«Επαναλήψεις» στην Citronne στον Πόρο: Είδαμε την έκθεση και μιλήσαμε με καλλιτέχνες που συμμετέχουν

Φράσεις καθημερινές, κυριολεκτικές, που μες την οπτική απόδοσή τους, κομμένες και γραμμένες, μπορεί ν’ αναδύονται κι ανησυχαστικές, χωρίς να στερούνται τις χιουμοριστικές υποδηλώσεις τους. Λέξεις και κείμενα γνώριμα κι, όμως, χαμένα εντελώς στις πυκνογραμμένες μεταγραφές τους. Χρωματιστές βελονιές στον καμβά που φέρνουν συνειρμικά στον νου χέρια ανήσυχα, σε κίνηση ή για το ριζικό τους. Κεντήματα με υφάδια αναπάντεχα, που σε παρασέρνουν σε χώρους μεταιχμιακούς, από το φως στο σκοτάδι.

Εικονογραφικό μοτίβο, διαδικασία ταξινόμησης ή και εμμονικής ιεροτελεστίας, οι «Επαναλήψεις» πρωταγωνιστούν στο καλοκαιρινό κάλεσμα της γκαλερί Citronne στον Πόρο, που μέχρι τις 27 Ιουλίου συγκεντρώνει στο όμορφο νησιώτικο σπιτικό της δημιουργίες των Νίκου Αλεξίου, Beppe Caturegli, Αλέκου Κυραρίνη, Χριστίνας Μήτρεντσε, Μυρτώς Ξανθοπούλου, Μαρίας Οικονομόπουλου, Νίνας Παπακωνσταντίνου, Νίκου Ποδιά, Έφης Σπύρου, Θάλειας Χιώτη και Πάνου Χαραλάμπους. Γίνονται μέθοδος δουλειάς, εικαστική γλώσσα, ακόμα και mantra αυτοσυγκέντρωσης για τους καλλιτέχνες που αφήνονται στον ρυθμό τους.

«Συχνά, κοινό χαρακτηριστικό στην διαδικασία και την τεχνική των εικαστικών της έκθεσης είναι η αναφορά στην χειρωνακτική εργασία, με μία υποβόσκουσα κοινωνική και πολιτική διάσταση. Ωστόσο, κατά τη συνθήκη της επανάληψης τα έργα που προκύπτουν αποτελούν μία εργασία αυτορρύθμισης πρώτα για τους ίδιους», μας λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Τατιάννα Σπινάρη-Πολλάλη. «Η χαρτογράφηση της επίμονης καταγραφής ενός εσωτερικού ρυθμικού κανόνα, ανακλά μία εσωτερική δομή, έναν στοχευόμενο αποκρυφισμό εκεί που η μορφή του κόσμου όπως τον κατανοούμε αλλά και όπως τον διαισθανόμαστε, βρίσκει τη μορφή του σε δονούμενες βασικές γραμμές».

Έννοια που δύναται να ανακαλέσει ακόμα και αρνητικά αντανακλαστικά (από την κούραση ως την τυποποίηση), μπορεί αλήθεια να λειτουργήσει απελευθερωτικά για έναν καλλιτέχνη; Με τον φλοίσβο απ’ το λιμάνι να φθάνει ως τον χώρο, μιλήσαμε με την Μυρτώ Ξανθοπούλου, την Μαρία Οικονομοπούλου, τη Νίνα Παπακωνσταντίνου και την Έφη Σπύρου για τη σημασία και τα «δώρα» της επανάληψης στη δουλειά τους, αλλά και για τα έργα που παρουσιάζουν στη γνωστή γκαλερί.

