«Ίασις - Υγεία, Νόσος, Θεραπεία από τον Όμηρο στον Γαληνό» είναι ο τίτλος της έκθεσης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Απίστευτα ενδιαφέρουσα, λειτουργεί θεραπευτικά. Ο συνεπιμελητής της, καθ. Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ξενάγησε την A.V. λίγες ημέρες πριν τα εγκαίνια.
«Είναι η δεύτερη έκθεση του μουσείου, αφιερωμένη σε θέμα που απασχολεί και θα απασχολεί πάντοτε τον άνθρωπο. Ένας επισκέπτης ίσως δυσκολευτεί να τη συσχετίσει με την προηγούμενη, αφιερωμένη στον Έρωτα, έκθεση. Γιατί λόγω κρίσης δεν τηρήθηκε η αρχικά οργανωμένη χρονική αλληλουχία των εκθέσεων. Το ’10 πραγματοποιήθηκε η έκθεση για τον Έρωτα, και αυτή έπρεπε να γίνει το ’12. Όμως είναι μια πανάκριβη έκθεση αφού για τα 300 εκθέματα που ήρθαν από 41 μουσεία –από την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη– το κόστος μεταφοράς και ασφάλισης είναι τεράστιο. Τώρα μπορούμε και την πραγματοποιούμε. Με το που τελειώσει ξεκινάει η έκθεση για το Θάνατο κι έτσι πάλι θα αποκτηθεί για το κοινό η σύνδεση.
»Η υδρία αυτή ήρθε από το Άμστερνταμ και είναι φοβερή, καθώς απεικονίζει μια σκηνή καθαριότητας αθλητών σε δημόσιους χώρους. Πλένεται η πόρνη –κάνει ουσιαστικά μπιντέ– στη διπλανή υδρία, και είναι πόρνη γιατί δεν εννοείτο να ζωγραφίσει κανείς μια οικοδέσποινα σε αγγείο με αυτό τον τρόπο. Αυτά περιλαμβάνονται στην ενότητα της έκθεσης Υγεία-Υγιεινή. Απέναντί της βλέπουμε αναθέματα, όπως αυτό με το πόδι που πάσχει από κιρσό, ένα εδώλιο με υδροκήλη ή ένα που αναφέρεται στον Αίαντα – γιατί υπάρχουν και αναφορές σε ψυχικές ασθένειες, όπως η καταθλιπτική μανία ή η τρέλα. Ανήκουν στην ενότητα Νόσος. Πάνε μαζί οι δύο ενότητες. Γιατί;
»Διότι πιστεύω πως ο προϊστορικός άνθρωπος συνέλαβε το τι σημαίνει υγεία μέσω της νόσου. Οι εσωτερικές και εξωτερικές ασθένειες τον προ- καλούν ώστε να συνειδητοποιήσει το τι σημαίνει καλή φυσική κατάσταση. Αυτό αποδεικνύεται και από κάτι ακόμα. Πρώτα είναι οι θεραπευτές-θεοί, αργότερα έρχονται οι γιατροί και πολύ αργότερα, στην αρχαία Ελλάδα, θα προσωποποιηθεί η Υγεία. Πρώτα ο Απόλλωνας, μετά ο Ασκληπιός μαζί με τους γιους του, και ύστερα εμφανίζεται η Υγεία ως κόρη του. Ακόμα και τα συγγράμματα του Ιπποκράτη προηγούνται της Υγείας. Σκεφτείτε όμως και κάτι ακόμη. Η ιστορία, δηλαδή το ίστημι με την έννοια του καταγράφω για τη γνώση, δεν δημιουργήθηκε ως ανάγκη καταγραφής πολεμικών ανδραγαθημάτων, αλλά ως καταγραφή της γνώσης της θεραπείας. Ο προϊστορικός άνθρωπος, που έχει βγει πλέον από τα σπήλαια και έχει οργανωθεί σε κοινωνίες, θέλει να θυμάται ό,τι έχει να κάνει με τις θεραπείες. Τι πρέπει να κάνω για να αντιμετωπίσω ένα πρόβλημα για να ξαναγίνω υγιής; Αυτή η γνώση μεταφέρεται από πατέρα θεραπευτή σε γιο, από μαία σε μαία κ.λπ.
»Η έκθεση περιλαμβάνει την περίοδο από τα ομηρικά χρόνια –ύστερη εποχή του Χαλκού– μέχρι την εποχή του Γαληνού – 2oς με 3ος μ.Χ. αιώνας. Στον πρόλογο όμως κάνουμε σαφές πως στα Μινωικά παλάτια υπήρχε και άρδευση και ύδρευση και αποχέτευση, που δεν τα είχαν ούτε οι Βερσαλλίες, αιώνες αργότερα. Αυτό σ’ εμένα δηλώνει πως 4.000 χρόνια μετά υπήρχε ένα πρόβλημα στην κοινωνία των Βερσαλλιών. Υπήρχε πολιτιστικό έλλειμμα. Η ιστορία μάς μαθαίνει πράγματα, αρκεί να ξέρουμε να κοιτάξουμε και να ξεχωρίσουμε το σημαντικό.
