Πού θα δεις Μαρσέλ Ντυσάν στην Αθήνα;

Το έργο Η νύφη που τη γδύνουν οι μνηστήρες της, ακόμα (Πράσινο κουτί) (1934) με τις σημειώσεις για το περίφημο Μεγάλο Γυαλί· η Αυτοπροσωπογραφία σε προφίλ (1958) που πρόσφερε με χειρόγραφη αφιέρωση στον Χανς Ρίχτερ· το Priere de toucher (1947), ο μαστός από αφρό λάτεξ με επιγραφή που προ(σ)καλεί τον θεατή να το… αγγίξει και αποτέλεσε το εξώφυλλο της έκδοσης από την πρώτη έκθεση των σουρεαλιστών· ένα facsimile του εμβληματικού Boite en valise στο οποίο συγκέντρωσε, εν είδει φορητού μουσείου, αναπαραγωγές των έργων του σε μια βαλίτσα.

Περίπου είκοσι δημιουργίες του Μαρσέλ Ντυσάν, από ιδιωτικές συλλογές και ιδρύματα σε Ευρώπη και Αμερική, θα παρουσιάζονται από τις 21 Φεβρουαρίου έως τις 30 Μαρτίου στην Eleftheria Tseliou Gallery στην έκθεση «Re(a)Duchamp» που οραματίστηκε και επιμελείται ο Κύριλλος Σαρρής, με την άοκνη υποστήριξη της γνωστής γκαλερίστα. «Πρόκειται για έργα πολύ σημαντικά γιατί το καθένα σηματοδοτεί ένα βήμα προς την ολοκλήρωση της φιλοσοφικής του άποψης για την τέχνη», δηλώνει ο πολυσχιδής Κύπριος καλλιτέχνης (αλλά και γιατρός), καθώς αναμένει από το τυπογραφείο το νέο του βιβλίο με τίτλο «Marcel Duchamp (28.7.1887 –2.10.1968)» (εκδόσεις Άγρα).

Έχουν περάσει εκατόν ένα χρόνια από τότε που ο ρηξικέλευθος Γάλλος καλλιτέχνης είχε «την ευτυχή ιδέα», όπως έλεγε, να στερεώσει έναν τροχό ποδηλάτου σε ένα σκαμνί κουζίνας και να τον παρατηρεί να γυρίζει, δημιουργώντας έτσι με τη Ρόδα ποδηλάτου το πρώτο ready made.

«Θεώρησα, λοιπόν, ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για να συζητηθεί ξανά το έργο του, που είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς υπάρχει μια πληθώρα ανθρώπων που νομίζουν ότι το καταλαβαίνουν και το αντιγράφουν ασύστολα και επιπόλαια», αναφέρει ο Κύριλλος Σαρρής. «Πρέπει, όμως, να κατανοήσουμε τι σκεφτόταν και πώς όταν αποφάσισε να εγκαταλείψει τη ζωγραφική και να κατασκευάσει έργα τα οποία αφορούν περισσότερο το μυαλό παρά την αισθητική βιρτουοζιτέ του χεριού, χρησιμοποιώντας αντικείμενα του καταναλωτικού μας πολιτισμού».

Για τον ίδιο η ένθερμη ενασχόληση με τον διάσημο μοντερνιστή κρατά εδώ και δεκαετίες. Ήταν στη δευτέρα Γυμνασίου όταν πρωτοείδε στο περιοδικό Studio International το Γυμνό που κατεβαίνει μια σκάλα, Νο. 2, τον πίνακα που ο δημιουργός του αναγκάστηκε να αποσύρει το 1912 από το Σαλόνι των Ανεξαρτήτων (καθώς δεν θεωρήθηκε κυβιστικό έργο) ενώ υπήρξε η πέτρα του σκανδάλου και στο αμερικανικό Armory Show. Έκτοτε ερευνά τις ιδέες του δημιουργού που υπήρξε φειδωλός στην παραγωγή έργων, μου επισημαίνει.

