Εικαστικα

Η Εθνική Πινακοθήκη αποχαιρετά το έργο του Βλάση Κανιάρη

Πώς ταξιδεύουν τα έργα τέχνης; Παρακολουθήσαμε τη διαδικασία συσκευασίας της εγκατάστασης του Βλάση Κανιάρη «Arrivederci Willkomen», λίγο πριν εκτεθεί στη Γερμανία

Ιωάννα Γκομούζα
8’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Το «Arrivederci Willkomen» του Βλάση Κανιάρη αναχώρησε από την «Αστυγραφία» της Εθνικής Πινακοθήκης. Όσα μάθαμε στην παρουσίαση. Το πρόγραμμα του Μαρτίου.

Οι κινήσεις του προσωπικού προσεκτικές, φροντιστικές, αγκαλιάζουν τα επιμέρους τμήματα της ιστορικής εγκατάστασης Arrivederci Willkomen (Εις το επανιδείν – Καλώς ήλθατε) του Βλάση Κανιάρη, σχεδόν όπως θα περιποιούταν ένας στοργικός γονιός το ντύσιμο ή το τραύμα ενός μικρού παιδιού. Παίρνουν το αποτύπωμα των ποδιών ενός από τα ανδρείκελα που την απαρτίζουν ώστε να δημιουργηθεί μια βάση για να σταθεροποιηθεί μέσα στο κουτί συσκευασίας. Τυλίγουν τα παπούτσια και τον κορμό με ύφασμα tyvek και επιπλέον με διάφανη πλαστική μεμβράνη και, λίγο πριν σφραγιστεί το χαρτοκιβώτιο ώστε να τοποθετηθεί μέσα στο ξύλινο κοντέινερ που θα ταξιδέψει το περίφημο έργο τέχνης στον επόμενο προορισμό του, γεμίζουν το πολύτιμο πακέτο με ένα αφρώδες υλικό –γνωστό ως γαριδάκι– που θα ελαχιστοποιήσει τις μετακινήσεις από κραδασμούς κατά τη μεταφορά.

Εθνική Πινακοθήκη: στιγμιότυπο από τη συσκευασία του έργου "Arrivederci Willkomen" του Βλάση Κανιάρη" © Σταύρος Ψυρούκης

Καμία σχέση, δηλαδή, με τις αυτοσχέδιες, περιπετειώδεις μετακομίσεις που 40 χρόνια νωρίτερα αναγκαζόταν να διεξάγει ο γιος του ονομαστού καλλιτέχνη και διοργανωτής εκθέσεων Αλέξης Κανιάρης, κάθε που ο πατέρας του αποφάσιζε να πηγαινοφέρνει (και ήταν συχνά) αυτό το αγαπημένο του σπονδυλωτό έργο ανάμεσα στις τρεις αποθήκες που διατηρούσε στην Αθήνα. «Σαββατοκύριακο στις 7 το πρωί, μετά από ξενύχτι, ανέβαινα στην καρότσα του παλιού Μερσέντες φορτηγού του κυρίου Γιώργου, όπου τα κουτιά στοιβάζονταν χωρίς καμία προσοχή. Κι όταν αναρωτιόμασταν: “τώρα στο δελτίο αποστολής τι θα γράψουμε;”, το σκεφτόταν και μετά από λίγο μου έλεγε: “Για τη χωματερή”».

Απομεσήμερο καθημερινής στην αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων της Εθνικής Πινακοθήκης, τα χαμόγελα δεν έλειψαν ούτε όταν ο Αλέξης Κανιάρης ανακαλούσε τον εκνευρισμό του για το σκισμένο κάθισμα στο αυτοκίνητο που του κόστισε η μεταφορά ενός μεταλλικού κομματιού της συγκεκριμένης εικαστικής εγκατάστασης (ένα παλιό σταντ προϊόντων σε δεύτερη, εικαστική χρήση) και την προφητική, όπως αποδείχτηκε, απάντηση του πατέρα του: «Μια μέρα αυτό το έργο θα γίνει διάσημο και θα το συγχωρέσεις»

Η Συραγώ Τσιάρα στην Εθνική Πινακοθήκη κατά την παρουσίαση της συσκευασίας και μεταφοράς της εγκατάστασης του Βλάση Κανιάρη "Arrivederci Willkomen" © Σταύρος Ψυρούκης

