Mater et filius: Μαρία Κτιστοπούλου και Αδριανός Σωτήρης

Μια αναδρομικού χαρακτήρα έκθεση με τίτλο «Mater et filius: εικαστικοί διάλογοι. Μαρία Κτιστοπούλου & Αδριανός Σωτήρης», εγκαινιάστηκε πρόσφατα στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αλίμου σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Λουΐζας Καραπιδάκη.

Το ενδιαφέρον σε αυτή την εικαστική συνύπαρξη είναι η σχέση αίματος των δύο καταξιωμένων ζωγράφων, αυτή της μητέρας και του γιού. Ξεκινώντας από μια κοινή δημιουργία Graffiti, ένα φοιτητικό έργο της μητέρας, που δημιούργησε το 1990 και ολοκλήρωσε ο δεκατριάχρονος τότε γιός με τις gothic εικονογραφικές προτιμήσεις της προεφηβείας, έργα των φοιτητικών τους χρόνων όπως οι πρώτες αποδόσεις της ανθρώπινης μορφής, προσωπογραφίες, εικονογραφίες της φύσης και άλλα που δημιουργήθηκαν μέσα στα χρόνια και στα όποια διαφαίνεται με σαφήνεια το καλλιτεχνικό ιδίωμα του καθενός.

Με αυτό αφορμή τους ζητήσαμε να μας πουν περισσότερα για την συνομιλία που αναπτύσσεται μεταξύ τους, για την τέχνη τους αλλά και για την σχέση τους.

Μαρία Κτιστοπούλου & Αδριανός Σωτήρης: Μια κοινή συνέντευξη

Η έκθεση «Mater et filius: εικαστικοί διάλογοι», ένας διάλογος μεταξύ μητέρας και γιού είναι πρωτότυπη ιδέα. Κατ’ αρχάς πώς προέκυψε; Ήταν ξαφνική ή το συζητούσατε καρό;

Μ. Κτ: Πριν ένα χρόνο περίπου συζητούσαμε με τον Δήμαρχο Αλίμου κ. Ανδρέα Κονδύλη να κάνουμε ως δημότες της πόλης, ατομική έκθεση στον χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης. Τότε πρότεινε ο Δήμαρχος να εκθέσουμε σε κοινή έκθεση, με θέμα «Μάνα-γιός». Θεώρησα ότι πρόκειται για κάτι άπιαστο, καθώς δεν είχε ξαναγίνει αντίστοιχη έκθεση ούτε στην Ελλάδα, ούτε στην Ευρώπη γενικότερα. Με τον καιρό ωρίμασε η πρόταση μέσα μας και δεχτήκαμε να υλοποιήσουμε την ιδέα.

Αδρ: Η αλήθεια είναι ότι στην αρχή τρομάξαμε με την ιδέα καθώς δεν περιμέναμε και πολύ μεγάλη συγγένεια ανάμεσα στα έργα μας. Διότι ο δρόμος που έχουμε ακολουθήσει  είναι πολύ διαφορετικός. Στην πορεία θυμήθηκα κάποια παλαιότερα έργα της μητέρας μου, τα οποία ανέκαθεν μου άρεσαν και είναι κοντά στην αισθητική μου και πάντα της έλεγα πως πρέπει στις αναδρομικές εκθέσεις της να δείχνει περισσότερα από αυτά τα παλιά της έργα. Έργα όπως ο ‘’Καταναλωτισμός’’ και το ‘’Σπουδή στον Μπέικον.’’ Και έτσι το αποφασίσαμε.

Ο Αδριανός έχει επηρεαστεί από σας; Τον καθοδηγούσατε στα πρώτα του βήματος; Σε ποια ηλικία εκδήλωσε το ενδιαφέρον του να γίνει ζωγράφος;

Μ. Κτ: Ο Αδριανός κατάλαβα ότι είχε ταλέντο από το δεύτερο έτος της ηλικίας του, καθώς δημιουργούσε με lego της εποχής υπέροχες κατασκευές. Τεσσάρων ετών ζωγράφιζε όπως ένα μεγάλο παιδί. Τα τετράδια και τα βιβλία του ήταν όλα ζωγραφισμένα στα περιθώρια. Ήταν πλέον σαφές ότι έχουμε ένα νέο καλλιτεχνικό κύτταρο. Στόχος μου ήταν λοιπόν να ανατραφεί σ’ ένα περιβάλλον που θα διαμορφώσει σταδιακά την εικαστική του ταυτότητα. Έπαιρνε μέρος σε διαγωνισμούς παιδικής ζωγραφικής, όπως στο Ζάππειο Μέγαρο για παιδιά ως 12 ετών, όπου πήρε το β’ βραβείο σε ηλικία 8 ετών.

