Τα Plasmata προσγειώθηκαν στα Γιάννενα

«Κοίτα, μαμά, τώρα είναι σαν πέτρα αλλά σε λίγο θα γίνει λουλούδια, φωτιά και νερό». Παρασκευή βράδυ στην πλατεία Μαβίλη των Ιωαννίνων, δεν μπορείς να μην προσέξεις τον ενθουσιασμό και την προσήλωση μικρών και μεγάλων καθώς παρακολουθούν τις μεταμορφώσεις μιας διαρκώς μεταβαλλόμενης φιγούρας στη βιντεοεγκατάσταση «Transfiguration» των Universal Everything. Λίγο πιο κάτω, τα ζωηρά σχόλια δεν λείπουν καθώς οι παρέες αντικρύζουν τα πειραγμένα πορτρέτα όσων παρελαύνουν μπροστά από την κάμερα στην τοποειδική διαδραστική εγκατάσταση μηχανικής μάθησης «Parallels» των Matthew Niederhauser και Marc Da Costa.

Παρά τον βροχερό καιρό, ντόπιοι και επισκέπτες έχουμε ξεχυθεί στην πιο καρτποσταλική παραλίμνια αστική διαδρομή στην Ελλάδα για να ανακαλύψουμε τα Plasmata II: Ioannina. Γιατί μετά την Αθήνα και το Πεδίον του Άρεως, η έκθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση μετακομίζει φέτος για τρεις εβδομάδες στην ηπειρώτικη πρωτεύουσα για να προτείνει νέες διαδρομές και συμβιώσεις, επεκτείνοντας τον διάλογο ανάμεσα στο υλικό και το άυλο, το παρελθόν και το μέλλον, την παράδοση και τη σύγχρονη τεχνολογία.

«Τα Plasmata II είναι περισσότερο μια σειρά από συμβάντα στον δημόσιο χώρο» δηλώνουν η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και καλλιτεχνική διευθύντρια της έκθεσης Αφροδίτη Παναγιωτάκου και ο επιμελητικός της διευθυντής Πρόδρομος Τσιαβός. Ένα οικοσύστημα που με όχημα την καλλιτεχνική δημιουργία φέρνει κοντά την τεχνολογία, την πόλη και τη φύση και μας προσκαλεί να κοιτάξουμε τις διαστρωματώσεις ενός τόπου με πλούσια ιστορία που εγγράφεται σαν παλίμψηστο, ν’ αφουγκραστούμε τις φωνές, τους θρύλους και τα τραύματά του, να δούμε στο τοπικό την συλλογική εμπειρία που ξεφεύγει από τα όρια ενός πεπερασμένου γεωγραφικού χώρου. Αυτό είναι άλλωστε και το δυνατό χαρτί στη φετινή διοργάνωση: οργανικά ενταγμένα σε έναν περίπατο πλάι στη λίμνη για περίπου 1.700 μέτρα, άλλοτε φωλιάζοντας στα αγέρωχα τείχη του κάστρου κι άλλοτε αναζητώντας το νερό της Παμβώτιδας, τα 11 από τα 19 έργα της έκθεσης αποτελούν αναθέσειςσε καλλιτέχνες που αντλούν από τα δεδομένα της περιοχής. Και παρότι στο DNAτου θεσμού βρίσκεται η συζήτηση για το ψηφιακό, δεν εγκλωβίζονται απαραίτητα στη φόρμα της απαστράπτουσας LED οθόνης αλλά σου απευθύνονται και με ένα λεξιλόγιο που, σε μια πρώτη ματιά, φαντάζει πιο «αναλογικό», με φόρμες γλυπτικές και ήχους βιωμένους.

Plasmata II: Ioannina: η εγκατάσταση «ΜΑΝΑ» των Αφροδίτης Παναγιωτάκου και Μανώλη Μανουσάκη

Μια ανθρώπινη ουρά που ελίσσεται από τη στιβαρή οχύρωση προς την Παμβώτιδα μας κάνει να στρέψουμε το βλέμμα σε μια πόρτα στα ριζά του βράχου. Είναι πολλοί όσοι υπομονετικά περιμένουν να την πρωτοδιαβούν για να ανακαλύψουν τις δαιδαλώδεις στοές του καταφυγίου του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και μια προσωπική κατάθεση. Καθώς «βυθιζόμαστε» στις σήραγγες, ακούσματα και οσμές έρχονται να κατακλύσουν τις αισθήσεις: η μυρωδιά από το νοτισμένο χώμα, η φωνή του ποιητή Γιάννη Δάλλα καθώς διαβάζει από την «Πόλη των συντεχνιών και των αγώνων», στιγμιότυπα από γιαννιώτικες γειτονιές και τη λίμνη με τον βόμβο της βροχής να σταλάζει στον τσίγκο, ένας σπηλαιώδης βυθός λουσμένος σε φωτεινές αντανακλάσεις. «Ήθελα να πω μια προσωπική μου ιστορία κι ένα βαθύ ευχαριστώ στη μητέρα μου αλλά και για ό,τι μου έχει δώσει αυτή η πόλη» λέει η Αφροδίτη Παναγιωτάκου η οποία, στον τόπο όπου μεγάλωσε, μπαίνει και στην περιπέτεια της δημιουργίας συνυπογράφοντας με τον Μανώλη Μανουσάκη το «ΜΑΝΑ». Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες από το οικογενειακό άλμπουμ, το δημοτικό τραγούδι του παππού της, η αφήγηση μιας πολυπόθητης συνάντησης από τη μητέρα της, πανεπιστημιακό Ελένη Κουρμαντζή, υφαίνουν το χαλί μιας περιπλάνησης στα Γιάννενα σε μια πολυμεσική εγκατάσταση που θέλει να γεφυρώσει το προσωπικό και το κοινωνικό ευελπιστώντας «να ξυπνήσει κάποιο συναίσθημα σε όλους».