Ήταν ένας όμορφος, θα έλεγες συγκινητικός και καθόλα αποκαλυπτικός αποχαιρετισμός στην εμβληματική καλλιτεχνική δημιουργία που αφήνει την έκθεση «Αστυγραφία: Η ζωή της πόλης τις δεκαετίες 1950-1970». Μια αναχώρηση που η εξωστρεφής νέα διεύθυνση της ΕΠΜΑΣ αποφάσισε να ανοίξει για πρώτη φορά στο κοινό –σε συνέχεια και των παρουσιάσεων για το κοινό στις εργασίες συντήρησης στον μνημειακό πίνακα του Charles Louis Lucien Muller «30ή Μαρτίου 1814».

Εθνική Πινακοθήκη: Το αφρώδες "γαριδάκι" που χρησιμοποιείται για την ασφαλή συσκευασία των έργων τέχνης © Σταύρος Ψυρούκης

«Αποφασίσαμε να αποχαιρετίσουμε ομαδικά το έργο την τελευταία μέρα που βρίσκεται κοντά μας αλλά και να σας βάλουμε για άλλη μια φορά σε ένα πλαίσιο παρατήρησης, πιο εσωτερικό, της δουλειάς που γίνεται σε ένα μουσείο. Υπάρχει μια επιστημονική και τεχνική διαδικασία που προηγείται πάντοτε, για τη μεταφορά των έργων, την καταγραφή τους, την τεκμηρίωση της κατάστασής τους. Σκεφτήκαμε, λοιπόν, να μοιραστούμε μαζί σας και το επιμελητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο παρουσιάστηκε αυτό το έργο αλλά και τα διαφορετικά επίπεδα που απαιτούνται για την ασφαλή μεταφορά, συσκευασία, εγκατάσταση και απεγκατάσταση ενός έργου τέχνης», σημείωσε η επικεφαλής της ΕΠΜΑΣ, Συραγώ Τσιάρα, επισημαίνοντας ότι ανάλογες δράσεις δεν θα λείψουν στο μέλλον. «Σκεφτόμαστε κάποιο κομμάτι της διαδικασίας στησίματος της επόμενης έκθεσης που ετοιμάζουμε για την “Δημοκρατία” το καλοκαίρι να είναι προσβάσιμο στο κοινό για να δείτε και τον τρόπο που σχεδιάζεται και στήνεται μια έκθεση», αποκάλυψε.

Εντωμεταξύ, βέβαια, η Αγνή Τερλιξή, προϊσταμένη της διεύθυνσης συντήρησης και αποκατάστασης έργων τέχνης στο μουσείο, μας είχε μιλήσει για τη σχολαστική καταγραφή που καλούνται να υλοποιήσουν για κάθε έργο που παραλαμβάνουν ή αναχωρεί από το ίδρυμα, κρατώντας λεπτομερείς σημειώσεις και φωτογραφίζοντάς το. Μας είχε δείξει τα φύλλα του Condition Report, δηλαδή τα δελτία φυσικής κατάστασης (διαφορετικά για τους πίνακες ζωγραφικής από αυτά για τα τρισδιάστατα έργα) όπου περιγράφουν τα χαρακτηριστικά και τις φθορές που φέρει, ενώ λίγα βήματα πιο πέρα μια συνάδελφός της απομάκρυνε με ένα φίνο γιαπωνέζικο πινέλο τη σκόνη από το σκελετό των κατασκευών του Κανιάρη. «Εβδομήντα σελίδες καταγραφής, πέραν του φωτογραφικού αρχείου που είναι πολύ εκτενέστερο» κράτησαν γι’ αυτό το έργο, υπογράμμισε, το μεγαλύτερο condition report που χρειάστηκε να συντάξουν και θα ταξιδέψει μαζί με το Arrivederci Willkomen στη Γερμανία. «Φαίνεται ότι το θέμα του έργου το έχει σημαδέψει και η κινητικότητά του, καθώς μεταφέρεται συνέχεια για να παρουσιαστεί σε διάφορες περιοδικές εκθέσεις. Είναι τελικά σαν να ακολουθεί την έμπνευση του καλλιτέχνη» σημείωσε με νόημα.

