Rene Boisseau: Ο Cacao Rocks γράφει και ζωγραφίζει για τον παππού του

Πριν μερικά χρόνια εδώ, στα γραφεία μας, συναντήθηκα με τον γνωστό καλλιτέχνη και graffiti artist Ιάσονα Μέγκουλα (πιο γνωστό με το όνομα Cacao Rocks) με σκοπό να μιλήσουμε για ένα εξώφυλλο που θα ετοίμαζε για την εφημερίδα μας. Δεν θυμάμαι πώς έγινε και η συζήτηση έφτασε στη γαλλική καταγωγή του από την πλευρά της μητέρας του, Dominique, και στον φοβερό παππού του, τον René Boisseau, μεγάλο φιλέλληνα, στρατιωτικό ιατρό, τρομερό φωτογράφο και ιστορικό διευθυντή του Ινστιτούτου Παστέρ στην Αθήνα – από τους μακροβιότερους στη συγκεκριμένη θέση (1937-1949). Αν και δεν πρόλαβε να τον γνωρίσει, ο Ιάσονας έδειχνε μια μεγάλη αγάπη και θαυμασμό για τον παππού του και είχε την επιθυμία να μπορέσει κάποτε να εκδώσει το φωτογραφικό αρχείο του René σε βιβλίο. Πρόκειται για ένα αρχείο με δεκάδες ιστορικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες υψηλής τέχνης και τεχνικής που τράβηξε ο Boisseau, κυρίως από την Ελλάδα των δεκαετιών ’35-’65 περίπου, αλλά και από τα ταξίδια του ανά τον κόσμο. Το αρχείο αυτό ανήκει φυσικά στην οικογένεια του Cacao Rocks.

Χρόνια μετά, το βιβλίο δεν έχει βρει ακόμα εκδότη, όμως με αφορμή την εκδήλωση που γίνεται στο Ινστιτούτο Παστέρ αυτές τις ημέρες με θέμα τη συμβολή του René Boisseau στην αποστολή του μυθικού πλοίου «Ματαρόα», ζήτησα από τον Ιάσονα να μας γράψει δυο λόγια για τον παππού του, να μας παραχωρήσει μέρος του αρχείου του και να μας στείλει μερικούς από τους πίνακες που ο ίδιος έχει ζωγραφίσει εμπνευσμένος από αυτές τις ιστορικές φωτογραφίες. Μια ημέρα αργότερα έφτασαν στο mail μου όλα όσα του είχα ζητήσει. Το κείμενο για τον παππού του είχε τίτλο «Mes Origines» (Οι ρίζες μου) και μπορείτε να το διαβάσετε παρακάτω.

«Mes Origines» (Οι ρίζες μου): Ο Ιάσονας Μέγκουλας (Cacao Rocks) γράφει για τον παππού του, René Boisseau

Ο παππούς μου ο René

«Είχα ακούσει πολλές ιστορίες για τον παππού μου, αλλά η αλαζονεία της νιότης δεν με είχε αφήσει να δώσω το ενδιαφέρον που άξιζε σε αυτόν τον άνθρωπο. Δεν είχα την τύχη να τον γνωρίσω αφού πέθανε στο Παρίσι λίγα χρόνια πριν γεννηθώ, οπότε ίσως ήταν και ένα θέμα που με πλήγωνε. Ο παππούς μου από την πλευρά της μητέρας μου λεγόταν René Boisseau. Γεννήθηκε στη Γαλλία και σε εφηβική ηλικία πολέμησε στα Βαλκάνια τον καιρό του Πρώτου μεγάλου πολέμου. Επειδή ήταν πολύ νέος και μικρόσωμος δεν του έδωσαν όπλο, έτσι ορίστηκε τραυματιοφορέας και αργότερα έγινε γιατρός. Παρασημοφορήθηκε μετά από μια μάχη απ’ τον βασιλιά της Σερβίας και βρέθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με τον γαλλικό στρατό στη Θεσσαλονίκη. Μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου έζησε περιπλανώμενος στην Αφρική με την οικογένειά του. Λίγα χρόνια πριν τον Δεύτερο μεγάλο πόλεμο διορίστηκε Διευθυντής του Ινστιτούτου Παστέρ της Αθήνας. Ψάχνοντας τα βιβλία και τα προσωπικά του αντικείμενα στο πατρικό μου, ανακάλυψα εκατοντάδες φωτογραφίες που ο ίδιος είχε τραβήξει στα ταξίδια του. Ο παππούς μου, ο René, συνδέθηκε με φιλικούς δεσμούς με τον γλύπτη Θανάση Απάρτη, τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη και άλλες προσωπικότητες της τότε μικρής Αθήνας.

