Δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου: τι θα δούμε σε Tate, Guggenheim και MCA Chicago

Ήταν το εικαστικό γεγονός της προηγούμενης χρονιάς που από την Αθήνα ακούστηκε ηχηρά σε όλο τον κόσμο καθώς ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ένας από τους σημαντικότερους συλλέκτες διεθνώς, δώρισε πάνω από 350 έργα τέχνης σε τέσσερα μεγάλα μουσεία τριών χωρών, σε δύο ηπείρους.

Και ενώ εδώ και λίγες ημέρες μπορούμε να δούμε κάποια από αυτά στην έκθεση με τίτλο «Γυναίκες, μαζί» στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης –διαδικτυακά παρουσιάζονται συνολικά τα 133 έργα 83 καλλιτεχνών που έλαβε σε αυτό το πλαίσιο το ΕΜΣΤ–, αναζητήσαμε και τους άλλους παραλήπτες αυτού του μεγάλου δώρου.

Με τι κριτήρια και σκεπτικό έκαναν τις επιλογές τους η Tate, το Guggenheim και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγου (MCA Chicago); Πώς διευρύνει τις αφηγήσεις της μεταπολεμικής τέχνης και ενισχύει τις συλλογές τους η δωρεά; Πότε και σε τι πλαίσιο θα παρουσιάσουν τα έργα; Ποιοι Έλληνες καλλιτέχνες θα βρεθούν με δημιουργίες τους και πέραν του Ατλαντικού; Αλλά και ποιο έργο τέχνης προερχόμενο από τη Συλλογή Δ.Δασκαλόπουλου, που ανήκει πλέον σε κάποιο από τα άλλα μουσεία, θα λαχταρούσαν να δανειστούν;

Ο Gregor Muir, διευθυντής της Συλλογής Διεθνούς Τέχνης της Tate, η Naomi Beckwith, αναπληρώτρια διευθύντρια και επικεφαλής επιμελήτρια Jennifer and David Stockman στο Μουσείο Guggenheim, και ο René Morales, επικεφαλής επιμελητής James W. Alsdorf στο MCA Chicago, ανοίγουν τα χαρτιά τους.

Η Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου στην Τate: όσα μας είπε ο Gregor Muir

Η επιλογή των έργων για κάθε μουσείο έγινε προσεκτικά. Όλοι θέλαμε να διασφαλίσουμε ότι η δωρεά θα ήταν αντιπροσωπευτική της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου ως σύνολο, αντικατοπτρίζοντας τα βασικά της θέματα – ειδικά το ερώτημα του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά, το οποίο συχνά διερευνούν αυτά τα έργα με αρκετά τολμηρό τρόπο που παράλληλα ιντριγκάρει τη σκέψη. Θέλαμε επίσης να διασφαλίσουμε ότι θα συμπλήρωνε την υπάρχουσα συλλογή της Tate, ενισχύοντας τα δυνατά σημεία της αλλά και ανοίγοντας νέους δρόμους σε άλλους τομείς και σε συνάφεια με τις μακροπρόθεσμες προτεραιότητές μας για την ανάπτυξη της συλλογής.

Ένα από τα δυνατά σημεία της Δωρεάς είναι η ποικιλία της, ιδιαίτερα ως προς την κλίμακα και τα υλικά των έργων. Υπάρχουν υπέροχες μεμονωμένες δημιουργίες, όπως αυτές του Paul Thek και ένα εξαιρετικό γλυπτό της Louise Bourgeois (Fillette [Sweeter Version], 1968-99, 2001). Υπάρχουν όμως και σημαντικές εγκαταστάσεις, που συχνά γίνονται σε μια εποχή κατά την οποία νεότεροι καλλιτέχνες άρχιζαν να πραγματοποιούν έργα σε ολοένα και πιο θεατρική ή εμβυθιστική κλίμακα –μια συναρπαστική στιγμή στην ιστορία της τέχνης, που η κληρονομιά της είναι ακόμα ορατή στις καλλιτεχνικές πρακτικές σήμερα.