Η Αγνή Τερλιξή μιλά για την διαδικασία συσκευασίας και μεταφοράς των έργων τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη © Σταύρος Ψυρούκης

Το Arrivederci Willkomen του Βλάση Κανιάρη και η «Αστυγραφία» στην Εθνική Πινακοθήκη

Δάνειο από τη συλλογή της Ειρήνης Παναγοπούλου, το έργο του πρωτοπόρου καλλιτέχνη της «Γενιάς του ’60», «μεταναστεύει» προσωρινά στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Φρανκφούρτης για την περιοδική έκθεση που εγκαινιάζεται στις 12 Απριλίου και εστιάζει σε δημιουργούς οι οποίοι δούλεψαν μεταπολεμικά στη Γερμανία καθώς και στο ζήτημα της καλλιτεχνικής εργασίας. Ήταν, άλλωστε, κατά τα χρόνια της παραμονής του στο Βερολίνο που ο Κανιάρης συνέλαβε την ενότητα, στην οποία ανήκει και η συγκεκριμένη εγκατάσταση, με θέμα τη ζωή των μεταναστών.

Μια ομήγυρη με ανδρείκελα από συρματόπλεγμα –φιγούρες που παραπέμπουν στους gastarbeiters που έφταναν στην κεντροευρωπαϊκή χώρα τη δεκαετία του 1960–, ντυμένα με παλιά ρούχα οικείων του καλλιτέχνη, στέκονται μπροστά στο βιος τους. Σε ευθεία παράταξη, σαν σε συρμό τρένου, αραδιασμένα μέσα σε καφάσια, παιδικά παιχνίδια, συσκευασίες δημητριακών και χυμών, κονσέρβες, καθαριστικά, σπρέι.

Η Συραγώ Τσιάρα μιλώντας για το έργο του Βλάση Κανιάρη © Σταύρος Ψυρούκης

Η Συραγώ Τσιάρα δεν κρύβει πως αρχικά είδε αρνητικά το αίτημα της Γερμανίδας συναδέλφου της Susanne Pfeffer, θεωρώντας το Arrivederci Willkomen ιδιαίτερα σημαντικό και κομβικό στην αφήγηση της έκθεσης της ΕΠΜΑΣ για να το αποχωριστεί. «Ωστόσο αντιλήφθηκα γρήγορα ότι από τον ίδιο τον τίτλο του εμπεριέχει στο DNA του τη μετακίνηση. Αυτός ο κοινωνικός άξονας που τέμνει τον χώρο αποτυπώνει την ενέργεια της μετακίνησης, που συνοδεύεται βέβαια από μία ελπίδα, της βελτίωσης των όρων ζωής. Είναι μια εγκατάσταση η οποία μας περιλαμβάνει, κινιόμαστε και εμείς μαζί της. Έχει τον άξονα, την προοπτική αλλά και την κλίμακα της ανθρώπινης μορφής και εμπειρίας. Δεν είναι μόνο οι άνθρωποι χωρίς πρόσωπο, που θα μπορούσε κανείς να φαντασιωθεί οποιαδήποτε μορφή πάνω τους, άρα η διαδικασία της ταύτισης είναι πολύ πιο εύκολη και προσωπική. Είναι ο τρόπος που τοποθετήθηκαν, τα ρούχα με τα οποία είναι ντυμένοι. Δεν πρόκειται για ήρωες και μεγαλοπρεπείς φυσιογνωμίες του παρελθόντος, αλλά για ανθρώπους καθημερινούς, που ζουν ανάμεσά μας, οικογένειες που μετακινούνται. Είναι και αυτό το τρενάκι, το βαγόνι της προσδοκίας, γεμάτο με αντικείμενα της καθημερινότητας που αποτυπώνουν και την κουλτούρα της περιόδου, το στοιχείο της διαφήμισης, της γραφιστικής, του καταναλωτισμού, της εξέλιξης των προϊόντων και του σχεδιασμού τους. Γενικά, το ζήτημα της προσφυγιάς, της μετανάστευσης, αλλά και της συνθήκης κάτω από την οποία μετακινείσαι, το πόσο επείγουσα ή σχεδιασμένη είναι, σχετίζεται πάντοτε με τα αντικείμενα».

