Τι γίνεται όταν γνωστοί καλλιτέχνες ανακαλύπτουν τα εργαλεία της χαρακτικής;

Επί πέντε μήνες συναντιόντουσαν κάθε εβδομάδα σε ένα καλλιτεχνικό εργαστήριο στο Κουκάκι για να εξοικειωθούν με ένα κατά βάση πρωτόγνωρο στην δική τους πρακτική, αν και δοκιμασμένο μέσα στους αιώνες, μέσο δημιουργίας. Καταπιάστηκαν με τις τεχνικές μιας μεθόδου που αρχικά χρησιμοποιήθηκε για την εικονογράφηση στην οπτική επικοινωνία και στον χώρο του εντύπου και αργότερα ως ένα φωτοτυπικό πολυτελείας ή μέσο διακόσμησης· ανακάλυψαν τα εργαλεία της· σκάλισαν τις μήτρες για τα νέα τους έργα και ήρθαν σε επαφή με τις τεχνικές της υψιτυπίας και της βαθυτυπίας. Από τις 25 Μαΐου δέκα γνωστοί καλλιτέχνες με ετερόκλητο δημιουργικό «λεξιλόγιο», οι Κυριακή Γονή, Μάρω Μιχαλακάκου, Ζάφος Ξαγοράρης, Ηλίας Παπαηλιάκης, Δημήτρης Παπαϊωάννου, Irene Ragusini, Στέφανος Ρόκος, Κατερίνα Στεφανιδάκη, Παντελής Χανδρής και ο ιθύνων νους πίσω από αυτή την πρωτοβουλία Ευριπίδης Παπαδοπετράκης, παρουσιάζουν στο «ανήσυχο» KȮREN τα αποτελέσματα αυτής της πρόσκλησης σε μαθητεία μέσα από την έκθεση με τίτλο “Burr” (που επιμελούνται ο Ευρπίδης Παπαδοπετράκης και η Βίκυ Τσίρου).

«Στόχος του προγράμματος, του οποίου το αποτέλεσμα είναι η έκθεση και η σχετική συλλεκτική έκδοση, είναι να “κανονικοποιηθεί” το μέσο της χαρακτικής» μου λέει ο Ευριπίδης. «Υπάρχει η ανάγκη να βλέπουμε χαρακτική μεταξύ άλλων έργων σύγχρονης τέχνης και από εικαστικούς που δεν είναι απαραίτητα χαράκτες αλλά έχουν την διάθεση να διεισδύσουν στο μέσο. Θεωρώ πως είναι ένας λογικός τρόπος προς όφελος της εξωστρέφειας και κατ’ επέκταση της επιβίωσης της χαρακτικής. Το μέσο είναι διαχρονικό όπως και η ζωγραφική ή η γλυπτική, άρα είναι αυτονόητο πως έχει δύναμη αρκεί να το διαχειριζόμαστε με ειλικρίνεια και συνέπεια».

Έχοντας σπουδάσει ζωγραφική, χαρακτική, τυπογραφία και τέχνη του βιβλίου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, ο 35χρονος εικαστικός συνέπεσε σε μια περίοδο κατά την οποία το μέσο δεν ήταν τόσο διαδεδομένο στην ατζέντα της σύγχρονης τέχνης όσο και στην σχολή. Κάτι που αποτέλεσε και ένα κίνητρο για να ασχοληθεί μαζί του. Όταν με την Irene Ragusini στέγαζαν το ατελιέ τους στον γνώριμο πια χώρο της Ζαν Μωρεάς και αποφάσιζαν να το ανοίγουν μέσα από παρουσιάσεις και εργαστήρια σε ομότεχνούς τους και στο κοινό εστιάζοντας στη διαδικασία ως σημείο αναφοράς και καλλιεργώντας τον διάλογο μεταξύ διαφορετικών μορφών τέχνης, η χαρακτική δεν θα μπορούσε να μην μπει άμεσα στο κάδρο. Γι’ αυτό το κάλεσμα μαθητείας και δημιουργίας, ο νεαρός χαράκτης επέλεξε να απευθυνθεί σε αναγνωρισμένους καλλιτέχνες οι οποίοι, όμως, δεν θα είχαν καθόλου ή ελάχιστη επαφή με την χαρακτική.