Όλο το 2024, οι επισκέπτες μας θα δουν μερικά σημαντικά έργα από τη Δωρεά να εκτίθενται σε κάθε γκαλερί της Tate, ενσωματωμένα στις υπάρχουσες εκθέσεις ώστε να αναδειχθεί πώς αυτά συνομιλούν με τη συλλογή μας συνολικά. Οι πλήρεις λεπτομέρειες θα ανακοινωθούν το επόμενο έτος, αλλά θα περιλαμβάνουν μια μεγάλης κλίμακας έκθεση του έργου της Helen Chadwick στην Tate Modern (ανάμεσά τους το Piss Flowers 1-12). Αρχίσαμε, επίσης, να αντλούμε από τη Δωρεά για το εκθεσιακό μας πρόγραμμα, εντάσσοντας ένα γλυπτό της Sarah Lucas (Inferno, 2000) στην τρέχουσα έκθεσή της στην Tate Britain.

Ορισμένοι καλλιτέχνες εκπροσωπούνταν ήδη στη συλλογή της Tate, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις μόνο με ένα ή δύο έργα μικρότερης κλίμακας – ανάμεσά τους οι Matthew Barney, Βλάσης Κανιάρης, Robert Gober, Martin Kippenberger, Pipilotti Rist και Rosemarie Trockel. Αυτό γενικά σήμαινε ότι μπορούσαμε να δείξουμε τα έργα τους μόνο μαζί με αυτά άλλων καλλιτεχνών στο πλαίσιο ομαδικών εκθέσεων. Η δωρεά μας προσέφερε περισσότερα έργα τους, γεγονός που μας δίνει τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε την πρακτική τους σε μεγαλύτερο βάθος σε ατομικές εκθέσεις. Για παράδειγμα, περιλαμβάνει τρία μεγάλα έργα του David Hammons και μια εντυπωσιακή εγκατάσταση, σε μέγεθος δωματίου, της Pipilotti Rist (Lungenflügel, 2009), δίνοντάς μας τη δυνατότητα να δώσουμε σε αυτούς τους πρωτοποριακούς καλλιτέχνες πολύ μεγαλύτερη προβολή στις αίθουσές μας. Η δουλειά άλλων καλλιτεχνών (Heidi Bucher, Paul Chan, Bruce Conner, Μάρω Μιχαλακάκου, Paul Pfeiffer, Paul Thek, Adrián Villar Rojas) εντάσσεται για πρώτη φορά στη συλλογή μας, κάτι το οποίο αποτελεί πάντα μια συναρπαστική προοπτική. Μας δίνει την ευκαιρία να ερευνήσουμε το έργο τους και να κατανοήσουμε πώς να το παρουσιάζουμε και να το φροντίσουμε, καθώς και να εξερευνήσουμε τις σχέσεις μεταξύ αυτών και άλλων δημιουργών έργα των οποίων έχουμε ήδη.

Η Δωρεά περιλάμβανε επιπλέον χρηματοδότηση για μια επιμελητική θέση, που κάλυψε η συνάδελφός μου Katy Wan. Συνεργάζεται στενά με τους ομολόγους της στο ΕΜΣΤ, καθώς και με εκείνους στο MCA Chicago και στο Guggenheim, για να μοιραστούν ιδέες και τεχνογνωσία καθώς όλοι μαθαίνουμε περισσότερα για τα έργα της Δωρεάς και αναπτύσσουμε τα σχέδιά μας για να τα δείξουμε. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να ενσωματώσουμε τη δωρεά στις συλλογές μας και παράλληλα να διατηρούμε στενούς δεσμούς μεταξύ μας, τιμώντας την κληρονομιά του συλλέκτη που συγκέντρωσε αυτά τα έργα. 

Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος ήταν πάντα μεγάλος υποστηρικτής των Ελλήνων καλλιτεχνών και αυτό αντικατοπτρίζεται στη συλλογή του. Φυσικά, ήταν σημαντικό ότι πολλά από αυτά τα έργα δόθηκαν στο ΕΜΣΤ στην Αθήνα, αλλά και ότι ορισμένα μπορούν να παρουσιαστούν σε διεθνές πλαίσιο στην Tate, το MCA Chicago και το Guggenheim. Για παράδειγμα, η δωρεά ενίσχυσε την παρουσία του Βλάση Κανιάρη στη συλλογή μας με ένα μεγάλης κλίμακας έργο (The big swing, 1974), πέρα από τα δύο μικρότερα γλυπτά του που ήδη είχαμε. Επίσης, πρόσθεσε στη συλλογή της Tate για πρώτη φορά έργο της Μάρως Μιχαλακάκου (Red carpet, 2011).

Ποιο έργο τέχνης από τη Δωρεά που βρίσκεται σε άλλο μουσείο θα λαχταρούσα να δανειστούμε; Δεν θα μπορούσα να διαλέξω ένα! Και ευτυχώς δεν θα χρειαστεί, καθώς δανείζουμε και δανειζόμαστε πολλά έργα από άλλα μουσεία κάθε χρόνο. Αυτή είναι μια σπουδαία πτυχή της δωρεάς σε μεγάλα μουσειακά ιδρύματα όπως η Tate: η τέχνη γίνεται μακροπρόθεσμος πόρος, που υποστηρίζεται από την απαιτούμενη υποδομή για τον εθνικό και διεθνή δανεισμό των έργων, που διασφαλίζει ότι μπορούν να παρουσιαστούν σε πολλά διαφορετικά πλαίσια για τις επόμενες γενιές.

Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου: όσα μας είπε η Naomi Beckwith από το Guggenheim

Η κατανομή των έργων μεταξύ των παραληπτών ήταν αποτέλεσμα προσεκτικής μελέτης από ομάδα ειδικών συμβούλων της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου. Είχαν ως στόχο τη δημιουργία ομάδων που συμπληρώνουν και επεκτείνουν τις μόνιμες συλλογές των μουσείων, αποφεύγοντας την υπερβολική έμφαση (σε συγκεκριμένους τομείς) και την επικάλυψη. Την τελική επιλογή των έργων από τους αρχικά προτεινόμενους καταλόγους έκαναν τα ίδια τα ιδρύματα και το Guggenheim χρησιμοποίησε αυτή την ευκαιρία για να επιλέξει έργα που αντιπροσωπεύουν το ιδιαίτερο πνεύμα και τα μηνύματα της Συλλογής.

Η γλυπτική, τα έργα νέων μέσων και οι εγκαταστάσεις είναι από τα «δυνατά χαρτιά» της Συλλογής, ενώ δίνει έμφαση σε έργα από τις δεκαετίες του '80, του '90 και του 2000. Οι προσθήκες που βασίζονται σε αυτά τα χαρακτηριστικά θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη του επιστημονικού λόγου και των δεσμεύσεων του Guggenheim σε αυτά τα πεδία και τις χρονικές περιόδους, ενώ επίσης θα αντικατοπτρίζουν το συλλεκτικό ήθος του δωρητή.

Η Δωρεά επεκτείνει τις ιστορίες που μπορούμε να πούμε και εισάγει νέες αφηγήσεις στις υπάρχουσες συλλογές μας. Έρχεται δε να ενισχύσει την κληρονομιά των μεγάλων δωρεών που έχει δεχτεί το μουσείο μέσα στα χρόνια, όπως αυτές των Solomon R. Guggenheim, Peggy Guggenheim, Justin K. Thannhauser και Giuseppe Panza di Biumo. Τα έργα της αναδεικνύουν τα θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης κατάστασης μέσα από μορφοπλαστικές και εννοιολογικές αναζητήσεις. Πιο συγκεκριμένα, η συλλογή είναι ενδεικτική πολλών καλλιτεχνικών εξελίξεων που διαδραματίστηκαν στο γύρισμα του αιώνα, όπως η ανάδυση των Νέων Βρετανών Καλλιτεχνών (YBAs) στο Ηνωμένο Βασίλειο (όπως η Sarah Lucas), η επέκταση της ενασχόλησης με έργα πολυμέσων, ιδιαίτερα με τις εγκαταστάσεις (από τη Mona Hatoum και τον Mark Dion) και η χρήση στην τέχνη της κινούμενης εικόνας, του βίντεο και του ήχου (από τον Paul Chan). Περιλαμβάνονται, επίσης, έργα των εξαιρετικά σημαντικών σουρεαλιστών Louise Bourgeois και Hans Bellmer, καθώς και άλλων δημιουργών οι οποίοι έχουν αλλάξει την πορεία της σύγχρονης τέχνης, όπως ο Joseph Beuys και ο David Hammons.