Πλάι στα ανδρείκελα ένας στατιστικός χάρτης επικεντρώνει το βλέμμα μας στην προέλευση αυτών των ροών, από τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου. Πώς συνδέεται, λοιπόν, η αστικοποίηση της Ελλάδας και οι αλλαγές στη ζωή της πόλης κατά τις δεκαετίες του 1950-70 που ερευνά η «Αστυγραφία» με τη μετανάστευση; «Πολύ στενά διότι τα εμβάσματα των μεταναστών κατά κύριο λόγο μετατρέπονται σε στέγη, σε αγορά διαμερισμάτων, ενδυναμώνοντας και την ελληνική οικονομία μέσα από τη διαδικασία μετακίνησης κεφαλαίων».

Εθνική Πινακοθήκη: το προσωπικό της Moveart συσκευάζει ένα ανδρείκελο του Βλάση Κανιάρη © Σταύρος Ψυρούκης

Εθνική Πινακοθήκη: Το πρόγραμμα του Μαρτίου

Ο πρώτος μήνας της άνοιξης, όμως, δίνει πολλές ακόμα αφορμές για επισκέψεις στο πολιτιστικό τοπόσημο της Βασιλέως Κωνσταντίνου. Τις Κυριακές 10 και 31 Μαρτίου (στις 13:00) η διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ θα μας περιμένει στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων για να μας συστήσει την «Αστυγραφία». Μάλιστα, η δεύτερη συνάντηση θα είναι προσβάσιμη σε κωφούς και βαρήκοους με ταυτόχρονη διερμηνεία την ελληνική νοηματική γλώσσα.

Την 25η Μαρτίου η είσοδος στο μουσείο θα είναι ελεύθερη (έως τις 19:00) για να απολαύσουμε τις εκθέσεις και τις συλλογές του –φυσικά και τα έργα της ιστορικής ζωγραφικής με θέμα την Ελληνική Επανάσταση. Στις 20:00 ο Νίκος Ξυδάκης θα ξετυλίξει τη μελωδική του ανάγνωση στην ποίηση του Σολωμού μέσα από την παράσταση με τίτλο «Διονύσιος Σολωμός “Προς τον κύριον Γεώργιο Δε Ρώσση”» (προπώληση εισιτηρίων στο nationalgallery.gr από τις 10 Μαρτίου).

Η επιμελήτρια Σοφία Ελίζα Μπουράτση θα βρίσκεται στην έκθεση της Ρένας Παπασπύρου «Επιφάνειες, Οδηγίες χρήσης*» για να μας ξεναγήσει την Κυριακή 10 Μαρτίου, στις 14:00 και την Τετάρτη 20 Μαρτίου, στις 18:00 και μαζί με τον ιστορικό τέχνης Χριστόφορο Μαρίνο την Κυριακή 31 Μαρτίου στις 14:00.

Παράλληλα συνεχίζονται οι θεματικές περιηγήσεις στην «Αστυγραφία» με τη μουσειοπαιδαγωγό Χριστίνα Μπότσου («Πώς ερωτεύονται οι Αθηναίοι», 20 Μαρτίου, στις 18:00), οι διαδρομές στη συλλογή με εστίαση στα πορτραίτα παρέα με την επιμελήτρια Μαρίνα Τομαζάνη (9 Μαρτίου στις 12:00) καθώς και οι ξεναγήσεις στην Εθνική Γλυπτοθήκη με την επιμελήτρια της συλλογής γλυπτικής Τώνια Γιαννουδάκη (13 & 27 Μαρτίου στις 18:00).

Δεν λείπουν, φυσικά, οι δραστηριότητες για τους νεότερους επισκέπτες. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Παραμυθένιες διαδρομές για την Έλλη Δ.» (9 Μαρτίου) και το εργαστήρι «Συμφωνία χρωμάτων» (30 Μαρτίου) για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Μια διαφορετική προσέγγιση της γλυπτικής με αφορμή το μπρούτζινο γλυπτό του Ρενέ Μαγκρίτ «Ο θεραπευτής» («Ονειρικές μεταπλάσεις», 10 Μαρτίου) για οικογένειες με παιδιά ηλικίας 6-12 ετών. Αλλά και τα «Μουσειακά κεντρίσματα», για οικογένειες με παιδιά ηλικίας 8-12 ετών, που θα εστιάσουν στην ύλη με αφετηρία τη δουλειά της Ρένας Παπασπύρου (30 Μαρτίου). Συμμετοχή με κράτηση θέσεων στο edu.episkepseis@nationalgallery.gr