«Η λογική των έργων βασίζεται στο γεγονός πως μας ενδιέφερε να παραχθούν νέες δουλειές και όχι να γίνει μια μετατροπή ενός υπάρχοντος έργου σε μορφή χαρακτικού. Άρα οι καλλιτέχνες ήρθαν αντιμέτωποι με κάτι τελείως καινούργιο, αναζητώντας την ταυτότητά τους με τα εργαλεία της χαρακτικής. Στην έκθεση θα δούμε διαφορετικές προσεγγίσεις, χρήση συμβατικών τεχνικών με πρωτότυπο αποτέλεσμα και, το βασικότερο, έργα επιδραστικών καλλιτεχνών οι οποίοι κάνουν για πρώτη φορά χαρακτική με την στενή έννοια του όρου και σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων οπότε έχουν συλλεκτική αξία».

Ο τίτλος της δράσης burr παραπέμπει στο «γρέζι», την τραχιά άκρη που αφήνεται σε ένα αντικείμενο – ιδιαίτερα από μέταλλο – από τη δράση ενός εργαλείου και χρησιμοποιείται για να επισημάνει πως το επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρίσκεται στο ίδιο το μέσο της χαρακτικής, σε εκείνο που «αφήνεται» πίσω και σε αυτό που μένει να κατακτηθεί με όχημα αυτή.

Τι ανακάλυψαν, όμως, μέσα από αυτή την ενασχόλησή τους οι δημιουργοί που συμμετείχαν στο πρόγραμμα; Ποιες προοπτικές διακρίνουν στο μέσο ως προς την πρακτική τους; Και τι θα μας δείξουν στην έκθεση; Η Κυριακή Γονή, η Μάρω Μιχαλακάκου, ο Ηλίας Παπαηλιάκης, η Irene Ragusini και ο Παντελής Χανδρής μας βάζουν σ’ αυτή τη νέα δημιουργική τους περιπέτεια.

«Burr» στο Koren: οι Κυριακή Γονή, Μάρω Μιχαλακάκου, Ηλίας Παπαηλιάκης, Irene Ragusini και Παντελής Χανδρής για τα έργα τους

Κυριακή Γονή

Πειραματίζομαι συχνά με διαφορετικά μέσα ανάλογα με την αφήγηση και την εγκατάσταση που δημιουργώ. Με τη χαρακτική δεν είχα μέχρι τώρα δουλέψει, αν και υπάρχουν κάποια έργα μου που παραπέμπουν στην τεχνική. Ο τρόπος που δούλεψα για την οξυγραφία που παρουσιάζεται στο «Burr» ήταν παραπλήσιος με αυτόν που δουλεύω στα σχέδια, με κύρια διαφορά ότι έπρεπε να σκεφτώ τα πάντα ανάποδα μιας και πρόκειται για τύπωμα. Οι χημικές διεργασίες, ο χρόνος καθώς και ο τρόπος που μπορείς να διαχειριστείς ή όχι το λάθος είχαν για μένα ενδιαφέρον στη διαδικασία της οξυγραφίας. Επίσης, η πίεση στην πρέσα και τα εργαλεία χάραξης που έφεραν κάτι τεχνικό και σωματικό μαζί. Η πρόσκληση και η συνεργασία στο κομμάτι της χαρακτικής με τον Ευριπίδη Παπαδοπετράκη και το Koren ήταν μια πρωτότυπη πρωτοβουλία.

Μου αρέσει να χρησιμοποιώ διαφορετικά μέσα στις εγκαταστάσεις οπότε δεν αποκλείεται να ξαναχρησιμοποιήσω τη χαρακτική κάποια στιγμή. Γενικά πιστεύω ότι μέσω της γνωριμίας με νέα υλικά και τεχνικές ανοίγονται προοπτικές όχι μόνο στο επίπεδο μιας πιθανής μελλοντικής οικειοποίησης της νέας τεχνικής, αλλά και στον τρόπο που προσεγγίζω η ίδια τα μέσα και τις τεχνικές που ήδη χρησιμοποιώ. Η στιγμή που το σώμα και το μυαλό δουλεύουν με διαφορετικό τρόπο είναι σημαντική για τη γενικότερη συνθήκη της δημιουργικής διαδικασίας.