Η έκθεση «By Way Of: Material and Motion in the Guggenheim Collection» (που θα ανοίξει στις 15 Μαρτίου 2024) είναι εμπνευσμένη από τη συγκεκριμένη Δωρεά. Ανιχνεύει τους τρόπους με τους οποίους οι σύγχρονοι καλλιτέχνες από τον 20ό αιώνα και εξής, ειδικά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, επένδυσαν περισσότερο στις δυνατότητες του κόσμου έξω από το εργαστήριο και άρχισαν να εργάζονται en plein air, δείχνοντας εμπιστοσύνη στο βλέμμα τους παρά στην ακαδημαϊκή εκπαίδευσή τους. Μερικοί από αυτούς βρήκαν την έμπνευσή τους στον δρόμο, κάποιοι ανέδειξαν την ευθύνη της ενθυλάκωσης της μνήμης και της ταυτότητας, ενώ άλλοι εξακολούθησαν να διερευνούν τα όρια των παραδοσιακών υλικών της τέχνης. Πολλά παραδείγματα αυτών των «μη συμβατικών» προσεγγίσεων περιλαμβάνονται στη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου. Ανάμεσά τους τα έργα των Miroslaw Balka, 79 X 77 X 30, 183 X 65 X 33 (2013), Joseph Beuys, The Orwell Leg – Trousers for the 21st Century, (1984), Pier Paolo Calzolari, Άτιτλο [Μαύρο & Μαύρο], (1986), Abraham Cruzvillegas, Autoconstruccion (2007), Mona Hatoum, Deep Throat (1996), Γιάννη Κουνέλλη, Άτιτλο (1993), Μάρως Μιχαλακάκου, Oh! Les Beaux Jours (2012).

Το Guggenheim μοιράζεται τα 100 έργα της Δωρεάς με το MCA Chicago. Ως εκ τούτου, είμαστε ενθουσιασμένοι που θα επωφεληθούμε από τη σοφία του Δημήτρη Δασκαλόπουλου καθώς χτίζουμε τη συλλογή μας για το Guggenheim Abu Dhabi.

Η Δωρεά συνοδεύεται από την υποστήριξη του επιμελητικού έργου στα μουσεία, συμπεριλαμβανομένης μιας ειδικής κοινής θέσης στο Guggenheim και στο MCA του Σικάγο. Με τη βοήθεια του μουσείου και των επιμελητικών του ομάδων, τα έργα αυτά θα παρουσιαστούν μέσα από εκθέσεις και τη διαδικτυακή τους εμβέλεια. Τα ιδρύματα θα μπορούν, επίσης, να αξιοποιήσουν τη μεγάλη ποικιλία έργων τέχνης από τη Δωρεά για εκπαιδευτικά προγράμματα ώστε να ενισχύσουν τους δεσμούς τους με το κοινό. Τα έργα θα βρεθούν σε διάλογο με άλλες σημαντικές καλλιτεχνικές δημιουργίες από τα αποκτήματα των μουσείων, όπως στην έκθεση «By Way Of». Θα καταλογογραφηθούν και θα ψηφιοποιηθούν ώστε να είναι προσβάσιμα σε πλατφόρμες έρευνας, πληροφόρησης και εκπαίδευσης. Θα αποκτήσουν ευρύτερη δυνατότητα πρόσβασης στο κοινό που στρέφεται στην τέχνη.