«Ο Ντυσάν είναι ένας από τους δύο πυλώνες της νεωτερικότητας στην τέχνη. Ο ένας είναι ο Πικάσο και οι κυβιστές, που πετυχαίνουν την κατάργηση της αναγεννησιακής προοπτικής και εισηγούνται την πολύπλευρη θέαση του αντικειμένου. Και ο άλλος ο Ντυσάν, ο οποίος προσπαθεί να εξωθήσει αυτή την ιδέα της κατάργησης της προοπτικής στις ακραίες της συνέπειες, να τη θέσει στην υπηρεσία της ανθρώπινης νόησης. Επομένως, η συμβολή του στην τέχνη είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Το έργο του είναι μια συνεκτική διαδικασία στρατηγημάτων που οδηγούν στην επίτευξη του σκοπού του να αποκαλύψει και να διερευνήσει τη φύση του έργου τέχνης».

Στη Νέα Υόρκη, όπου καταφεύγει κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου –έχοντας κριθεί για λόγους υγείας ακατάλληλος να υπηρετήσει στον στρατό–, αρχίζει να επεξεργάζεται την ιδέα για την αλληγορική σύνθεση Η νύφη που τη γδύνουν οι μνηστήρες της, ακόμα, γνωστή και ως Μεγάλο γυαλί, που βρίσκεται, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς του, στο Μουσείο της Φιλαδέλφειας των ΗΠΑ. Θέμα της «μια ασύμπτωτη και ανολοκλήρωτη ερωτοτροπία μεταξύ της Νύφης, που τη γδύνουν και γδύνεται αενάως προκαλώντας με την “κακοήθη παρθενικότητά της”», και των εργένηδων που την πολιορκούν χωρίς αποτέλεσμα.

Θεωρώντας πως πρέπει να δημοσιεύσει και τα γραπτά του, ώστε να ολοκληρωθεί σ’ ένα ενιαίο και συνεκτικό έργο τέχνης η εργασία της περιόδου 1912-1923, το 1934 εκδίδει τελικά το Boite verte (Πράσινο κουτί) που περιλαμβάνει τις σημειώσεις του σε πανομοιότυπα των χειρογράφων. Σύμφωνα με τις οδηγίες του, ο ιδανικός θεατής του Μεγάλου γυαλιού θα έπρεπε «να συμβουλευτεί το κουτί για να δει το Γυαλί».

Εντωμεταξύ, είχε ήδη προκαλέσει θυελλώδεις συζητήσεις σχετικά με το τι είναι τέχνη, όταν το 1917 παρουσίαζε στην Έκθεση των Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών στη Νέα Υόρκη με το ψευδώνυμο R. Mutt την Κρήνη, το ξακουστό (ανεστραμμένο) ουρητήριο. Από τους τέσσερις όρους παραγωγής ενός έργου τέχνης που έθεταν οι Λατίνοι (ιδέα, εξάσκηση, εξοικείωση με τη ζωγραφική πράξη, τύχη), εκείνος επέλεγε να κρατήσει την ιδέα και την τύχη…

«Καθώς συγκεντρώνει και επεξεργάζεται μια σειρά σημειώσεων και σπουδών σε γυαλί, συλλαμβάνει την ιδέα να θέσει τη ζωγραφική στην υπηρεσία της νόησης. Η στρατηγική κίνηση για την επίτευξη του σκοπού αυτού είναι η μετατόπιση από την αισθητική σαγήνη του εικαστικού αντικειμένου στη σαγήνη της φιλοσοφικής ενασχόλησης με την οντολογία του έργου», αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης, επισημαίνοντας πως «Ό,τι ακολουθεί, ανοίγει δύο δρόμους που έχουν καθοριστικές επιπτώσεις για τη σύγχρονη τέχνη. Πρώτον, η επανανακάλυψη, στο τέλος της δεκαετίας του ’50, του Μαρσέλ Ντυσάν ως κατασκευαστή αντικειμένων και όχι ως μέλους της ομάδας των σουρεαλιστών που είχαν καταφύγει στην Αμερική, από το ζεύγος Rauschenberg – Johns και η εμπλοκή του Βρετανού Richard Hamilton στην μελέτη και την τυπογραφική αναπαραγωγή των σημειώσεων του, οδηγούν στον νεοντανταϊσμό και την ποπ αρτ. Δεύτερον, στο τέλος της δεκαετίας του ’60 η εκ νέου ανάγνωση του έργου του Ντυσάν από τη “συμμορία των μάγων που εξαφανίζουν τα αντικείμενα” ( Kosuth, Huebler, Weiner κ.ά.) φέρνει στο προσκήνιο της τέχνης το κίνημα που ονομάζεται conceptual art (εννοιολογική τέχνη)».