Στην έκθεση θα δείξω μια υψιτυπικά επιχρωματισμένη οξυγραφία με τον τίτλο «Βράχος (Rock) 06:07». Το έργο παρουσιάζει τον βράχο της Ακρόπολης με έναν εντελώς αναπάντεχο τρόπο. Το βλέμμα φεύγει από τον Παρθενώνα, την ιστορία και τους συμβολισμούς που αυτός φέρει και μετακινείται προς το κάτω μέρος και το εσωτερικό του βράχου. Ο αθηναϊκός ουρανός καθώς ξημερώνει και ο βράχος με ένα τεράστιο ριζικό δίκτυο, μπλεγμένο και πλούσιο, νευρικό και εύρωστο αλλά συγχρόνως ευαίσθητο. Ρίζες και ριζίδια ξεπηδούν μέσα από τον βράχο και το δομικό υλικό. Τι γίνεται στο σχέδιο αυτό; Ξεριζώθηκε ο βράχος της Ακρόπολης; Αιωρείται πάνω από την Αθήνα ή έχει φύγει; Δεν είναι εύκολο να πει κανείς. Σε κάθε περίπτωση αποκαλύπτεται ένα πλούσιο φυσικό οικοσύστημα, αποκαλύπτονται διαφορετικοί τύποι νοημοσύνης με τους οποίους ανέκαθεν μοιραζόμαστε τον πλανήτη, στην προκειμένη περίπτωση τα φυτά. Οι ρίζες τους διαμορφώνουν ένα περίπλοκο δίκτυο που μεταφέρει και διαμοιράζει πληροφορίες για τα πάντα, ολόκληρες κοινότητες που επικοινωνούν, φροντίζουν τα αδύναμα μέλη, αναγνωρίζουν συνδέσεις, προσαρμόζονται και υιοθετούν στρατηγικές επιβίωσης. Το «Βράχος (Rock) 06:07» δίνει χώρο στα άλλα είδη πάνω στον πλανήτη, που υπήρχαν πριν από εμάς, στα οποία οφείλουμε την ύπαρξή μας και τα οποία ειδικά στον δυτικό πολιτισμό αγνοήσαμε ή εκμεταλλευτήκαμε σε ακραίο βαθμό προτάσσοντας τις ανθρωποκεντρικές μας αντιλήψεις.

Το χαρακτικό είναι μια επαναπροσέγγιση ενός μεγάλου σχεδίου που είχα παρουσιάσει στην ατομική έκθεση «Κήπος Δεδομένων» τον Σεπτέμβριο του 2020 στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. Στην ομότιτλη πολυμεσική εγκατάσταση μια μικρή κοινότητα στην Αθήνα αποθηκεύει τη ψηφιακή της μνήμη στο DNA του ενδημικού στην Ακρόπολη φυτού micromeria acropolitana. Ένα ριζικό δίκτυο φιλοξενεί την ψηφιακή μνήμη των ανθρώπων και μια νέα σχέση αλληλεγγύης μεταξύ φυτών και ανθρώπων διαφαίνεται ως τρόπος διαβίωσης πάνω σε ένα πλανήτη που μαστίζεται από τεχνολογικά μονοπώλια, εξορυκτικές πρακτικές και κλιματική κρίση. Η εγκατάσταση που έχει πλέον τον τίτλο «A way of resisting (Athens Data Garden)» παρουσιάστηκε ως ατομική έκθεση φέτος τον Ιανουάριο στην Blenheim Walk Galleryστο Ληντς στην Αγγλία και μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου είναι μέρος της ομαδικής έκθεσης «1.5 Degrees. Interdependencies between Life, the Cosmos and Technology» στην Kunsthalle Mannheim στη Γερμανία.

Μάρω Μιχαλακάκου

Μέσα από την ενασχόληση μου με τη χαρακτική στο πλαίσιο του πρότζεκτ Burr προέκυψε μια μίξη τεχνικών. Η συζήτηση με τον Ευριπίδη Παπαδοπετράκη με οδήγησε στην αναγλυφοτυπία με χνούδι βελούδου. Σίγουρα δε φανταζόμουν ότι μια μέρα θα γέμιζα το κενό, που θα δημιουργούσα πάνω σ’ ένα χαρτί με την τεχνική της χαρακτικής, με αυτό το χνούδι.

