Ίδρυμα Β. & Ε. Γουλανδρή: Αφιέρωμα Χρόνης Μπότσογλου «Η αδιάλλακτη ειλικρίνεια της ενσυναίσθησης» στην Άνδρο και «Μνήμες λουσμένες στο όνειρο» στην Αθήνα
Διπλό ραντεβού μας δίνει αυτό το καλοκαίρι το ΊδρυμαΒ&Ε Γουλανδρή στα μουσεία του στην Άνδρο και την Αθήνα. Από τις αρχές Ιουλίου στην όμορφη νησιωτική Χώρα το αφιέρωμα «Η αδιάλλακτη ειλικρίνεια της ενσυναίσθησης» θα ξετυλίξει περισσότερα από 65 χρόνια εικαστικής διαδρομής του Χρόνη Μπότσογλου (1941-2022) μέσα από εκατό και πλέον έργα (σχέδια με μολύβι, παστέλ, ελαιογραφίες, ακουαρέλες, μπρούντζινα, ορειχάλκινα και γύψινα). Από τον Αύγουστο, όμως, θα έχουμε επιπλέον αφορμές να επιστρέψουμε και στην έδρα τους στο Παγκράτι που θα πλημμυρίσει από «Μνήμες λουσμένες στο όνειρο» και τη μαεστρία οκτώ κορυφαίων καλλιτεχνών του 19ου και του 20ού αιώνα στην τέχνη του πολλαπλού.
Χρόνης Μπότσογλου στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο
Το όνομά του φέρνει αυτόματα στον νου ανθρώπινες φιγούρες, από την προσωπική του Νέκυια στα πάμπολλα πορτραίτα που αποτύπωσε στο πέρασμα των χρόνων. «Τα έργα του γεννήθηκαν μέσα στον ασκητισμό, στην οδύνη και σε μια γνήσια έγνοια για ειλικρίνεια. Αυτή η αδιάλλακτη ειλικρίνεια, την οποία επέβαλλε συχνά και απέναντι στον ίδιο τον εαυτό του, δεν έπαψε ποτέ να συνοδεύεται από ενσυναίσθηση. Το στοιχείο του εύθραυστου, του τρωτού που αναδύεται από τα έργα του δεν έχει να κάνει μόνο με το μοντέλο που ποζάρει κάθε φορά. Αφοπλίζει επίσης τον θεατή ο οποίος, μπροστά σε μια αλήθεια τόσο ωμή, πιάνει τον εαυτό του να αναγνωρίζει και δικά του στοιχεία στο υλικό που έχει χρησιμοποιήσει ο καλλιτέχνης» αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ.
Χρόνης Μπότσογλου (1941-2022), «Γυναίκα και άνδρας σε κόκκινο χώρο», 1984
Η έκθεση, πάντως, που έρχεται από τις 2 Ιουλίου στην Άνδρο να ξεδιπλώσει τα ζωγραφικά κεφάλαια του Μπότσογλου, ξεκινά από μια όψιμη θεματική του, τα τοπία. Στο Πετρί της Λέσβου, όπου πέρναγε τα καλοκαίρια του, ο ζωγράφος, θαυμαστής του έργου του Σεζάν, θα βρει το δικό του όρος Σαιντ-Βικτουάρ και θα κυνηγήσει την πιστή απόδοση των χρωμάτων της Μεσογείου κάτω από τον ανελέητο ήλιο του ελληνικού καλοκαιριού.
Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1941, από πατέρα Μικρασιάτη πρόσφυγα, ο Μπότσογλου σχεδίαζε ήδη από τα έξι του χρόνια. Παρά τις περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες της οικογένειας, οι γονείς του τον ενθάρρυναν να ζωγραφίζει και να γράφει. Σπουδάζει στην Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και στη συνέχεια στο Παρίσι και αντλώντας έμπνευση τόσο από φωτογραφίες όσο και από αυθόρμητες στιγμιαίες πόζες απαθανατίζει τους κοντινούς του ανθρώπους του όπως και το πρόσωπό του. Αυτά τα νεανικά έργα, ορισμένα από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά, θα συντροφεύσουν τα επόμενα βήματά μας στην έκθεση, πριν φθάσουμε στον… Έρωτα.