Plasmata II: Ioannina: οι θεματικές και έργα της έκθεσης στα Γιάννενα

Το ενδοσκοπικό στοιχείο αποτελεί μια από τις θεματικές που διατρέχουν την έκθεση, χωρίς να οριοθετούνται αυστηρά, ενώ και η μεταμόρφωση, οι διαφορετικές οντότητες και οι κοινότητες που συγκροτούν, το μεταφυσικό, η μαγεία και η παράδοση απασχόλησαν καλλιτέχνες και επιμελητές.

Αντλώντας υλικό από έθιμα των Ιωαννίνων και των Βαλκανίων, ο Πάνος Σκλαβενίτης συνεχίζει με το #thehead / Zete την έρευνά του για τη μεταμφίεση και το καρναβαλικό. Mια «εκστατική ανακεφαλαίωση της ύπαρξης, υπογράμμιση της παροδικότητάς της και της εγγενούς της σκληρότητας», όπως μας το συστήνει, το έργο περιλαμβάνει μια εγκατάσταση, ένα ψηφιακό βίντεο και τη συλλογική περφόρμανς που πραγματοποιήθηκε στα εγκαίνια, στα οποία κυριαρχούν οι ζωομορφικές και φυτομορφικές μεταμφιέσεις και το πολυφωνικό τραγούδι.

Στην ηπειρώτικη πολυφωνία παραπέμπει και η Μαρία Λουίζου όταν αποκαλεί τα κεραμικά του γνώριμου έργου της «Six Breaths per Minute» με ονόματα (Παρτής, Κλώστης, Ισοκράτης, Προλογιστής, Ρίχτης) που δείχνουν ποιο μουσικό μέρος αναλαμβάνει κάθε φωνή στο τραγούδι. Λειτουργώντας σαν πήλινες ηχητικές στολές, περιμένουν όποιον επιθυμεί να καταφύγει στο προστατευτικό «κουκούλι» τους και να εκφραστεί.

Σε μια σκεπαστή διάβαση που ανοίγεται από το κάστρο προς τη λίμνη, η ομάδα WordMord προτείνει με το «GlωssicIsnaf» μια γλυπτική και ηχητική αφήγηση που ανιχνεύει τα έμφυλα στοιχεία της γλώσσας στην περιοχή καθώς και τη σχέση ανθρώπινων και μη ανθρώπινων όντων.

Ένα υποβλητικό χορωδιακό από θρήνους, ανθρώπινους και μη, συνόδευσε τα βήματά μας στην φωτισμένη στα κόκκινα (μια απόχρωση συνδεδεμένη με το αίμα, το πάθος και τον θάνατο) νότια πύλη του κάστρου, πλάι στα κελιά όπου έμεναν οι φύλακες. Για το «The passing» οι Maenads (Μαινάδες) χρησιμοποίησαν μοιρολόγια, ηχογραφημένα με μέλη της οικογένειας Κώτσου από τα Κτίσματα Πωγωνίου που διατηρεί μακρά σχέση με το είδος, και συνθετικά δεδομένα . Μια πολυκάναλη ηχητική εγκατάσταση-πέρασμα, «κυριολεκτικό αλλά και μεταφορικό αφού το μοιρολόι δεν είναι παρά ένα κάλεσμα στο πέρασμα από τη ζωή στην απώλεια», όπως υπογραμμίζουν.

Στα τείχη ορθώνεται και το «Filo» της Μαρίας Βαρελά, ένα γλυπτό κέντημα που εξετάζει τη σχέση της γιαννιώτικης συρματερής αργυροχοϊας με τον κεντητό διάκοσμο των βαρύτιμων πιρπιριών επικεντρώνοντας στη μονοκονδυλιά του σχεδίου αλλά και στην αλληλεξάρτησή τους, η οποία οδήγησε προοδευτικά και στην εξαφάνισή τους.