«Re(a)Duchamp»: τι θα δούμε στην Eleftheria Tseliou Gallery

Στην πρώτη αίθουσα της γκαλερί, λοιπόν, θα δεσπόζει μια από τις εκδόσεις των Boite en Valise με τις αναπαραγωγές σε μικρό μέγεθος των επιμέρους έργων του που περιλαμβάνει. Ανάμεσά τους το Air de Paris, η μινιατούρα της γυάλινης αμπούλας με… παριζιάνικο αέρα που έκανε δώρο στον συλλέκτη και σημαντικότατο υποστηρικτή της δουλειάς του Γουόλτερ Κόνραντ Άρενσμπεργκ, καθώς «είχε ήδη ό,τι μπορεί κανείς να αγοράσει με χρήματα».

Εδώ θα δούμε και τα Rotoreliefs, τους δισδιάστατους δίσκους που δημιουργούν μια ψευδαίσθηση βάθους όταν περιστρέφονται με τη σωστή ταχύτητα, το φιλμάκι Anemic Cinema (1926), την Αιώνια σκακιέρα (υπήρξε μετρ του παιχνιδιού, άλλωστε), το χυτό σε ασήμι μικρογλυπτό Bouche-evier (1964) και το Faux vagin –το σχέδιο με πράσινο και κόκκινο μολύβι που έκανε την τελευταία μέρα της ζωής του με το σκεπτικό να το παρατηρεί κανείς με γυαλιά 3D για να αντιλαμβάνεται την αίσθηση της τρίτης διάστασης.

Το μικρότερο δωμάτιο του εκθεσιακού χώρου είναι αφιερωμένο στο Μεγάλο γυαλί, καθώς φιλοξενεί τις σημειώσεις του Boite verte και την τυπογραφική μεταγραφή τους σε χάρτη από τον Άγγλο καλλιτέχνη Ρίτσαρντ Χάμιλτον. Και ακόμα, ένα μικρό ανάγνωσμα το οποίο είχε εκδώσει ο Χάμιλτον και αφορά τον δρόμο που ακολούθησε προκειμένου να δημιουργήσει (με τη συγκατάθεση του καλλιτέχνη) το αντίγραφο του Μεγάλου Γυαλιού που εκτέθηκε στην Tate.

«Ο Ντυσάν μέσα από το έργο του μίλησε για τη νεύρωση και την αποξένωση. Η κύρια, όμως, ιδέα που διαπραγματεύθηκε ήταν ο έρωτας. Γι’ αυτό για το alter ego του υιοθετεί το όνομα Rrose Selavy (eros c’est la vie), δηλαδή ο έρωτας είναι η ζωή. Το βλέπουμε ως θέμα στο Μεγάλο Γυαλί, όπως και στο τελευταίο μεγάλο του έργο, το Etant donnes, που περιμένει τον επισκέπτη στο Μουσείο της Φιλαδέλφειας. Εκεί μέσα από δύο μικρές οπτικές θυρίδες στην επιφάνεια μιας πόρτας βλέπεις έναν μισογκρεμισμένο τοίχο και πίσω του ένα γυναικείο γυμνό, ξαπλωμένο με τα σκέλη ανοικτά, προβάλλοντας επιδεικτικά το φύλο του. Ο θρίαμβος του έρωτα και της ζωής, όπως τονίζει και η θηλυκή περσόνα του καλλιτέχνη, είναι το αντίδοτο στον θάνατο».

Info:
Re(a)Duchamp
Eleftheria Tseliou Gallery, Ηρακλείτου 3, Κολωνάκι, 2103618188
Εγκαίνια: Τετάρτη 21Φεβρουαρίου 2024, στις 19:00-22:00
Διάρκεια: έως 30 Μαρτίου 2024
Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Tρίτη-Παρασκευή 12:00-20:00, Σάββατο 12:00-15:00