Ο καλλιτέχνης αρχίζει να φτιάχνει ερωτικά σχέδια το 1986. Φθάνει, όμως, στα εξήντα, το 2001, για να εξερευνήσει πληρέστερα το θέμα με μια σειρά ανάγλυφων και έργων σε χαρτί. «Αντλώντας φύρδην μίγδην από τις παραδόσεις της αρχαίας Ελλάδας, της Ρώμης, αλλά και της Ιαπωνίας και της Ινδίας, χλευάζει τη σύγχρονη σεμνοτυφία, που ξέρει να κλείνει τα μάτια μπροστά στη χυδαιότητα, αλλά όχι στην αναισχυντία. Η αγάπη του για το ανθρώπινο σώμα αναδεικνύεται με μια αδιάλλακτη ειλικρίνεια που παραμερίζει όλα τα άλλα. Το να αναπαριστά την ερωτική πράξη με τον μεγαλύτερο δυνατό ρεαλισμό γίνεται στα μάτια του ο πιο εύγλωττος, ο πιο πιστός φόρος τιμής σε αυτή τη στιγμή που προσφέρει στον άνθρωπο τη φευγαλέα ευκαιρία να αρνηθεί τον θάνατο» σημειώνει η επιμελήτρια.
Το πέρασμά του από τον ρεαλισμό στον υπαρξισμό καταγράφει η επόμενη ενότητα της έκθεσης. Επιστρέφοντας από το Παρίσι το 1972, ο Μπότσογλου είναι ένας πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης. Προσχωρεί σε πολλές καλλιτεχνικές ομάδες, προσπαθώντας να εντάξει την καθημερινότητα στην τέχνη. Στα τέλη της δεκαετίας, όμως, απογοητευμένος από την πολιτική οδηγείται σε «μια ζωγραφική τραχιά, ηθελημένα επώδυνη, επικεντρωμένη στον άνθρωπο και στα ίχνη που αφήνει στο πέρασμά του».
«Ζωγραφίζω ανθρώπους επειδή είναι το ωραιότερο πράγμα που υπάρχει» συνήθιζε να λέει και οι αυτοπροσωπογραφίες του δεν θα μπορούσαν να μην έχουν τη δική τους θέση σ’ αυτή την αφήγηση, όπως και η γνωστή ενότητα «Μια προσωπική Νέκυια», ένα πολύπτυχο αποτελούμενο από 26 έργα. Τον χρωστήρα και τα γλυπτά του απασχολούν εδώ οι γονείς και οι θείοι του, η προοδευτική κατάπτωση της μητέρας του εξαιτίας του Αλτχάιμερ, ο ποιητής Νίκος Καββαδίας, οι φίλοι του ζωγράφοι Νίκος Παραλής, Λευτέρης Κανακάκις και Ασαντούρ Μπαχαριάν. Η έκθεση κλείνει με τις Αναφορές του, φανταστικά πορτρέτα κορυφαίων δημιουργών (Γιαννούλης Χαλεπάς, Γιώργος Μπουζιάνης, Vincent van Gogh, Chaïm Soutine, Alberto Giacometti και Francis Bacon) που υπήρξαν για εκείνον σταθερή επιρροή.
«Μνήμες λουσμένες στο όνειρο» στο Ίδρυμα Β. & Ε. Γουλανδρή στο Παγκράτι
Τα «Ανεμοδαρμένα ύψη» της Έμιλι Μπροντέ έτσι όπως τα φαντάστηκε ο Μπαλτύς –και καθοδήγησαν και το κατοπινό του έργο, πίνακες όπως Η τουαλέτα της Cathy και Τα τέκνα Blanchard. Οι περίφημες «Δώδεκα λιθογραφίες» που ξεδιπλώνουν τα αγαπημένα θέματα από την καθημερινότητα του Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ, τα καφωδεία με τις τραγουδίστριες, τις χορεύτριες και τις ηθοποιούς, τους οίκους ανοχής, τους ιππικούς αγώνες. Η «Θεογονία» του Ησίοδου που εικονογράφησε (στα ελληνικά) ο Μπρακ με γεμάτα χάρη και φωτεινότητα αραβουργήματα. Το ταξίδι του ΦερνάνΛεζέ στον κόσμο του «Τσίρκου» μέσα από τις σελίδες του ομότιτλου διάσημου λευκώματος. Υπέροχα, αναρχικά κεραμικά που σκάρωσε ο Πικάσο στο περίφημο εργαστήριο Madoura στο Βαλλωρίς, αψηφώντας τους κανόνες της παραδοσιακής αγγειοπλαστικής. Οι λιθογραφίες που απεικονίζουν στο χαρτί την αρχιτεκτονική προσέγγιση του Μαγιόλ στο θηλυκό σώμα, αναδεικνύοντας στο ευρύ κοινό μια άγνωστη ως τότε δημιουργική πλευρά του διάσημου γλύπτη. Οι «Τζαζ» περιηγήσεις του Ματίς στο σύμπαν των ακροβατών και των ζώων του τσίρκου, που έγιναν μήτρα για τα περισσότερα μεγάλα μελλοντικά του έργα, όπως το παρεκκλήσι στο Βανς. Συνθέσεις από τη γόνιμη και παραγωγική ενασχόληση του Μιρό με τη γκραβούρα, που για τον ίδιο «υπήρξε ένα μέσο απελευθέρωσης, διεύρυνσης, ανακάλυψης».