Εκτός από την Ιατρική και τη Βιολογία ο παππούς μου είχε ένα πάθος για την Ελλάδα και τη Φωτογραφία».

Η εκδήλωση στο Ινστιτούτο Παστέρ έχει θέμα την αποστολή του πλοίου «Ματαρόα» και τη συμβολή του René Boisseau σ’ αυτή την αποστολή. Όλοι πάνω κάτω γνωρίζουμε γι’ αυτό το πλοίο, αλλά ας ξαναθυμηθούμε την ιστορία του.

Το μυθικό ταξίδι του «Ματαρόα»

Ξημερώματα της 22 Δεκεμβρίου 1945 σε μια αποβάθρα του λιμανιού στον Πειραιά, 124 νέες και νέοι, όλοι Έλληνες, όλοι υπότροφοι της γαλλικής κυβέρνησης, από τα πιο λαμπερά μυαλά της επιστήμης και της τέχνης, περιμένουν δίπλα στις λιγοστές αποσκευές τους τη στιγμή που θα επιβιβαστούν στο πλοίο με τελικό προορισμό το Παρίσι. Το νεοζηλανδέζικο πλοίο έχει το πολυνησιακό όνομα «Ματαρόα» που σημαίνει «Η γυναίκα με τα μεγάλα μάτια». Κανείς τους δεν γνώριζε εκείνη τη στιγμή ότι το πλοίο αυτό είχε μεταφέρει χιλιάδες Αμερικανούς πεζοναύτες στη Βόρειο Ιρλανδία για την ιστορική απόβαση στη Νορμανδία, ούτε ότι ο αρχιλογιστής του πλοίου ήταν ο πλωτάρχης του «Τιτανικού», Χέρμπερτ Πίτμαν. Ιδέα δεν είχαν ακόμα ότι όταν το πλοίο τους θα έφτανε στον Τάραντα της Ιταλίας θα αναγκάζονταν να τους μεταφέρουν με τρένα που μετέφεραν ζώα μέσα από πόλεις και χώρες της Ευρώπης, μέσα από περιπέτειες και βάσανα, μέχρι τον τελικό τους προορισμό. Και φυσικά κανένας από τους επιβάτες δεν μπορούσε να φανταστεί τότε ότι αυτό το ταξίδι θα αποκτούσε διαστάσεις θρύλου. Το 1957, το πλοίο πουλήθηκε για παλιοσίδερα και το μόνο που σώζεται πλέον είναι η καμπάνα του – δωρεά σε ένα σχολείο της Νέας Ζηλανδίας.

Αρχηγός της ομάδας των επιβατών ήταν ο αρχιτέκτονας Πάνος Τζελέπης και ανάμεσα στα μέλη της «Υποτροφιάδας» ήταν οι φιλόσοφοι Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Παπαϊωάννου, Μιμίκα Κρανάκη, Κώστας Αξελός, o συνθέτης Ιάνης Ξενάκης, οι φοιτητές Αρχιτεκτονικής Εμμανουήλ Κινδύνης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Τάκης Ζενέτος, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, ο κινηματογραφιστής Μάνος Ζαχαρίας, οι γλύπτες Κώστας Κουλεντιανός και Μέμος Μακρής, ο ζωγράφος Ντίκος Βυζάντιος, η γλύπτρια και ζωγράφος Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο μαέστρος Δημήτρης Χωραφάς, η συγγραφέας Έλλη Αλεξίου, η ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου, ο φιλόλογος Εμμανουήλ Κριαράς, ο χημικός και μετέπειτα φαρμακοβιομήχανος και Πρόεδρος του Ομίλου Φίλων Ινστιτούτου Παστέρ Εμμανουήλ Νειάδας  κ.ά.

