Εικαστικα

Η Ρένα Παπασπύρου στον «Ενδιάμεσο Χώρο» της Εθνικής Πινακοθήκης

Δημιουργίες της σημαντικής Ελληνίδας καλλιτέχνιδας από τις ενότητες Επεισόδια και Εικόνες στην ύλη στη νέα σειρά δράσεων της ΕΠΜΑΣ

Ιωάννα Γκομούζα
6’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Η Ρένα Παπασπύρου στην ΕΠΜΑΣ με την έκθεση «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης*  –  Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη» από 12 Δεκεμβρίου 2023

Τα έργα της, φτιαγμένα με υλικά βγαλμένα από μια οικ(ε)ία συνθήκη, ήρθαν να στρέψουν το βλέμμα μας με ενδιαφέρον και περιέργεια σε όσα προσπερνάμε καθημερινά, «δηλαδή το πραγματικό τοπίο που βλέπει ο κάτοικος της πόλης χωρίς να το παρατηρεί», όπως σημειώνει η ίδια. Σε σπιτικά δάπεδα και μωσαϊκά, σε (συνθέσεις με) ξύλα, λαμαρίνες και κομμάτια ασφάλτου, αλιευμένα από περιπάτους στην πόλη, σε τοίχους παρατημένων σπιτιών που άφησε πάνω τους το χνάρι του ο άνθρωπος και η φθορά του χρόνου. Αλλά και στις αδιόρατες εικόνες, τις φιγούρες και τις μορφές που η φαντασία του καθενός δύναται ν’ αναγνωρίσει στα μορφολογικά στοιχεία της κάθε επιφάνειας. 

Ρένα Παπασπύρου, Εικόνες στην ύλη, 1980

Επίμονη «χαρτογράφος» του ταπεινού και λησμονημένου ίχνους, εξέχουσα παρουσία στην σύγχρονη ελληνική εικαστική σκηνή κι αγαπητή δασκάλα για γενιές φοιτητών στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών –όπου υπήρξε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια σε εργαστήριο–, η Ρένα Παπασπύρου εγκαινιάζει το νέο πρόγραμμα «Ενδιάμεσος Χώρος» της Εθνικής Πινακοθήκης - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου.

Η γνωστή εικαστικός και ομότιμη καθηγήτρια της ΑΣΚΤ, Ρένα Παπασπύρου

Ρένα Παπασπύρου: η έκθεση «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης*» στην ΕΠΜΑΣ

Περίπου 20 έργα της καταξιωμένης δημιουργού παρουσιάζονται από τις 12 Δεκεμβρίου 2023 στην έκθεση «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης* Η διαλεκτική ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη», που επιμελείται η Σοφία Ελίζα Μπουράτση.

Ο τίτλος έκθεσης, μια αναφορά στο μνημειώδες μυθιστόρημα του Ζωρζ Περέκ «Ζωή, Οδηγίες χρήσεως», αναγνωρίζει στην καλλιτέχνιδα την ικανότητα να φωτίζει με γραφή ιδιοσυγκρασιακή τις παραμελημένες όψεις της ζωής των κατοίκων αυτής της πόλης.

Ρένα Παπασπύρου, Baalbeks Ι (Εικόνες στην ύλη) (λεπτόμερεια), 1986-1988. Συλλογή Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου

Με αφετηρία την εγκατάσταση «Baalbeks» (1986-88), από τη συλλογή της ΕΠΜΑΣ, που θα μας καλωσορίζει στον ολόφωτο χώρο υποδοχής, θα μας περιμένουν σε απρόσμενα σημεία, κατά βάση στο επίπεδο -1 (όπως κατεβαίνουμε για την ενδιαφέρουσα «Αστυγραφία» στον χώρο περιοδικών εκθέσεων).

