8η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης: Μιλήσαμε με τους Φοίβη Γιαννίση, Άγγελο Πλέσσα και Iva Radivojevic

Σε μια εποχή ακραίας αβεβαιότητας μπορούμε πραγματικά να φανταστούμε νέες μορφές (συν)ύπαρξης; Και σε ποιες ιστορίες θα ανατρέξουμε για να ξαναμάθουμε, να ξανασκεφτούμε, να αρχίσουμε εκ νέου τις κοινές μας ζωές; Με τέτοια ερωτήματα μας υποδέχτηκε στην 8η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης η επιμελήτρια της κεντρικής έκθεσης Μαρία-Θάλεια Καρρά. Υπό τον τίτλο «Being as communion» το αφιέρωμα, που «τρέχει» έως τις 21 Μαΐου, προτείνει μια επανεξέταση της ζωής ως κοινωνίας, αλλά και της συν-ύπαρξης, όχι μόνο με τους ανθρώπους γύρω μας αλλά και με τα ζώα, τα δάση, με τις σκιές του παρελθόντος και με τις επόμενες γενιές, ως ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση των πολλαπλών κρίσεων που βιώνουμε.

Ο ακτιβισμός, η φροντίδα, η αμοιβαιότητα, η μεταμόρφωση, η ιστορία διατρέχουν την προβληματική των 28 καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση, με τα έργα τους να διαχέονται σε δέκα διαφορετικούς χώρους, διάσπαρτους στην πόλη, από τη νησίδα των μεγάλων μουσείων του κέντρου (MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού) έως το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης στην πανέμορφη Βίλα Καπαντζή, το ιστορικό Επταπύργιο και τον Πολυχώρο Πολιτισμού Ισλαχανέ –την οθωμανική Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων.

Ακολουθώντας το κάλεσμά τους βρεθήκαμε μπροστά σε πρωτοποριακές φωνές, όπως στην κατάθεση του Gianfranco Baruchello, που μέσα από το εγχείρημα Agricola Cornelia συνέδεσε ήδη από τη δεκαετία του 1970 τη γεωργία με την καλλιτεχνική παραγωγή. Αφουγκραστήκαμε την συνέπεια και την ουσία της κοινής καλλιτεχνικής και συντροφικής πορείας των Θανάση Χονδρού και Αλεξάνδρας Κατσιάνη, μέσα από μια πρακτική που αποδοκιμάζει τα διαχωριστικά όρια τέχνης και ζωής, ιδιωτικού και δημόσιου. Περιεργαστήκαμε τις εγκαταστάσεις Sketch και Old bread της Jumana Manna, που συνθέτουν έναν γλυπτικό φόρο τιμής στα απομεινάρια και τις υπερβολές της αστικής ζωής, αλλά και το ιδιαίτερα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ της Foragers που προβλήθηκε το Σαββατοκύριακο των εγκαινίων. Βυθιστήκαμε στο φιλμικό δοκίμιο της Ανιές Βαρντά για το απομάζεμα (την περισυλλογή και αξιοποίηση όσων οι άλλοι αφήνουν πίσω) και τις αλχημικές βίντεο-αφηγήσεις της Βραζιλιάνας Ana Vaz.

Ανακαλύψαμε, όμως, και δέκα νέες παραγωγές, που δημιούργησαν για την διοργάνωση ισάριθμοι καλλιτέχνες και ομάδες, όπως η ποιήτρια, αρχιτέκτων και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Φοίβη Γιαννίση, ο Άγγελος Πλέσσας και η Iva Radivojevic. Ποια υπήρξε, αλήθεια, η αφετηρία των έργων τους και τι προβληματισμό καταθέτουν; Πώς αντιλαμβάνονται οι ίδιοι την έννοια της συνύπαρξης στην εποχή μας, πού την βρίσκουν και πώς μπορούμε να ξανασκεφτούμε σήμερα τις κοινές ζωές μας; Αλλά και ποια έργα κέντρισαν την προσοχή τους στην 8^η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης; Ο λόγος στους δημιουργούς.

8^η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης: Η Φοίβη Γιαννίση, ο Άγγελος Πλέσσας και η Iva Radivojevic μιλούν για τη δουλειά τους και την έκθεση

Φοίβη Γιαννίση

Καθώς μου ζητήθηκε το ηχητικό έργο μου να ακούγεται στην υπέροχη αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου, όπου βρίσκονται υπολείμματα αρχαίων οικιών και τάφων, άρχισα να σκέφτομαι πάνω στο ζήτημα του τι από τον θάνατο επικοινωνεί στον χώρο της πόλης με τη ζωή. Έτσι δούλεψα ταυτόχρονα σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αφορά το έδαφος, το χώμα ως βιολογική απόθεση νεκρών σωμάτων που μεταμορφώνονται καθώς το γονιμοποιούν και το καθιστούν εύφορο, εκεί όπου το παρελθόν γίνεται ανώνυμη ζωντανή ύλη και τα οστά μεταβάλλονται σε πέτρες και υλικό βαφής, εξ ου και ο τίτλος «Το Μαύρο των οστών». Το δεύτερο αφορά τις τελετουργίες της μνημονικής καθιέρωσης των νεκρών, δηλαδή της κοινωνικής ένταξής τους στον χώρο των ζωντανών, που είναι σε άμεση σχέση με την πολιτική και την ιστορία. Στην πρόσφατη ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι εμβληματικός ο αφανισμός από τους Ναζί της ισραηλιτικής κοινότητας που ήταν τεράστιο κομμάτι της πόλης· αφανισμός που συνοδεύτηκε από την εξαφάνιση των ιχνών της ιστορίας της στον χώρο, δηλαδή των εβραϊκών μνημάτων.