Henri de Toulouse-Lautrec (1864-1901) Η επιβάτιδα 1896. Συλλογή Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή
Τον πρωταρχικό ρόλο του πολλαπλού στη φαρέτρα διάσημων δημιουργών του μοντερνισμού και της σύγχρονης τέχνης έρχεται να αναδείξει το θερινό κάλεσμα του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή στην Αθήνα μέσα από δημιουργίες που βγαίνουν από το ντεπό του ως επί το πλείστον για πρώτη φορά. «Η συγκεντρωτική παρουσίαση αυτών των έργων μας δίνει την ευκαιρία να ξαναδιαβάσουμε την ιστορία τους μέσα από δυο προοπτικές» μας εξηγεί η υπεύθυνη της συλλογής Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ. «Πρώτον, εξετάζοντάς τα ως ένα σύνολο από “μνήμες λουσμένες στο όνειρο”, κατά την τόσο λυρική περιγραφή του Γουατεμαλέζου συγγραφέα Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αναλύσουμε λεπτομερώς τα πλεονεκτήματα που προσέφεραν στους καλλιτέχνες οι διάφορες τεχνικές του πολλαπλού. Στη συνέχεια, σκύβοντας πάνω από το κάθε έργο χωριστά, ακολουθούμε τη διαδρομή της δημιουργίας του, δίνοντας συγχρόνως έμφαση στην πρωτοτυπία του σε σχέση με την υπόλοιπη παραγωγή κάθε καλλιτέχνη».
Λιθογραφίες, γκραβούρες και κεραμικά, τα περίπου ενενήντα τα έργα της έκθεσης μας δίνουν την ευκαιρία να προσεγγίσουμε τους πειραματισμούς οκτώ κορυφαίων καλλιτεχνών με διαφορετικές μεθόδους δημιουργίας, να «ξεκλειδώσουμε» το γλωσσάρι της χαρακτικής αλλά και να ανακαλύψουμε τους συνεργάτες που συμμετείχαν στην επεξεργασία αυτών των έργων. Ανάμεσά τους ο περίφημος γκαλερίστας Αμπρουάζ Βολλάρ, ο Μυτιληνιός τεχνοκριτικός και εκδότης (των περίφημων Verve και Minotaure) Τεριάντ, η αγγειοπλάστρια Συζάν Ραμιέ που εκπαίδευσε τον Πικάσο στις παραδοσιακές τεχνικές του ψησίματος και της σμάλτωσης του πηλού, ο Αιμέ, η Μαργκερίτ και ο Αντριέν Μαίγκτ, η οικογένεια εμπόρων τέχνης που παραχωρούσαν στον Μιρό το ατελιέ χαρακτικής τους στο Σαιν Πωλ ντε Βανς, ο Φερνάν Μουρλό, ο ονομαστός τυπογράφος που συνέδραμε, μεταξύ άλλων, τους Ματίς, Μπρακ, Μπονάρ, Ρουό και Μιρό στην ενασχόλησή τους με τη χαρακτική αλλά και τον Πικάσο που είχε τη δική του γωνιά στο εργαστήριο της οδού Σαμπρόλ από το 1945 έως το 1969.
11°