Μικρός, θαυμάζατε τη μητέρα σας; Πιστεύετε ότι αν δεν ήταν ζωγράφος μπορεί να είχατε πάρει άλλο δρόμο;

Αδρ.: Δεν μπορώ να πω ότι κάποτε θαύμαζα τη μητέρα μου, γιατί έχω την εντύπωση πως δεν ήταν ποτέ πρότυπο μου. Αντίθετα ο πατέρας μου ως τεχνολόγος και αεροναυπηγός πάντα με έκανε να θέλω να είμαι καλύτερος κατασκευαστικά. Ακόμα και η λέξη κατασκευή με εντυπωσίαζε. Πιστεύω πως πήρα και από τους δύο, δύο διαφορετικές προσεγγίσεις στο πως μπορούμε να κατασκευάσουμε κάτι και πως διορθώνουμε κάτι, γιατί κάθε έργο ζωγραφικής ξεκινάει γρήγορα και είναι όλο προβλήματα μέχρι να ολοκληρωθεί. Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι τα έργα της μητέρας μου πάντα κοσμούσαν τα δωμάτια του σπιτιού μας και τα κοιτούσα  με τις ώρες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μου, οπότε είναι σίγουρο ότι έχουν επιδράσει πάνω μου και συνειδητά και ασυνείδητα.

Τι θυμάστε πιο έντονα από τα παιδικά σας χρόνια;

Αδρ.: Μου έρχεται στο μυαλό μία φωτογραφία που βρήκα που με έβγαλε ο πατέρας μου γύρω στην ηλικία των 8 ετών. Θυμάμαι πως βγήκα από τη θάλασσα τρομαγμένος και εντυπωσιασμένος ταυτόχρονα από ένα ψάρι που είχα δει με τη μάσκα και στη συνέχεια το ζωγράφισα από μνήμης. Ήθελα να το δείξω στον πατέρα μου να μου πει τι ψάρι ήταν. Αισθανόμουν ότι ήταν κάτι τρομερό, και πράγματι ήταν μια σκορπίνα. Επίσης θυμάμαι διάφορες σκηνές με υπερήρωες και από ταινίες τρόμου που έβλεπα μικρός. Και αυτές ήταν που κυρίως με έκαναν να θέλω να ζωγραφίσω. Ακόμα δεν είμαι σίγουρος αν ζωγραφίζω για να επικοινωνήσω κάτι, ή όπως λέμε οι ζωγράφοι, για να ξορκίσω τους φόβους μου.

Τι πιστεύετε ότι έχει δώσει ο ένας στον άλλον;

Μ.Κτ: Προσωπικά, εκτός από την αιώνια αγάπη που τρέφω γι αυτόν, τον μύησα στην τέχνη, τον δίδαξα, μοιράστηκα εμπειρίες, τον ενέπνευσα και τον στήριξα. Εκείνος μου έδωσε τη χαρά, να ζω τους πειραματισμούς του, τις νέες ιδέες, την αστείρευτη δημιουργικότητα του. Πολλές φορές στη διάρκεια της ζωής μας, χρειάσθηκα τη δημιουργική άποψη του για τη ζωγραφική μου.

Αδρ.: Η εικαστική μου σχέση με τη μητέρα μου είναι λίγο της Δασκάλας και αρκετά μίας φίλης. Λίγο της δασκάλας γιατί μεγάλωσα με τις αρχές της ζωγραφικής που μού εμφύσησε όπως για παράδειγμα ποια είναι τα χαρακτηριστικά τα οποία πρέπει να έχει μία καλή ζωγραφική. Αρκετά μίας φίλης γιατί μοιάζει με αυτές τις σχέσεις που έχουμε με τους συμφοιτητές μας, με τους οποίους μπορούμε να μιλάμε για τη ζωγραφική, και για την τέχνη γενικότερα, να έχουμε τις ίδιες απόψεις και ιδέες και ταυτόχρονα να διαφέρουμε.

