσταση-νιρβάνα που βιώνουν: «Οι πρακτικές τους δεν ήταν ακίνδυνες. Η κατανάλωση ωμών Μυδιών εγκυμονούσε το κίνδυνο της ασθένειας και πολλοί ξένοι προειδοποίησαν γι’ αυτό. Ωστόσο, οι Μυδοφάγοι παρέμειναν απτόητοι, πιστεύοντας ότι οι ανταμοιβές υπερέβαιναν τους κινδύνους. Για τους ξένους οι Μυδοφάγοι θεωρούνταν πρωτόγονοι, οι τελετουργίες τους απορρίπτονταν ως επικίνδυνες και παράλογες… Για τους Μυδοφάγους όμως, η πράξη της κατανάλωσης Μυδιών ήταν μια εξέγερση ενάντια στους περιορισμούς του πολιτισμού, μια επιστροφή στις αρχέγονες ρίζες τους. Αγκαλιάζοντας το ακατέργαστο, το ωμό και το αδάμαστο, έβρισκαν την απελευθέρωση από τις κοσμικές παγίδες της σύγχρονης ζωής».

Λουδίτες ή και Παλαιοχριστιανοί με βάση την πρόσφατη ειδησεογραφία, αρνητές της προόδου, εξού και αποτραβηγμένοι στο μαγικό βουνό τους, οι Μυδοφάγοι του Φραγκάκη είναι μια παλιά του ζωγραφική ιδέα αλά Πόστερ, υπό την έννοια πως ο καλλιτέχνης, μπολιάζοντάς την με μαύρο χιούμορ και γρήγορες γραμμές την εξελίσσει οπότε νιώθει την ανάγκη να επιστρέψει σε αυτήν. Γι’ αυτό και, εκτός από την ενότητα των νέων πινάκων που κρέμονται στον τοίχο της Apodec, υπάρχει και μια ντουζίνα από παλιούς «καραβανάδες» Μυδοφάγους, κρυμμένων μέσα στο ντοσιέ που θα βρείτε στο πάσο της λιλιπούτειας γκαλερί της Τένιας Μενεγάκη.

Στα εγκαίνια της έκθεσης, ο εικαστικός και σεφ Κώστας Σκλαβενίτης, αδελφικός φίλος του Δημήτρη Φραγκάκη, που ήρθε από το Λονδίνο στήνοντας ειδικό μυδοφαγοπότι μέσα από χύτρες και βρασμούς, προσέδωσε στην ποιότητα των εικόνων του ζωγράφου και στοιχεία από την αληθινή εσάνς γεύσεων που επικρατούν στην Μυδοφαγούπολη. Σπεύσατε, είναι μια εντυπωσιακή δουλειά του Θεσσαλονικιού εικαστικού που πρόσφατα άνοιξε στούντιο και στην Αθήνα, ενώ από όσο μαθαίνω ετοιμάζει και κάτι πολύ μεγαλύτερο τον προσεχή εικαστικό Σεπτέμβριο. «Αυτό που σκέφτομαι για το δικό μου έργο, είναι ότι ο πίνακας με τους χωρικούς που τρώνε πατάτες που ζωγράφισα στη Νουένεν, είναι εν τέλει το καλύτερο πράγμα που έκανα».

Δημήτρης Φραγκάκης, Oyster Eaters, έως 15 Μαΐου
Επιμέλεια: Τένια Μενεγάκη
Apodec, Βέροιας 4