Το συγκεκριμένο μέσο έχει ήδη ενταχθεί στη δουλειά μου και ανοίγει νέες προοπτικές. Θα ήθελα να δημιουργήσω μια σειρά από αναγλυφοτυπίες, κάτι που είναι πολύ κοντά στην ήδη υπάρχουσα πρακτική μου.

Στο Koren θα δείξω την αναγλυφοτυπία ενός σχεδίου που δημιούργησα. Στις κοιλότητες που σχηματίζονται τοποθέτησα χνούδι από κόκκινο βελούδο. Από την πρώτη φορά που ξύρισα το βελούδο και αντίκρισα το χνούδι πάνω σ’ ένα άσπρο χαρτί που είχε πέσει στο πάτωμα, άρχισα να το μαζεύω και να το αποθηκεύω. Το χνούδι πολλών ετών δημιούργησε την εγκατάσταση «Happy Days» που, μέσα από τη δωρεά του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, βρήκε δύο σπίτια –στο Μουσείο Γκουγκενχάιμ στη Νέα Υόρκη και στο MCA Chicago. Ήταν μια εγκατάσταση που είχε να κάνει με το κενό και το πώς αυτό γεμίζει από σκόνη, χνούδι και ό,τι άλλο του επιτρέψουμε. Αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας την τεχνική της αναγλυφοτυπίας δημιουργώ το κενό και το γεμίζω με το χνούδι. Ένα έργο στο οποίο το νύχι, το ράμφος και το φτερό ενώνονται σε μια σύνθεση και γίνονται σύμβολο ελευθερίας. Για μένα τα πτηνά έχουν αυτή τη θαυμάσια ιδιότητα, να χρησιμοποιούν τα φτερά, τα νύχια και το ράμφος χωρίς ενοχή, όταν τα χρειάζονται. Ίσως αυτό είναι μια προϋπόθεση ελευθερίας.

Ηλίας Παπαηλιάκης

Η χαρακτική είναι η τέχνη της προσήλωσης και της πειθαρχίας. Γι’ αυτό και η ελευθερία που ένιωσα χρησιμοποιώντας την είναι εθιστική. Είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζω την έκφρασή μου στην τέχνη της χαρακτικής και ένιωσα μεγάλο ενθουσιασμό σε κάθε βήμα, από το ξεκίνημα μέχρι την ολοκλήρωση του έργου.

Η αναζήτηση νέων εκφραστικών δρόμων σχετικά με το όριο, την κλίμακα, το σχέδιο με μαχαίρια, το ξύλο, τα μελάνια, τα χαρτιά, οι μεγάλες πιέσεις και, τελικά, το αποτύπωμα θα με απασχολήσουν στο μέλλον. Να σημειώσω και την θαυμάσια συνεργασία με τον απαιτητικότατο νεαρό δάσκαλο και φίλο Ευριπίδη.

Στην έκθεση θα παρουσιάσω μια ξυλογραφία σε πλάγιο ξύλο με τίτλο «Ο Γητευτής», διαστάσεων δύο επί δύο μέτρα. Το έργο παρουσιάζει την συνάντηση ενός έφιππου ζογκλέρ με έναν κουκουλοφόρο. Σε μετωπική στάση οι δυο φιγούρες και το άλογο συνομιλούν με το κενό, το γεμάτο για το μεταξύ τους συνεκτικό υλικό. Το έργο τυπώθηκε σε τρία χρώματα –κόκκινο, κίτρινο και πράσινο– και το κάθε χρώμα τυπώθηκε σε τρία αντίτυπα.

Irene Ragusini

Είχα ήδη μια επαφή με την χαρακτική ως μέσο, αλλά με αφορμή το πρόγραμμα «Burr» μπήκα στην διαδικασία να την προσεγγίσω με έναν άλλο, πιο ανοικτό, τρόπο. Συνδυάζοντας προηγούμενες τεχνικές γνώσεις με τον πειραματισμό, καθώς και με την καθοδήγηση του Ευριπίδη, ανακάλυψα νέες δυνατότητες που εμπλέκονται περισσότερο με τις τρεις διαστάσεις και την υλικότητα, στοιχεία που προσωπικά με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα.

Ήδη θεωρώ ότι τεχνικά αυτή η εμπειρία με έχει βοηθήσει σε διάφορα στάδια της προσωπικής μου δουλειάς, ακόμη και αν αυτό δεν είναι προφανές.