Μιλήστε μας για αυτή την κοινή σας δημιουργία, το Graffiti, φοιτητικό έργο σας του 1990, που ολοκλήρωσε ο δεκατριάχρονος τότε Αδριανός με τις gothic εικονογραφικές προτιμήσεις της προεφηβείας. Πώς το βλέπετε σήμερα, με τη ματιά του καταξιωμένου καλλιτέχνη;

Αδρ.: Ήταν μία φοβερή εμπειρία να μπορώ να δουλέψω με τα υλικά της μητέρας μου, σε μία εποχή που ως παιδάκι το κύριο μέσο ζωγραφικής ήταν οι μαρκαδόροι. Τότε στα τέλη του Δημοτικού σε ηλικία γύρω στα 12 με 13 χρόνων το αγαπημένο μου τραγούδι ήταν το South of heaven των Slayer, μία heavy metal μπάντα και αυτό που ζωγράφισα είναι το εξώφυλλο του South of heaven.

Για πολλά χρόνια δεν δίναμε καμία σημασία σε αυτό το έργο. Τον τελευταίο χρόνο όμως που ξανά είδα το έργο, της έλεγα πως πρέπει να το εκθέσει γιατί έχει εικαστικό ενδιαφέρον. Υπάρχουν τα έργα που είναι πιο ιστορικά, πιο προσωπικά και πολλές φορές δεν είναι και τόσο εμπορικά. Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια δίνω περισσότερη αξία σε έργα τα οποία έχουν να προσφέρουν κάτι στο φιλότεχνο κοινό, αλλά και σε όσους θέλουν να μάθουν κάτι για την τέχνη και αυτό είναι ένα έργο που μιλάει για τη συμβίωση δύο ζωγράφων.

Μ. Κτ.: Τέχνη θα πει γέννα, δημιουργία, δημιουργική έκφραση, το αποτέλεσμα ή το φανέρωμα  της δημιουργικής ικανότητας, την οποία έχει ο άνθρωπος με βάση τη φαντασία του, να δίνει μια συγκεκριμένη μορφή στα συναισθήματά του. Θέλησα μέσα στο πλαίσιο της μύησης και διδασκαλίας, να ζητήσω την προσωπική του συμβολή σε ένα έργο το οποίο είχα ξεκινήσει να δουλεύω, ως πορτραίτο του Αδριανού. Το δέχτηκε με ευχαρίστηση. Αφαιρώντας και συνθέτοντας με τα σχήματα και τα σύμβολα του, δημιούργησε πρωταρχικές μορφές gothic, με εξπρεσιονιστική γραφή. Δημιούργησε από τη δική του προσωπική σκοπιά, το φόντο των ενδιαφερόντων της ηλικίας του του πορτραίτου του. Σήμερα πιστεύω ότι δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από το να ήταν ένα έργο ενός ολοκληρωμένου καλλιτέχνη. Είναι έργο με δύο υπογραφές. Μπορεί να υποβάλλουμε τη ζωγραφική επιφάνεια σε νέα τάξη σύνθεσης, όμως διατηρήσαμε τον ενοποιητικό παράγοντα, βασικό στοιχείο για την ολοκλήρωση του έργου.

Στην έκθεση θα δούμε και πορτραίτα που έχετε φτιάξει ο ένας τον άλλον. Το «μάτι του ζωγράφου» είναι τελείως διαφορετικό από αυτό της μητέρας/ γιού;

Αδρ.: Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι πως τα πορτρέτα των συγγενών είναι πιο εύκολα, πιο γνώριμα, ξέρεις τα χείλη τους το είδος του χαμόγελου που κρύβει ένα στόμα. Τα μάτια, πόσο  εύκολα στεναχωριούνται και πόσο εύκολα γελάνε. Αυτό που τείνει να χαθεί από το λεξιλόγιο μας και το  λέμε φυσιογνωμία. Ακόμη και για τις σκιές στα ζυγωματικά ή κάτω από το κούτελο όλα αυτά είναι γνώριμα όπως βέβαια είναι και στις αυτοπροσωπογραφίες των ζωγράφων.

