Φίλιππος Τσιτσόπουλος - Ενάντια στην Ευτυχιοκρατία: Μια stand up τραγωδία

«Είμαστε οι κάτοικοι μιας παράξενης γωνιάς του σύμπαντος που περιστρέφεται στη μέση μιας τεράστιας αταξίας, ανήκουμε σε ένα είδος που βρίσκεται στα μισά του δρόμου ανάμεσα στα θηρία και τους αγγέλους. Μας έφεραν εδώ χωρίς να μας ζητήσουν τη γνώμη μας και χωρίς να μας εξηγήσουν τους κανόνες του παιχνιδιού. Ως εκ τούτου, δεν οφείλουμε τίποτα σε κανέναν. Κανείς δεν μας χρωστάει τίποτα. Μαθαίνουμε. Δεν ξέρουμε. Ξέρουμε μόνο την Επιθυμία και τον Θάνατο. Και στο ενδιάμεσο, ειδικά αυτές τις μέρες του ζόφου, μας φυτεύουν μια επιταγή περί ευτυχίας που υπαγορεύει τη συμπεριφορά και την κατεύθυνση της ζωής μας. Δεν υπάρχει διαφυγή από την τυραννία της θετικότητας και επί τούτου και οι είκοσι εννέα ειδικοί της ευτυχίας δεν θα συνιστούσαν ποτέ ούτε Μάκμπεθ, ούτε Χάινερ Μίλερ, ούτε σχέδια βασισμένα στους μώλωπες που αφήνουν οι βαριές μάσκες από ζωντανά υλικά στο πρόσωπό μου, όταν τελειώνει μια περφόρμανς μου. Θετικοί ψυχολόγοι, οικονομολόγοι της ευτυχίας και γκουρού της αυτοανάπτυξης, με την υποστήριξη ισχυρών ιδρυμάτων και πολυεθνικών εταιρειών, μας υπαγορεύουν ποιες κυβερνητικές πολιτικές πρέπει να εφαρμόσουμε, τι τέχνη να κάνουμε, πώς και  ποιες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν και ποιες αλλαγές επιβάλλεται να επέλθουν προκειμένου να ζήσουμε πιο επιτυχημένες και πιο ουσιαστικές στιγμές ευτυχίας. Το ισχυρό κοινωνικό αντίκτυπο της επιστήμης και της βιομηχανίας της ευτυχίας, έχει δημιουργήσει μια νέα και καταπιεστική μορφή διακυβέρνησης και ελέγχου, στην οποία η ευτυχία δείχνει να υφαίνεται στον ίδιο ιστό με αυτόν της εξουσίας, μια ευτυχία γεμάτη θόρυβο αλλά και οργή αφού το ακατόρθωτό της γεννά θλίψη».

Τον αγαπώ και τον θαυμάζω τον Φίλιππο Τσιτσόπουλο πολλά χρόνια τώρα. Ο συνονόματός μου (δύο Τσιτσόπουλοι στην ίδια γκαλερί, ξεκαρδιζόμαστε!), δύο μέρες πριν τα εγκαίνια της έκθεσης του Against Happycracy, με ξεναγεί στα ενδότερα της. Ο πυρήνας της απαρτίζεται από σχέδια σε κάρβουνο, μια installation, μια performance και μια video εγκατάσταση σε τρεις οθόνες όπου προβάλλονται τα βίντεο που γύρισε ο καλλιτέχνης κατά τη διάρκεια της καραντίνας στον κήπο του στο Λονδίνο, με τα φύλλα και τα σαλιγκάρια, να κάνουν πάρτι, αφού ένεκα της καραντίνας και της ερημιάς η φύση βρήκε την ευκαιρία να οργιάσει. 