Σαν συρμάτινα σκιάχτρα-ξόρκια αναδύονται μέσα στη νύχτα οι πορφυρές φιγούρες της εγκατάστασης «A Darkness Gathers Though It Does Not Fall» της Μαλβίνας Παναγιωτίδη. Ένα αλληγορικό γλυπτικό σύστημα, με όντα που φέρουν στοιχεία ανθρώπινων και ζωικών μελών, είναι εμπνευσμένο από τις πρακτικές μαντείας και μαγείας στην τοπική παράδοση.

Από την όχθη της Παμβώτιδας η Στεφανία Στρούζα σφυρηλατεί μια «βουτιά» εντός της για να αναδείξει τις συνέπειες της ανθρώπινης δραστηριότητας στο ευαίσθητο οικοσύστημα. Το ομώνυμο γλυπτό, που αποκτά μια πρασινωπή λάμψη όταν πέσει το σκοτάδι, πραγματεύεται το ζήτημα του ευτροφισμού, δηλαδή της υπερανάπτυξης της χλωρίδας που έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη οξυγόνου στη λίμνη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για οργανισμούς που την κατοικούν.

Στο νερό απλώνει τις λαστιχένιες «πλεξούδες» της σαν ξεβρασμένο κουφάρι η μπρούτζινη «Μέδουσα» της Κατερίνας Κομιανού, μια εγκατάσταση-αναφορά στον γνωστό αρχαίο μύθο αλλά και στη γυναικοκτονία της κυρα-Φροσύνης και 17 ακόμη γυναικών από τον Αλή Πασά.

Κυματίζοντας σαν «σημαία κινδύνου» μέσα σε ένα σύστημα από διαδοχικές –φυσικές και τεχνητές– υδάτινες επιφάνειες, οι φλόγες στην βιντεοεγκατάσταση «Flare (Oceania)» του John Gerrard κεντρίζουν εύκολα την προσοχή. Ένα έργο που δεν γεννήθηκε με αφορμή τα Plasmata II, όμως το μήνυμα που εκπέμπει για την κλιματική αλλαγή και την ανάγκη μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δεν θα μπορούσε παρά να «ακούγεται» ηχηρά.

Στις πολύτιμες ζωές των αθέατων συγκατοίκων μας στη γη, της μικροπανίδας, και όσα προσφέρουν στην περιβαλλοντική αποκατάσταση εστιάζει η εγκατάσταση «Bum Sim (Pheromone Spa)» του Θεόκλητου Τριανταφυλλίδη.

Plasmata II: Ioannina. Δέκα στάσεις-ιστορίες στην έκθεση

«Τα Plasmata II δεν διαρθρώνονται μόνο στον χώρο αλλά και στον χρόνο. Είναι μια έκθεση που σου ζητάει, προκειμένου να την απολαύσεις, να δώσεις.Θέλουμε να στρέψετε το βλέμμαπρος σημεία που δεν είχατε προσέξει μέχρι τώρα» δεν παρέλειπε να υπογραμμίζει το διευθυντικό δίδυμο στην περιήγησή μας. Δέκα επιπλέον σταθμοί με σχετική σήμανση στην εκθεσιακή διαδρομή έρχονται να βγάλουν απ’ τη λήθη γιαννιώτικα τοπόσημα και ιστορίες: πύλες που παροπλίστηκαν όταν χτίστηκαν με πέτρα, τον θρύλο για την πεντάχρονη Μανταλένα η οποία έχασε τη ζωή της όταν υποχώρησε το μπαλκόνι του σπιτιού της, τη σκάλα στα τείχη που έχει εξαφανιστεί κάτω από την επικράτεια του κισσού, αλλά πλέον κανένα τους δεν θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς το άλλο.

«Μιλάμε για την ποιητική έννοια του “παρά”, δηλαδή για την σχέση μέσα από την συνύπαρξη. Μια συμβιωτική σχέση που έχει μέσα της την έγνοια, την προστασία, την αγάπη, το νοιάξιμο αλλά και την σκληρότητα, την πέτρα. Όλα αυτά, ίσως, προτείνουν ένα μοντέλο για την κατανόηση της τεχνολογίας και τον σχεδιασμό της ο οποίος δεν είναι ηγεμονικός, αλλά έχει τον χαρακτήρα μιας αγκαλιάς» συμπληρώνει ο ΠρόδρομοςΤσιαβός.

H έκθεση θα «τρέχει» μέχρι και τις 9 Ιουλίου, όπως και οι παράλληλες εκδηλώσεις της, με το Movement Radio, τον διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό της Στέγης, να ανεβάζει τον ρυθμό με πάρτι στο πάρκο απέναντι από τα παλιά Σφαγεία και εκπαιδευτικά προγράμματα.

INFO:
Plasmata II: Ioannina
Ιωάννινα
Διάρκεια έως 9 Ιουλίου
Καθημερινά 18:00-00:00