Χαιρόμαστε που μια σειρά από διαπρεπείς Έλληνες καλλιτέχνες περιλαμβάνονται σε αυτή τη Συλλογή και έτσι η δουλειά τους θα φθάσει σε ένα ευρύτερο κοινό. Δημιουργίες καλλιτεχνών όπως οι Γιάννης Κουνέλλης, Μάρω Μιχαλακάκου, Σάββας Χριστοδουλίδης, Ιωάννα Πανταζοπούλου και Αλέξανδρος Ψυχούλης.

Το εγχείρημα αυτό βασίζεται στη συνεργασία. Ό,τι ανήκει στον καθένα μας, ανήκει σε όλους μας.

Ο René Morales από το Museum of Contemporary Art Chicago για τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου

Κάθεμιά από τις επιλογές είτε ενισχύει ένα δυνατό κομμάτι της συλλογής είτε αντιμετωπίζει ένα κενό στα τρέχοντα αποκτήματά μας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα αυτή του Mike Kelley, η δωρεά ενισχύει περαιτέρω την παρουσία του καλλιτέχνη στη συλλογή του μουσείου, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να αφηγηθούμε πληρέστερα την εξέλιξη της παραγωγής του. Περιλαμβάνει, επίσης, έργα με τα οποία θα εκπροσωπούνται για πρώτη φορά στο MCA ιδιαίτερα σημαντικοί δημιουργοί, όπως οι Kiki Smith, Paul, Chan, Sarah Lucas και Robert Gober.

Η Δωρεά μας δίνει τη δυνατότητα να εμβαθύνουμε μοναδικά στο πώς οι σύγχρονοι καλλιτέχνες έχουν χρησιμοποιήσει το σώμα ως μέσο για να εξερευνήσουν τα αιώνια ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης –την αγάπη και τον θάνατο, την ευχαρίστηση και τον πόνο, την πνευματική υπέρβαση, την κοινωνική περιθωριοποίηση, τις σχέσεις μεταξύ του ατόμου και του συλλογικού, και ούτω καθεξής. Αυτή η εστίαση προσθέτει νέα επίπεδα στην ιστορία που μπορεί να αφηγηθεί το μουσείο σχετικά με τις κύριες τάσεις στη σύγχρονη τέχνη, από τον Μινιμαλισμό και την Arte Povera έως τη Εννοιολογική Τέχνη και τη Νέα Αναπαραστατικότητα.

Το MCA είναι γνωστό για το ότι χρησιμοποιεί την ισχυρή μόνιμη συλλογή του προκειμένου να καταθέσει άποψη σχετικά με τη σύγχρονη τέχνη. Σκοπεύουμε, λοιπόν, να ενσωματώσουμε τη Δωρεά στις πολυαναμενόμενες εκθέσεις της μόνιμης συλλογής, ειδικά σε ότι αφορά τις τάσεις στην τέχνη κατά τη δεκαετία του 1990. Ένα χαρακτηριστικό που καθορίζει μεγάλο μέρος της καλλιτεχνικής παραγωγής τη συγκεκριμένη περίοδο είναι μια διάθεση τέλους εποχής (fin de siècle) στον τρόπο που οι καλλιτέχνες αποτιμούν το κλείσιμο του αιώνα χρησιμοποιώντας γοτθικά, μερικές φορές γκροτέσκα θέματα και υλικά. Η Δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου βρίθει από υπέροχα παραδείγματα αυτής της τάσης.