Πρόκειται για δημιουργίες από τις χαρακτηριστικές της ενότητες Επεισόδια στην ύλη και Εικόνες στην ύλη, που αντιπροσωπεύουν όλα τα στάδια της δουλειάς της από το 1976 μέχρι σήμερα, και προέρχονται κατά βάση από τη δική της συλλογή ενώ υπάρχουν και δύο δάνεια από το ΕΜΣΤ. Επιπλέον, περιλαμβάνονται δύο νέα έργα που δημιούργησε ειδικά για την έκθεση.

Ρένα Παπασπύρου, Εικόνες στην ύλη: «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης*» στην ΕΠΜΑΣ

Η Ρένα Παπασπύρου, η καθημερινότητα και η ύλη

Το έργο της Παπασπύρου θέτει ερωτήματα γύρω από την πολλαπλότητα της εικόνας, τη σχέση της ύλης –ως έκφραση του αντικειμενικού κόσμου– με την υποκειμενικότητα του βλέμματος, την αισθητική εμπειρία της καθημερινής ζωής και τη δυνατότητα του ανθρώπινου νου να δημιουργεί εικόνες και να κάνει ελεύθερους συνειρμούς.

«Η ύλη έγινε το αποκλειστικό στοιχείο της δουλειάς μου από το 1963 και μετά. Όσο πίσω και να γυρίσω όμως, στις πρώτες αρχές της ζωγραφικής μου, βρίσκω πάντα να υπάρχει η απασχόληση με την ύλη, παρ’ ότι το συνειδητό πλαστικό απαιτούμενο ήταν άλλο» αναγνώριζε η ίδια τον Νοέμβριο του 1984 στο περιοδικό Εικαστικά.

Το 1972 αρχίζει να μελετά τις αλλοιώσεις που έφερναν στον χώρο του δωματίου της μεγάλες προβαλλόμενες σκιές από διάφορα αντικείμενα. Θέλει να τις ζωγραφίσει πάνω στις επιφάνειες όπου έπεφταν, στον τοίχο, την καρέκλα, την ξύλινη πόρτα. Στην πορεία, όμως, προτιμά να μην καλυφθεί ή να αλλοιωθεί από την χρωστική ύλη η «αυτοτέλεια της υλικής επιφάνειας» και ζωγραφίζει με το ελάχιστο χρωστικό μέσο, το μολύβι.

Ρένα Παπασπύρου, Εικόνες στην ύλη (λεπτομέρεια), 1980

Ανακαλύπτει, λοιπόν, αυτό που ονομάζει «επεισόδια στην ύλη»: τα μικροσκοπικά ή και λίγο μεγαλύτερα, «τυχαία συμβάντα της υλικής επιφάνειας». Ίχνη από το εργαλείο που την επεξεργάστηκε, βουρτσιές του πινέλου, σωματικά αποτυπώματα, στρωματώσεις από προηγούμενα χρώματα που μισοδιακρίνονται. «Πρόκειται για τα ειδικά σημάδια του χρόνου και της χρήσης της κάθε επιφάνειας – της ιστορίας δηλαδή– της κάθε ύλης. Αυτά τα σημάδια δεν αποτελούν στο έργο της “αρχαιολογικά” τεκμήρια της ιστορίας της εκάστοτε ύλης, αντιθέτως, αλλάζουν λειτουργία και γίνονται ένα πολύ σοβαρό εικαστικό “παιχνίδι” προσφέροντας μορφές και εικόνες», διευκρινίζει η επιμελήτρια της έκθεσης.

Στη δουλειά της Παπασπύρου πλέον «εισβάλλει» το πραγματικό τοπίο. Χρησιμοποιεί υλικά που έχει στη διάθεσή της στο σπίτι της κι αναζητά όσα της «προσφέρει» απλόχερα η πόλη –«ακριβώς όπως άλλες εποχές ο ζωγράφος τριγύριζε να βρει ποια “γωνιά” θα ζωγραφίσει».