Για την έκθεση δούλεψα, σχεδόν γλυπτικά, ένα κομμάτι αλουμινίου το οποίο αποτέλεσε την μήτρα για τις αναγλυφοτυπίες που παρουσιάζονται, σε διαφορετικά υλικά αντί του χαρτιού. Έτσι, ανάμεσα σε τρισδιάστατα και δισδιάστατα, τα έργα αυτά τοποθετούνται κάπου ανάμεσα στην γλυπτική και την χαρακτική αντίστοιχα, δημιουργώντας έναν γόνιμο διάλογο.

Παντελής Χανδρής

Εξ αρχής ήξερα ότι δεν με ενδιέφερε να μπω σε μια διαδικασία που ως αποτέλεσμα θα είχε μια έντυπη εικόνα. Δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω μια τεχνική ώστε απλά να δημιουργήσω ή να αναπαράξω την εικόνα ενός έργου μου. Με ενδιέφερε να εντοπίσω κάτι από τις τεχνικές και τους τρόπους της χαρακτικής με στόχο ένα έργο, που αν και θα παραγόταν με ένα πρωτόγνωρο τρόπο για μένα, θα ήταν άμεση προέκταση της καλλιτεχνικής μου πρακτικής. Έγιναν κάποιες δοκιμές και πειράματα πάνω σε κάποιες πρώτες ιδέες που δεν απέδιδαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, μιας και ο χρόνος που απαιτούσαν ήταν μεγάλος.

Αυτό που θα με ενδιέφερε ως αποτέλεσμα ήταν το ενδεχόμενο της εμφάνισης μιας οργανικής σχέσης, του «χαρακτικού» έργου που θα παραγόταν, με τους τρόπους αλλά και τις διεργασίες μέσω των οποίων διαμορφώνονται τα έργα μου. Μια πρακτική που ένα μεγάλο μέρος της εκφράζεται από το σχέδιο, τη διαμόρφωση διαφορετικών υλικών, την εκμάγευση, αλλά και ένα γοητευτικό αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας αυτής, που είναι η στιγμή κατά την οποία απομακρύνω το υλικό από τη μήτρα που το έχει διαμορφώσει. Συνέχισα τα πειράματα και τελικά κατέληξα να δοκιμάσω την τεχνική του Gaufrage, που θεώρησα ότι σε ένα μεγάλο βαθμό θα εξέφραζε αυτά τα ζητούμενα. Ένας τρόπος μέσω του οποίου παράγεται μια ανάγλυφη εικόνα, χωρίς να είναι απαραίτητη η χρήση του μελανιού. Μια διαδικασία κατά την οποία προηγείται η χάραξη εις βάθος μιας ξύλινης επιφάνειας με στόχο τη δημιουργία μιας εσώγλυφης μήτρας, που εκφράζει το σχέδιο αλλά και τους όγκους του θέματος ενώ, στη συνέχεια, πάνω σε αυτή πρεσάρεται ένα χαρτί στο οποίο αποτυπώνεται η παραμικρή λεπτομέρεια του ξύλινου «καλουπιού». Αυτή η διαδικασία, που απαιτούσε την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο θα έπρεπε να σκέφτομαι έτσι ώστε να εκφραστεί το σχέδιο και κατ’ επέκταση ένας ανάγλυφος όγκος σε εσώγλυφο χώρο, ήταν η πραγματική πρόκληση.

Το έργο που παρουσιάζω έχει σαν θέμα έναν ξαπλωμένο λαγό, ο οποίος εμφανίζεται μέσω της συνύπαρξης δύο έκτυπων σε μια ενιαία επιφάνεια, που εκφράζει τη σχέση ενός θετικού και αρνητικού σωματικού χώρου. Ένα αναπαυμένο, πλέον, θήραμα που αναφέρεται στο έργο του Otto Scholderer «Νεκρή φύση με νεκρό λαγό και φραγκόκοτα μπροστά σε γκρι τοίχο» (1885). 

INFO:
KȮREN process space, Ζαν Μωρεάς 10, Κουκάκι
Εγκαίνια έκθεσης: 25 Μαΐου 2023 στις 19:00
Διάρκεια έκθεσης: 25 Μαΐου - 15 Ιουνίου 2023
Ωράριο: Τρίτη - Κυριακή 14:00-20:00