Η νέα έκθεση της μόνιμης συλλογής με τίτλο «Descending the Staircase» (που μόλις ξεκίνησε και θα διαρκέσει έως τις 25 Αυγούστου 2024) περιλαμβάνει πέντε έργα από τη Δωρεά, συγκεκριμένα των Joseph Beuys, Robert Gober και Alina Szapocznikow. Εμπνευσμένη από θέματα που αναδεικνύει, η έκθεση στοχεύει να «εξετάσει νέες καλλιτεχνικές προσεγγίσεις για την αναπαράσταση του ανθρώπινου σώματος». Θέλαμε να ενσαρκώσει το πνεύμα της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου, ενώ παράλληλα τη συνδυάζει με δυνατά αποκτήματα της συλλογής μας. Επίκειται, βεβαίως, και η έκθεση «By way of» στο Guggenheim με έργα από την κοινή δωρεά στα δύο μουσεία.

Είναι η πρώτη φορά που το μουσείο μας θα προσπαθήσει να μοιραστεί έργα τέχνης σε αυτόν τον βαθμό και είμαστε ενθουσιασμένοι με την προοπτική να χτίσουμε νέες γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ Σικάγο και Νέας Υόρκης για αυτόν τον σκοπό. Έχουμε αρχίσει να συνεργαζόμαστε σε σημαντικές πτυχές της έρευνας και της συντήρησης που θα επιτρέψουν και στα δύο μουσεία να κατανοήσουν καλύτερα αυτά τα συχνά περίπλοκα έργα τέχνης. Σε επίπεδο λειτουργίας, κάθε φορέας αναγνωρίζει την εξειδίκευση και την τεχνογνωσία του άλλου, προκειμένου να αυξήσει την πρόσβαση του κοινού στα έργα και να του δώσει τη δυνατότητα να τα εκτιμήσει. Επιπλέον, συνεργαζόμαστε με συναδέλφους άλλων μουσείων ώστε να διευκολύνουμε τον δανεισμό τους για σημαντικές εκθέσεις, όπως αυτή για τη Sarah Lucas στην Tate ή για τον Paul Pfeiffer στο MOCA Los Angeles.

Η συλλογή του MCA περιλαμβάνει πολλές εμβυθιστικές, βιωματικές εγκαταστάσεις. Έργα Ελλήνων καλλιτεχνών, όπως της Ιωάννας Πανταζοπούλου και της Μάρως Μιχαλακάκου, αποτελούν παράδειγμα της μοναδικής ικανότητας των καλλιτεχνών να μας μεταφέρουν σε μια διαφορετική πραγματικότητα μέσα από πληθωρικές χωρικές παρεμβάσεις. Η συμπερίληψη έργων καλλιτεχνών, όπως των Σάββα Χριστοδουλίδη, Αλέξανδρου Ψυχούλη και Γιάννη Κουνέλλη, υπογραμμίζει την κεντρική θέση που κατέχει η χρήση των ευρεθέντων αντικειμένων και υλικών στη σύγχρονη εικαστική παραγωγή, διευκρινίζοντας τους τρόπους με τους οποίους οι καλλιτέχνες έχουν θολώσει τα φαινομενικά όρια μεταξύ τέχνης και καθημερινής ζωής, ενώ χρησιμοποιούν τις σχέσεις μεταξύ αυτών των αντικειμένων και το πλαίσιο στο οποίο παρουσιάζονται ώστε να παράγουν νέα νοήματα και καινούργια γνώση.

Η Δωρεά, με τη σύνδεση πολλών ιδρυμάτων ταυτόχρονα, ενισχύει σημαντικά τον αντίκτυπό της προσκαλώντας τα συμμετέχοντα μουσεία να συνεργαστούν στενά. Καθώς αυτά τα έργα αλληλεπιδρούν με τις συλλογές κάθε μουσείου, αποκτούν νέα επίπεδα νοήματος ενώ διευρύνουν σημαντικά την εμβέλειά τους. Για παράδειγμα, το αριστούργημα της Mona Hatoum που δωρήθηκε στην Tate, με τίτλο Current Disturbance (1996), σχετίζεται όμορφα με τα πρώιμα φιλμ και τις περφόρμανς της σημαντικής καλλιτέχνιδας που έχει το MCA, παρέχοντας μια πιο γενναιόδωρη και ευρεία εικόνα για το έργο της.