«Επαναλήψεις» στην Citronne στον Πόρο: 4 καλλιτέχνιδες μας συστήνουν τη δουλειά τους

Μυρτώ Ξανθοπούλου

Η επανάληψη αποτελεί πια μέρος της μεθοδολογίας μου. Οι λέξεις και οι χειρονομίες που επαναλαμβάνονται απαιτούν χρόνο και κόπο. Η επανάληψη λειτουργεί σαν μια καταγραφή αυτού του χρόνου αλλά και όσων συμβαίνουν (ή και δεν συμβαίνουν) κατά τη διάρκειά του. Τα έργα έτσι αποκτούν μια χρονική διάσταση, υπερβαίνουν την κυριολεξία και την υλικότητά τους, γίνονται κατά κάποιο τρόπο σχεδιαγράμματα διαλογισμών. Έτσι η επανάληψη είναι και μέθοδος δουλειάς και «στρατηγική» ύπαρξης, κατανόησης και αποδοχής. Είναι τρόπος να προσδίδω νόημα και αξία στο καθημερινό, στο αβάσταχτο, στο βαρετό.

Τα τρία καινούργια έργα που παρουσιάζω είναι τρεις διαφορετικές εκδοχές επαναληπτικών σημειώσεων. Ένα μεγάλο σχέδιο, μία μακέτα με χαρτοκοπτική και μια μικρή υποσημείωση μπορούν να διαβαστούν αυτόνομα αλλά ταυτόχρονα σαν μια αφήγηση. Σε αυτή την αφήγηση δεν μένει κάτι κρυφό. Οι φράσεις που επαναλαμβάνω (Δεν έχω ζάναξ, Μόνο τζιτζίκια, Έπεσε η ασφάλεια), τα ταπεινά υλικά με τα όρια και τις φθορές που αυτά έχουν, η κάθε επαναληπτική χειρονομία που δεν είναι ακριβώς ίδια με καμία άλλη, όλα αυτά συνθέτουν ένα λεξιλόγιο που κάτι προσπαθεί να πει για αυτό που μας βουλιάζει και αυτό που μας σώζει.

Μαρία Οικονομοπούλου

Η επανάληψη με γαληνεύει, μου προσφέρει συγκέντρωση, τον χρόνο που χρειάζομαι για να σκεφτώ πάνω στο θέμα του έργου και μια απίστευτη ελευθερία. Παρ᾽ όλο που στις μέρες μας ακούγεται σαν κάτι βαρετό, όταν είναι απόφαση παρμένη συνειδητά σε συνθήκες ελευθερίας, σε ανταμείβει γενναιόδωρα. Είναι κάτι σαν καθημερινή βόλτα σε γνωστό τοπίο που ποτέ δεν είναι το ίδιο, γιατί αλλάζει ο καιρός και ο χρόνος, αλλά και γιατί εσύ παρατηρείς άλλα πράγματα κάθε φορά.

Επειδή η δουλειά μου είναι κατά κύριο λόγο χειρωνακτική, η επανάληψη καταρχήν ισορροπεί τους συλλογισμούς μου. Με αναγκάζει να κατεβάσω τις στροφές της σκέψης μου στην πραγματικότητα του εφικτού. Κάτι που με αγχώνει συχνά γιατί νοιώθω ότι πηγαίνω ενάντια στους ρυθμούς των καιρών αλλά που θεωρώ εντελώς απαραίτητο. Νοιώθω ότι με βοηθά να εμβαθύνω σε αυτό που με απασχολεί. Χτίζω κάτι που εξελίσσεται σιγά σιγά και έτσι μπορώ να το κατανοήσω και να το απολαύσω καλύτερα .Θεωρώ τον χρόνο που απαιτεί κάθε έργο κάτι σαν υλικό του έργου.
Στο έργο μου εκφράζεται σε ενότητες δουλειάς και όχι σε μεμονωμένες δημιουργίες. Σπάνια κάνω μόνο ένα έργο για κάτι που με απασχολεί. Συνήθως δουλεύω σε ενότητες που κρατούν χρόνια ή επανέρχονται κατά διαστήματα. Έργα όπως τα Part of All, All of Us και η σειρά You over Me αναφέρονται σε αυτόν τον προβληματισμό και την ισορροπία που χρειάζεται να βρει κανείς ανάμεσα στο μίκρο και μκροεπίπεδο.