Παράλληλα, τρεις διαφορετικοί Άμλετ, ένας του Σαίξπηρ, ένας του Μαρκ Τουέιν και ο αιρετικός του Χάινερ Μίλερ, αλληλοδιαπλέκονται, και συνδέονται με τον Μάκμπεθ και το Brexit μέσω μιας φαντασμαγορικής αλληγορίας που ο Φίλιππος την χρησιμοποιεί για να τονίσει, όπως λέει, «την δυστοπική εποχή των ερειπίων που διανύουμε». Το «Ενάντια στην Ευτυχιοκρατία» είναι μια standup τραγωδία σε μορφή τρικάναλης video installation. Ταυτόχρονα περιλαμβάνει μια διάλεξη και μια παράσταση performance, με αντικείμενα, μάσκες και θεατρικά αποσπάσματα που μιλούν για το θαύμα, την τρέλα, την υποχρεωτική κατάργηση της μοναξιάς και το ναυάγιο της ύπαρξης». 

Καθώς τον φωτογραφίζω, ο εμπνευστής της αναπτύσσει: «Δεν είναι όλη η τρέλα ιερή. Δεν δημιουργεί κάθε χάος μια αρμονική τάξη. Δεν προαναγγέλλει το κάθε αίμα μια γέννηση ή μια νίκη.  Δεν οδηγεί πάντα ο έρωτας σε μια μυστική φωτιά της συνεύρεσης. Σε όλα τα κρασιά δεν ταξιδεύει πάντοτε ένας εμπνευσμένος θεός. Δεν είναι το κάθε χρώμα ζωγραφική. Δεν είναι το κάθε βουνό ο Όλυμπος. Υπάρχει μια σημαντική διάκριση ανάμεσα σε εκείνους τους ραψωδούς που τα έργα τους είχαν την προέλευσή τους σε μια εμπνευσμένη τρέλα και σε εκείνους, τους άλλους, που συνθέτουν τους στίχους τους με βάση το αξίωμα και την αφιέρωσή τους στη Τέχνη τους. Το ίδιο ισχύει και για τους ζωγράφους: υπάρχουν επαγγελματίες, μεθοδικοί και αποτελεσματικοί, αλλά υπάρχουν και ένα άλλο είδος ζωγράφοι, αυτοί που είναι "μοιραίοι", αυτοί που μόλις και μετά βίας μπορούν να ελέγξουν τις ορμές που καθοδηγούν τις πράξεις τους, ελάχιστα λογικοί, χωρίς να αναζητούν στην τέχνη έναν άλλο ορίζοντα ή ένα βραβείο, και προτιμούν  να συνεχίσουν να διψούν, να παραμείνουν άρρωστοι της επιθυμίας να διεισδύσουν σε αυτή την ανείπωτη επιφάνεια που είναι γι' αυτούς η τέχνη,  και να επιστρέψουν κρατώντας ένα τσαμπί από παράξενα αγκάθια. Επικαλούμενοι την ομορφιά όταν η φρίκη δεν τους είναι άγνωστη, να τραγουδούν στην εύθραυστη βάρκα της ύπαρξής τους, όταν, όχι πολύ μακριά, τα μεγάλα καράβια με όλα όσα αγαπήσαμε, καίγονται σε κρεβάτια ερήμωσης. Να γελάμε ατενίζοντας τη κόλαση. Αυτό δεν είναι που μας προτείνει η τέχνη μερικές φορές; Ένα έργο τέχνης είναι μια λίμνη εν θερμώ, ένα αυλάκι γεμάτο από όλα όσα δεν είμαστε σε θέση να αναφέρουμε χωρίς να τρέμουμε. Ένα έργο τέχνης είναι μια φωτιά φτιαγμένη από χαμένους αμπελώνες, από ναυαγισμένα όνειρα, από μαύρο γάλα που κρατιέται στοργικά στην αγκαλιά της νύχτας. Ένα έργο τέχνης είναι αυτό που μας προειδοποιεί από την περιπλάνηση του μυαλού μας και είναι η μουσική που μπορεί να συνθέσει η αγωνία μας, ενώ η καθημερινότητά μας κοροϊδεύει την πτήση μας μπερδεύοντας τις ώρες μας. Ας τραγουδήσουμε στο εύθραυστο καράβι της ύπαρξής μας, ας βάλουμε το καράβι αυτό στη θάλασσα μας, τη ζωγραφική της ύπαρξής μας». 