Το αναγκαστικό και περιπετειώδες ταξίδι του «Ματαρόα», που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της ελληνογαλλικής ιστορίας, εμπνεύστηκαν ο φιλέλληνας διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιος Μερλιέ σε συνεργασία με τον γενικό γραμματέα Ροζέ Μιλλιέξ, με τη συμμετοχή και στήριξη και του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ και του τότε διευθυντή του René Boisseau, για να γλιτώσουν τη νεότερη πνευματική ελίτ της Ελλάδας από τον φόβο του εμφυλίου, των πολιτικών εξελίξεων, σε συνδυασμό με την πείνα και την αβεβαιότητα.

René Lucien Boisseau (1894-1974)

Η συναρπαστική ζωή του René Boisseau, όπως τον περιγράφει ο ιστορικός ερευνητής Ανδρέας Βούρτσης*:

«Γεννήθηκε στις 17 Μαΐου 1894 στη Thairé της νοτιοδυτικής Γαλλίας. Αποφοίτησε από την École du service de santé des armées του Μπορντό στα 1919, έχοντας υπηρετήσει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον βαθμό του ανθυπίατρου. Στον πόλεμο αυτό διακρίθηκε τόσο στο Δυτικό μέτωπο, όσο και στο Βαλκανικό (Armée d'Orient), και του απονεμήθηκαν τιμές, όπως ο Croix de guerre 1914-1918 (Πολεμικός Σταυρός, με τρεις εύσημες μνείες) από το γαλλικό κράτος και ο Μεγαλόσταυρος του Τάγματος του Καραγεώργη (Orden Karadordeve zvezde), η υψηλότερη τιμητική διάκριση της Σερβίας. Στα 1920 χρίζεται Ιππότης της Λεγεώνας τη Τιμής (Chevalier de la Légion d'Honneur).

» Ακολούθησε καριέρα στρατιωτικού ιατρού, με δράση κυρίως στη Γαλλική Ισημερινή Αφρική (Afrique équatoriale française). Στα 1932 του ανατέθηκε η διοίκηση του Ινστιτούτου Παστέρ της Μπραζαβίλ, στο γαλλικό Κονγκό, όπου διεξαγόταν σημαντική έρευνα για την αφρικανική τρυπανοσωμίαση ή, όπως είναι πιο γνωστή, ασθένεια του ύπνου. Στα 1935 επιστρέφει στη Γαλλία για να παρακολουθήσει τα περίφημα Cours de microbiologie του Ινστιτούτου Παστέρ στο Παρίσι, και έτσι γίνεται επίσημα ένας «παστεριανός». Από το 1934, μάλιστα, γίνεται πλήρες μέλος και της Société de Pathologie Exotique.