»Έχουν πολύ μεγάλη αξία οι επιγραφές στη γραμμική Β΄ από την Πύλο, που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Εδώ διαβάζουμε τις πρώτες καταγραφές του Υάτερ (γιατρός), αλλά και τη λέξη πάμακο (φάρμακο). Σ’ ένα έκθεμα έχουμε τη διήγηση του Φιλοκτήτη και του Τήλεφου. Ο Τήλεφος έχει τραυματιστεί και η πληγή δεν γιατρεύεται. Εδώ βλέπουμε αυτό που αναφέρει ο Όμηρος «αυτός που σε έπληξε αυτός και θα σε θεραπεύσει». Δεν εννοούσε το πρόσωπο, αλλά το αντικείμενο. Βλέπουμε να ξύνει τη σκουριά του δόρατος πάνω στην πληγή του –δεν έχουμε μόνο τα φυτικά φάρμακα, αλλά και αυτά που προέρχονται από τη γη, από τα μέταλλα κ.λπ.
»Αυτό που λέμε ολιστική ιατρική υπήρχε και τότε. Πήγαιναν οι συγγενείς τον ασθενή στα Ασκληπιεία – αυτά είχαν εστιατόρια, μουσικές, στοές, θέατρα... Το θέατρο της Επιδαύρου ανήκε σε ένα Ασκληπιείο, κι είναι καταγεγραμμένο πως αυτοί που πάσχουν από κατάθλιψη πρέπει να βλέπουν κωμωδίες. Μπαίνοντας στο Ασκληπιείο πλένονται, λούζονται, τους παίρνουν το ιατρικό ιστορικό, με- τά τους υπνώνουν και ο Θεός έκανε τη δουλειά του – πιστεύουμε πως κάτι τους έκαναν και οι ιερείς.
»Τάματα με τα μέρη του σώματος που θέλει ο ασθενής να ιαθούν. Γεννητικά όργανα, μέχρι και μήτρα, πόδια και χέρια... Τα τάματα με τα διπλά αυτιά στην πραγματικότητα σημαίνουν πως ο ασθενής ζητάει από τον Θεό να ακούσει τον πόνο του. Βλέπουμε θερμοφόρες, χειρουργικά εργαλεία, σικύες (βεντούζες), φάρμακα, συνταγές. Εδώ, σ’ αυτή την αφιερωμένη στη Θεραπεία ενότητα, βλέπουμε και κρανία όπου έχουν υποστεί χειρουργική επέμβαση τον 7ο π.Χ. αιώνα και τα άτομα έχουν επιζήσει τουλάχιστον είκοσι χρόνια μετά, όπως μας λένε οι ανθρωπολόγοι. Βλέπουμε σε δόντια να χρησιμοποιούν από τότε το χρυσό για να τα συγκρατούν...
»Οι τελευταίες βιτρίνες εκθεμάτων είναι αφιερωμένες στους γιατρούς. Υπήρχαν ιδιωτικοί και δημόσιοι γιατροί. Υπάρχουν κείμενο που έλεγε πως ένας γιατρός αγαπούσε τους ασθενείς του πολύ, αλλά όταν μια άλλη πόλη του προσέφερε περισσότερα χρήματα έτρεχε εκεί. Αρχικά το επάγγελμα πήγαινε από πατέρα σε γιο, πριν εμφανιστούν οι σχολές.
»Στην αρχή είχαμε τη θεουργική ιατρική, που έχει να κάνει με τη θεραπεία από τον Θεό. Όταν εμφανίζονται οι επιστήμονες και οι Ίωνες φιλόσοφοι, δεν έχουν με πιο τρόπο να αποδώσουν τους ιατρικούς όρους και τους αποδίδουν με πολιτικούς όρους. Χρησιμοποιούν τη λέξη ισονομία προκειμένου να περιγράψουν την ισορροπία των χυμών του σώματος (αίμα, φλέγμα, ξανθή και μέλαινα χολή). Η ρίζα της λέξης χιούμορ βρίσκεται στην ελληνική λέξη χυμός (του σώματος). Ο Μπεν Τζόνσον το 16ο αιώνα έχει γράψει τις πραγματείες «A man in his humor» και «A man out of his humor». Για τη σχέση του χιούμορ και της ισορροπίας ή της ανισορροπίας των σωματικών χυμών.
»Η έκθεση δεν σου περνάει την αίσθηση της αρρώστιας αλλά της θεραπείας. Λειτουργεί ιαματικά, σαν να μπαίνεις σε σπα. Πάμε να σας δείξω το άγαλμα του μαύρου Ασκληπιού, από βασάλτη, που βρέθηκε το 1725 στη Ρώμη και για πρώτη φορά εκτίθεται εκτός Ιταλίας, κάτι που μας κάνει περήφανους».
(Πηγαίνοντας προς το άγαλμα περνάει δίπλα μας μια Γαλλίδα που συνοδεύει αντικείμενο που ήρθε από το Λούβρο. Μπαίνοντας αναφωνεί δυνατά «Olala!!!!!»)
Info:19/11- 31/5. Συνεπιμελητής της έκθεσης: Γιώργος Τασούλας, επιμελητής αρχαιοτήτων ΜΚΤ. Η έκθεση συνδιοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / ΔΜΕΕΠ. Η A.V. είναι χορηγός επικοινωνίας. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Νεοφύτου Δούκα 4, Ξεναγήσεις (με το εισ.) Σάβ. & Κυρ. 12.00 &15.30. Δευτ., Τετ., Παρ., Σάβ. 10.00-17.00, Πέμ. 10.00-20.00, Κυρ. 11.00-17.00. €7, 3,5 (μειωμ.)
11°