Το έργο Lucky Lines γεννήθηκε στο πλαίσιο του project Loketop Zuid (Rotterdam) στο οποίο συμμετείχα το 2002.Οι καλεσμένοι καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαμε για μία εβδομάδα ένα μέρος του, εν λειτουργία, σουπερ μάρκετ Konmar σαν εργαστήριο. Εγώ συνεργάστηκα με όποιον από το προσωπικό και τους πελάτες ήθελε και τους ζήτησα να μού δείξουν τις γραμμές των χεριών τους. Έκανα γρήγορα σχέδια επί τόπου και αργότερα στο εργαστήριο κέντησα αυτές τις γραμμές με κόκκινο νήμα σε διαφορετικές αποχρώσεις. Κάθε άτομο έχει την δική του απόχρωση για το αριστερό και το δεξί χέρι. Το έργο, που αποτελείται από 66 ζευγάρια χεριών, ονομάστηκε Lucky Lines σε μια προσπάθεια εξευμενισμού της μοίρας μας. Είναι αυτές οι γραμμές που οι τσιγγάνες μας ζητάνε να τους δείξουμε για να μας που την μοίρα μας και, όσο και αν είμαστε υπεράνω αυτών των λαϊκών παραδόσεων και φυσικά δεν πιστεύουμε στις μπαγαποντιές, πάντα νοιώθουμε ένα σφίξιμο στο στομάχι, γιατί πού ξέρεις μπορεί να λέει και την αλήθεια αυτή η εξωτική μορφή που για λίγο χρήμα μπορεί να προβλέπει το μέλλον σου.
Η έννοια του μοναδικού που βιώνουμε ως άτομα και ταυτόχρονα η συνειδητοποίηση της κοινής μας μοίρας είναι κάτι που με απασχολεί συχνά στην δουλειά μου. Η κάθε ζωή έχει την ιδιαιτερότητά της και το δικό της μονοπάτι αλλά στο σύνολό μας, σαν ανθρωπότητα, ακολουθούμε σε γενικές γραμμές την ίδια πορεία και η μοίρα μας είναι περισσότερο κοινή απ’ ότι θα θέλαμε.

Νίνα Παπακωνσταντίνου

Στη δουλειά μου η επανάληψη σχετίζεται περισσότερο με τη διαδικασία αυτή καθαυτή. Δηλαδή δεν επαναλαμβάνω συγκεκριμένα μοτίβα ή εικόνες, αλλά αντιμετωπίζω κάθε ξεχωριστή σειρά έργων με έναν ενιαίο τρόπο μεταγραφής ή αποτύπωσης ή ιχνογράφησης των κειμένων. Στην περίπτωση της σειράς με τον τίτλο Βιβλιοθήκη, για παράδειγμα, χρησιμοποιώ τον ίδιο τύπο χαρτιού, καρμπόν και στυλό για όλα τα έργα, κρατώντας φυσικά τις ίδιες διαστάσεις και τον ίδιο τρόπο μεταγραφής για όλα.

Μέσα από αυτό το σφιχτό ενιαίο πλαίσιο συνδέομαι περισσότερο με έναν αυστηρό τρόπο εργασίας και μέσα από αυτές τις «δεσμεύσεις» που επιβάλλω στον εαυτό μου αφήνω το αποτέλεσμα της διαδικασίας –το έργο δηλαδή– πιο ελεύθερο. Δεν προσπαθώ να καθορίσω το αποτέλεσμα αλλά τη διαδικασία. Κρατώντας κάποιες σταθερές στον τρόπο δουλειάς μου, απελευθερώνομαι κι εγώ κατά κάποιον τρόπο και αφήνομαι στην έκπληξη του έργου που θα προκύψει.