» Τον Δεκέμβριο του 1936 κλήθηκε να αντικαταστήσει τον Paul Durand, ως διευθυντής του ΕΙΠ (Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ). Ο Boisseau υπήρξε από τους μακροβιότερους στη θέση αυτή (1937-1949), σε μια περίοδο εξαιρετικά δύσκολη τόσο για το Ινστιτούτο όσο και για την Ελλάδα. Στη διάρκεια της θητείας του δημιουργήθηκε το ξεχωριστό εργαστήριο BCG (1939), με την κατασκευή ένα ειδικού κτιρίου για τη μαζική παραγωγή του εμβολίου, και επίσης ενισχύθηκαν οι υπηρεσίες αντιδιφθερικής και αντιτετανικής αντιτοξίνης. Αυτές του οι ενέργειες συνέβαλαν σημαντικά στη βελτίωση της δημόσιας υγείας της Ελλάδας την περίοδο εκείνη. Πράγματι, η μεγάλης κλίμακας χρήση του εμβολίου BCG βοήθησε πολύ στην καταπολέμηση της φυματίωσης. Το εργαστήριο BCG του ΕΙΠ αναγνωρίστηκε επίσημα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, λίγα χρόνια αργότερα, ως πιστοποιημένο κέντρο του ιδιαίτερα απαιτητικού στην παραγωγή του εμβολίου. Επιπλέον, ο εμβολιασμός κατά της διφθερίτιδας, με το εμβόλιο που παρήγαγε το ΕΙΠ, συνεισέφερε στην πλήρη εξαφάνιση της διφθερίτιδας στην Ελλάδα. Επίσης, ο Boisseau, ως διευθυντής του ΕΙΠ, παρέδιδε μαθήματα μικροβιολογίας στην Υγειονομική Σχολή Αθηνών στους Αμπελόκηπους.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Ινστιτούτο ετοίμασε μεγάλες ποσότητες αντιτετανικού και αντιτυφικού εμβολίου για τις ανάγκες του ελληνικού στρατού. Τον Ιανουάριο του 1940 ο Boisseau χρίστηκε Αξιωματικός (Officier) της Λεγεώνας τη Τιμής και προβιβάστηκε σε Ταξίαρχο (Médecin en Chef des Armées). Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας, εκδίδει στο Παρίσι ένα βιβλίο για τις «Τρεις ένδοξες ημέρες» της νεότερης ιστορίας της Γαλλικής Δημοκρατίας,  δηλαδή για την απαρχή της γαλλικής αντίστασης και τη δημιουργία της Ελεύθερης Γαλλίας στην Αφρική (Les Trois Glorieuses de l'Empire 26-27-28 Août 1940, Paris, 1945). Την ίδια χρονιά συμμετέχει στην επιτροπή εξέτασης των αιτήσεων για τις υποτροφίες που προσέφερε το γαλλικό κράτος σε Έλληνες πολίτες για σπουδές στη Γαλλία, την περίφημη αποστολή «Ματαρόα» του Octave Merlier. Το 1950 του απονέμεται η ανώτατη τιμητική διάκριση από την πατρίδα του, ο Σταυρός του Διοικητή (Commandeur) της Λεγεώνας της Τιμής. Πέθανε στη Γαλλία στις 5 Σεπτεμβρίου 1974».

*Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το φωτογραφικό αρχείο της οικογένειας του Rene Boisseau.

Ιnfo

Την Τετάρτη 31/1/ 2024, το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ διοργανώνει εκδήλωση με θέμα «Το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ στη δεκαετία του 1940 από την Κατοχή στο Ματαρόα» με προβολή της ταινίας ντοκιμαντέρ «Ματαρόα. Το ταξίδι συνεχίζεται...», παρουσία και του παραγωγού και σκηνοθέτη Ανδρέα Σιαδήμα και συζήτηση στη συνέχεια με τη συμμετοχή και των Νικόλαου Μανιτάκη, Aν. Καθηγητή ΕΚΠΑ, Ανδρέα Βούρτση, ιστορικό της Επιστήμης, συνεργάτη ΕΙΠ, Ευαγγελία Νταντή, Msc Ελληνογαλλικές Σπουδές στη λογοτεχνία, τον πολιτισμό και τη μετάφραση. Στο Κλείσιμο των συζητήσεων, μέλη των οικογενειών Rene Boisseau και Μανώλη Νειάδα θα μοιραστούν τις αναμνήσεις των οικείων τους από την εποχή και την αποστολή του Ματαρόα. Συντονίζει η Χριστίνα Β. Οικονομοπούλου, Προϊσταμένη Τμήματος Διοίκησης του ΕΙΠ. Η εκδήλωση αρχίζει στις 18:30 και θα ολοκληρωθεί με cocktail στις 21:30. Ελεύθερη είσοδος.

Αμφιθέατρο Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ, Βας. Σοφίας 127, 2106478814