 Η ιδέα και το έργο Against Happycracy ολοκληρώθηκαν με γυρίσματα που έγιναν πρόσφατα στην Tate Britain του Λονδίνου με τον Damien Rayne και την Rachel Lloyd και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τη βοήθεια της Άννας Καφέτση. Στην performance του ο καλλιτέχνης συνομιλεί live με τα βίντεο, σαν να πρόκειται δηλαδή για ένα μονόλογο-διάλεξη πάνω στο θέατρο, τη φιλοσοφία και τη θνησιμότητα. Φορώντας και αλλάζοντας στο πρόσωπό του μάσκες από ζωντανά υλικά που θα οδηγήσουν σε σκηνικό παραλήρημα, ο Τσιτσόπουλος επιτελεί μια δράση μέσα σε μια έκθεση όπου κυριαρχεί το «Να ζει κανείς ή να μην ζει; αυτό είναι το δίκοπο μαχαίρι / Αυτό κάνει την καταστροφή να διαρκεί τόσο πολύ./ Γιατί, για ποιο λόγο θα αντέχαμε να καρτερούμε το δάσος του Birnam να περπατήσει μέχρι το στο Dunsinane/ Ενώ ο φόβος του αν θα ζούμε μετά θάνατον να δολοφονεί την αθωότητα του ύπνου μας, αυτή τη δεύτερη πορεία της μεγάλης μας φύσης». 

Παρατηρώ προσεκτικά τη ζωγραφική του, που δεν είναι παρά αυτοπορτρέτα που τα ζωγραφίζει εν θερμώ αμέσως μετά το τέλος των περφόρμανς με τις μάσκες που φορά στις περφόρμανς του. Οι μάσκες σημαδεύουν το πρόσωπό του, προκαλώντας του κάθε φορά και μια άλλου είδους παραμόρφωση, και αυτές οι παραμορφώσεις του εαυτού είναι που εκτίθενται στην γκαλερί της Λόλας Νικολάου. 

«Το κείμενο του Μαρκ Τουέιν σε μετάφρασή μου, όπως και όλη η performance που επιλέγει σαν γλώσσα τα Ελληνικά, τα Αγγλικά και τα Ισπανικά κείμενα, βρίσκει τη κομβική φράση από τον μονόλογο στο έργο “Η μηχανή Άμλετ” του Χάινερ Μίλερ: «Το δράμα μου έχει ματαιωθεί». 

Η ψευδαίσθηση της κανονικότητας και οι αυταπάτες της μοίρας του Άμλετ με φόντο την ηθική και ανθρωπιστική κατάρρευση της Ευρώπης είναι επίσης μια παράμετρος που θίγεται με ένταση. Για τον Τσιτσόπουλο, απέναντι στον ζόφο, η Τέχνη, που φιλοσοφώντας με τον ιδιαίτερο τρόπο της, άλλοτε λυρικό και άλλοτε σπασμωδικά ατίθασο και ακατάτακτο, παρέχει την παρηγορία της «άλλης φωνής», στήνοντας έστω νοερά έναν άλλο χώρο και έναν άλλο χρόνο, όπως θέλει να πιστεύει. 

«Ας αναστοχαστούμε την καθημερινή πραγματικότητα. Ανάμεσα στα σχέδια και τις φωτογραφίες της έκθεσης, τα βίντεο και την περφόρμανς, έβαλα μια βίντεο προβολή από το απομεινάρι του Μεγάλου Δάσους του Μπίρναμ να στέκεται ακόμη όρθιο. Ξέρεις, εδώ ο Σαίξπηρ περπάτησε, εδώ στο δάσος του Birnam βρήκε έμπνευση για την ιστορία του "Μάκβεθ", τη σκοτεινή και συναρπαστική τραγωδία που εκτυλίσσεται τον 11ο αιώνα. Δεν άλλαξαν πολλά από τότε μέχρι και σήμερα ως προς την ανθρώπινη κατάσταση». 

Αgainst Happycracy, Φίλιππος Τσιτσόπουλος
ΓΚΑΛΕΡΙ ΛΟΛΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ | Τσιμισκή 52, Θεσσαλονίκη, έως τις 28.09.2023