Ρένα Παπασπύρου, Εικόνες στην ύλη, 1980

Από τη δεκαετία του ’80 αρχίζει να μελετά μια άλλη εκδοχή των «επεισοδίων», τις «Εικόνες στην ύλη». Όπως, χαρακτηριστικά, το περιγράφει: «η εικόνα στην ύλη δημιουργείται αποκλειστικά από τα ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία της κάθε επιφάνειας. Η φαντασία του θεατή – του όποιου θεατή – την ανιχνεύει και την απομονώνει μέσα από ένα πλήθος τυχαίες μορφές που συνυπάρχουν πάνω στην ίδια επιφάνεια». Βάζει, έτσι, ουσιαστικά τον θεατή σε ένα παιχνίδι ανακάλυψης καλώντας τον να αναζητήσει με το βλέμμα εικόνες.

«Οι περισσότερες από αυτές τις εικόνες αντιστοιχούν σ’ ένα από τα πιο ουσιαστικά “τοπία” της κάθε πόλης: στα πρόσωπα του πλήθους. Όλα αυτά τα πρόσωπα που βλέπουμε καθημερινά, να εναλλάσσονται, να περνούν και να εξαφανίζονται ταχύτατα και με τα οποία κατά κάποιον τρόπο μοιραζόμαστε τη ζωή μας. Πρόκειται επίσης, διαλεκτικά, για τα πρόσωπα των ανθρώπων που – ενώ αποτελούν στοιχείο του αστικού τοπίου – ταυτόχρονα το διαμορφώνουν αφού χτίζουν την πόλη, την κατοικούν και της δίνουν χαρακτήρα», σημειώνει η Σοφία Ελίζα Μπουράτση.

Για να καταλήξει πως «ενεργοποιώντας το βλέμμα και καλλιεργώντας τον ελεύθερο συνειρμό, η δουλειά της Παπασπύρου, που είναι ταυτόχρονα εννοιολογική και ποιητική, ενώ παραπέμπει μεθοδολογικά και στον σουρεαλισμό, ανοίγει προς τον απέραντο ορίζοντα δυνατοτήτων που μπορεί δυνητικά να ατενίσει ο ανθρώπινος νους, εφόσον βεβαίως αφήσει τη φαντασία του ελεύθερη».

Ρένα Παπασπύρου, Εικόνες στην ύλη (λεπτομέρεια), 2023

Εθνική Πινακοθήκη: το νέο πρόγραμμα «Ενδιάμεσος Χώρος»

«Να τροφοδοτήσει με σύγχρονες επιμελητικές και θεωρητικές προσεγγίσεις την ανάγνωση της μόνιμης συλλογής, των αρχείων και της ιστορίας της ΕΠΜΑΣ και να γίνει ο δίαυλος επικοινωνίας, η γέφυρα που θα συνδέσει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον» στοχεύει, σύμφωνα με τη διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ Συραγώ Τσιάρα, αυτή η νέα σειρά δράσεων. Μέσα από εκθέσεις, εργαστήρια, επιτελεστικές δράσεις, θεματικά αφιερώματα, παρουσιάσεις θα εστιάσει στη σύνδεση του «μέσα» με το «έξω» ενεργοποιώντας κάθε φορά διαφορετικούς χώρους –τόσο στον εσωτερικό, όσο και στον περιβάλλοντα χώρο του κτηρίου. Σε πρώτη φάση τις δράσεις θα υπογράφει η ομάδα Πινακοθήκης ενώ μελλοντικά υπάρχει πρόθεση να προσκαλούνται και εξωτερικοί επιμελητές.

Ρένα Παπασπύρου, Σχέδια έρευνας για το έργο Baalbeks, 1986-1988. Συλλογή ΕΠΜΑΣ

INFO:
Ρένα Παπασπύρου: «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης* –  Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη»
Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου
Διάρκεια έκθεσης: 12 Δεκεμβρίου 2023-16 Ιουνίου 2024