Στην έκθεση παρουσιάζω δύο έργα από τη σειρά της Βιβλιοθήκης, δηλαδή έργα με αποτύπωμα μπλε καρμπόν σε χαρτί, όπου μεταγράφω στο καθένα χειρωνακτικά, ένα ολόκληρο βιβλίο σε επάλληλα στρώματα. Χρησιμοποιώ το καρμπόν για να συσχετίσω τη δουλειά αυτή με έναν χειρωνακτικό τρόπο παραγωγής αντιτύπων και για να σχολιάσω με τη «μπερδεμένη» τελικά εικόνα της γραφής, την αξία του λάθους, που έτσι αφαιρεί από το κείμενο την επικοινωνιακή του λειτουργία, του αφαιρεί κατά κάποιον τρόπο την κυριολεξία του, για να δημιουργήσει μια αφαιρετική εικόνα και πίσω από αυτήν πολύ περισσότερες πιθανότητες νοήματος.
Παρουσιάζω επίσης και τρία έργα με αποτύπωμα κόκκινου καρμπόν σε χαρτί, στα οποία δεν γράφω αλλά σημειώνω με μία γραμμή τον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στις γραμμές του κειμένου και τα κενά ανάμεσα στις λέξεις σε επάλληλα στρώματα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, προσπαθώ να αποδώσω κυριολεκτικά τον τρόπο ανάγνωσης «ανάμεσα στις γραμμές», αλλά και να σχολιάσω την αξία και την εικόνα του κενού χώρου στο κείμενο, να καταγράψω το ρυθμό του.

Έφη Σπύρου

Η αέναη κίνηση από το μέσα στο έξω, από το σκοτάδι στο φως είναι η επανάληψη στο έργο μου. Μια παλλόμενη δόνηση που με αφήνει σε αυτό τον οριακό χώρο ανάμεσα στις αντιμαχόμενες δυνάμεις εντός και εκτός μου. Εκεί μπορώ να αιωρούμαι ανάλαφρη και απαλλαγμένη από τον κίνδυνο του να βυθιστώ στο μαύρο ή να καώ στο κίτρινο. Εκεί βρίσκω την ισορροπία μου. Εκεί κατοικώ με τους δαίμονες, τους Άλλους, τους ξένους και τους οικείους, τους αγαπημένους.

Το έργο Terantids που δείχνω στην Citronne στον Πόρο, ένα τρίπτυχο φτιαγμένο από ανακλαστικές ταινίες, ύφασμα και ξύλο, μιλάει για τον κατωφλικό τόπο ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Εκεί όπου το σκοτάδι προβάλλει τους άγνωστους Άλλους, όχι για να μας τρομάξει αλλά για να φωτίσει τις άλλες εκδοχές του εαυτού μας. Το έργο είναι διαδραστικό και προσκαλεί τον θεατή να ενισχύσει (με το φωτογραφικό του φλας) το φως των ανακλαστικών ταινιών που πλέκουν τις υβριδικές φιγούρες στην μαύρη απορροφητική υφασμάτινη επιφάνεια. Έτσι ο θεατής συμμετέχει σε αυτό το κάλεσμα αυτογνωσίας και αυτοαποκάλυψης.

Ο τίτλος προέρχεται από την παραποίηση της λέξης Quadrantids, την βροχή των μετεωριτών, ένα ουράνιο φαινόμενο που συμβαίνει στις αρχές Ιανουαρίου όταν η Γη βρίσκεται στο πιο κοντινό σημείο της τροχιάς της από τον Ήλιο. Το Τera, το αρχαίο ελληνικό τέρας, παίρνει την θέση του Quadrans. Έγραφα σε ένα παλιότερό μου κείμενο: Tα φωτεινά μυθικά «τέρατα» της νύχτας μας ξυπνάνε / Ένστικτα επιβίωσης / Σε καιρούς εχθρικούς / Και / Μας καλούν / Στην αναθέρμανση των / -προσωπικών ή συλλογικών- / Διαττόντων αστέρων, / Για μια βροχή φωτός / Για μια βροχή ελπίδας και ανάτασης.

INFO:
Επαναλήψεις
Citronne Πόρος
Διάρκεια έκθεσης μέχρι 27 Αυγούστου 2023