Μ. Κτ.: Αναμφίβολα το μάτι είναι του ζωγράφου, δημιουργού. Ο καλλιτέχνης δεν δημιουργεί αποδίδοντας ή ωραιοποιώντας το πορτραίτο, αλλά συνθέτει τη δική του φόρμα αρμονίας με νομοτέλειες της τέχνης.

Αυτή η κοινή έκθεση έχει κάποιο ψυχαναλυτικό υπόβαθρο που το έχετε συνειδητοποιήσει;

Μ.Κτ.: Είναι ξεκάθαρο ότι τα έργα μας μέσα από αυτήν την έκθεση φανερώνουν την καλλιτεχνική συνομιλία, τις αλληλεπιδράσεις, τις εικονογραφικές ανταλλαγές, τις διασταυρώσεις, τις συνάφειες, αλλά και τις διακριτές διαφορές, στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Όσον αφορά στη σχέση μας υπάρχει μια πολυδιάστατη, συμβιωτική συνύπαρξη στη ζωή και την τέχνη. Διαμορφώνεται ένας δυνατός δεσμός μεταξύ μας και ταυτόχρονα μια μυστική συμμαχία. Είμαστε δύο καλλιτέχνες μάνα και γιός, όπου ο ομφάλιος λώρος κόπηκε και ξαναδέθηκε επιβεβαιώνοντας έναν αέναο εικαστικό διάλογο, που διέπεται από κατανόηση, εμπιστοσύνη και σεβασμό για την καλλιτεχνική πορεία του άλλου.

Αδρ.: Θα έλεγα πως σύμφωνα με το φροϋδικό ασυνείδητο υπάρχει μία επιρροή από κάποια έργα της μητέρας ως προς το ύφος της ζωγραφικής. Θα άφηνα όμως το κοινό να γίνει ο ψυχαναλυτής εφόσον στην έκθεση έχουμε βάλει έργα άνευ λογοκρισίας, έργα που εκφραζόμαστε πραγματικά μέσα από αυτά όπως ο ‘’Καταναλωτισμός’’ και οι ‘’Κρύπτες’’ της μητέρας μου και τα ‘’What is there’’, το ‘’Origins and Insticts’’ και την ‘’Στάυρωση’’ του 2018 από τα δικά μου έργα.

Αναπτύσσεται πράγματι μια συνομιλία μεταξύ σας, κατ’ αρχάς στην τέχνη σας και έπειτα στη σχέση σας;

Μ.Κτ.: Η έκθεση αυτή είναι λίγο αναδρομική και νοσταλγική. Μου αποκαλύφθηκε από την εμπειρία αυτής της έκθεσης ότι ο Αδριανός εκτίμησε και επηρεάστηκε από κάποια έργα μου, κάτι που δεν είχα προσέξει στα χρόνια που πέρασαν. Δεν έτυχε να συζητήσουμε για τις προηγούμενες δουλειές μου και στην παρούσα έκθεση τις εκθείασε ιδιαίτερα. Επειδή το σημαντικό για μένα είναι να παίρνεις κάτι απ’ ότι κάνεις, η εκτίμηση του στο έργο μου ήταν η αποκάλυψη… Η σχέση μας μετατράπηκε σε συνομιλία ενήλικων ζωγράφων.

Αδρ.: Θα έλεγα πως αυτή η έκθεση συνδέοντας το έργο της μητέρας μου με το δικό μου πήρε ένα δικό της χαρακτήρα είναι μια οντότητα από μόνη της. Ακόμα και σε μένα δίνει  την εντύπωση ότι είναι σαν να τα έχει τα περισσότερα έργα ένας ζωγράφος - μία δύναμη.

Η προσωπική σας σχέση επηρεάστηκε μετά από αυτή την εμπειρία της κοινής έκθεσης;

Αδρ.: Αυτό που κατάλαβα κατά τη διάρκεια της έκθεσης είναι ότι μόνο όταν δεις όλα τα είχα το ένα δίπλα στο άλλο μπορείς  πραγματικά να συνειδητοποιήσεις τις διαφορές αλλά και τις ομοιότητες.

Μ.Κτ.: Στη ζωή είμαστε μάνα και γιός… 

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο City guide της Athens Voice