Έτσι συνέθεσα το ηχητικό πολυφωνικό ασαμπλάζ του έργου με λήμματα λεξικών και αποσπάσματα από την Ιλιάδα, τον Παπαδιαμάντη, τον Ηλία Πετρόπουλο, τον Αριστοφάνη που πηγαίνει στον Άδη των Βατράχων και ένα ποίημα δικό μου, στο οποίο εμπλέκονται με τις φωνές των, τώρα νεκρών, Εβραίων κατοίκων της Θεσσαλονίκης, που έχουν ηχογραφηθεί να τραγουδούν στη γλώσσα τους, τα λαντίνο –πλέον κι αυτή υπό εξαφάνιση–, τραγούδια μεικτά, ρεμπέτικα, λαϊκά και άλλα είδη. Όλα αυτά ακούγονται από τα ακουστικά που φοράει ο επισκέπτης της έκθεσης ενώ κάνει ελεύθερα τον περίπατό του στην αυλή του Μουσείου κοιτάζοντας τους τάφους και τα άλλα υπολείμματα της ιστορίας της πόλης. Το τραγούδι θέλω να είναι τελικά αυτό που μένει από κάθετί που κάνω.

Το συγκεκριμένο έργο καταδεικνύει την κατεύθυνση του σεβασμού της άλλης κοινότητας που διαφέρει, αλλά και του καθενός άλλου προσώπου ατομικά, από τον οποίο πρέπει να ξεκινά η συνύπαρξη, τον σεβασμό έως και θαυμασμό της άλλης ύπαρξης, όντος, πολιτισμού. Κι αυτό είναι ένα ακραία πολιτικό ζήτημα. Στο «Μαύρο των οστών» με απασχόλησε το θέμα της ανθρώπινης κοινότητας και η ιστορία. Ξετρυπώνει, όμως, μέσα στα λόγια και ένας σκύλος ή οι βάτραχοι, ο χορός του Κάτω Κόσμου, γιατί ο σεβασμός και η αγάπη και η έγνοια για το διαφορετικό επεκτείνεται ως επείγον αίτημα σήμερα στα άλλα είδη όντων και στο περιβάλλον ως σύστημα ζωντανών συνισταμένων, όπως ο αέρας, η γη, το χώμα και το νερό που μοιραζόμαστε όλες και όλα. Ή, για να το πούμε με τους όρους του έργου, η συνύπαρξη είναι η ασταμάτητη καλλιέργεια της πολυφωνικότητας σε κάθε τόπο και στον κόσμο.

Είναι δύσκολο να διαλέξει κανείς, είναι πολλά τα ενδιαφέροντα έργα, κι έτσι θα πρότεινα δύο: το πειραματικό έργο ζωής του Gianfranco Baruchello, ο οποίος πρώιμα και αθόρυβα δούλεψε πάνω σε διάφορες κατευθύνσεις που σήμερα αναδεικνύονται ως πρωτεύουσες στο θέμα της συνύπαρξης και κατέχει μία αίθουσα επίσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Και το έργο των Χόνδρου και Κατσιάνη, καλλιτεχνών που εκτιμώ ιδιαίτερα και ως ανθρώπους, στη Βίλλα Καπαντζή, γιατί είναι ένα πολύ παιχνιδιάρικο και συγκινητικό έργο που μιλάει για τον έρωτα, την αγάπη, τη συντροφικότητα μεταξύ των δύο ως συνθήκη που επεκτείνεται και ως πολιτική και όνειρο για τον κόσμο.

Άγγελος Πλέσσας

H σειρά έργων μου με προεξέχων το «Ηomo Noosphericus» στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού αποτελεί ένα περιβάλλον που μιλάει για ένα νέο είδος τεχνο-αποκρυφιστικής πνευματικότητας, παρουσιάζοντας ένα νέο oν, φτιάχνοντας ένα νέο χαρακτήρα. Συνυπάρχει μαζί με εκθέματα, όπως χρυσοκέντητα άμφια και εικόνες που δημιουργήθηκαν στους χρόνους μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης –μια εποχή κατά την οποία άλλαξαν ριζικά οι νοοτροπίες και οι τεχνοτροπίες. Η ενότητα αυτών των έργων αποτελείται από μία ταινία μικρού μήκους και μια σειρά από χειροποίητα παπλώματα που επαναξετάζουν την ανθρώπινη ύπαρξη, δηλαδή πώς ο άνθρωπος συνυπάρχει με το υλικό αλλά και άυλο περιβάλλον του. Επίσης, τα σύμβολα στα έργα επικοινωνούν μηνύματα και νέες έννοιες επικεντρώνοντας σε θέματα ταυτότητας και νέων μορφών ευλάβειας και τελετουργίας.

Μεταβαίνουμε σε μια νέα εποχή στην οποία θέματα γεωπολιτικά, κοινωνικά και τεχνολογικά αλλάζουν ριζικά την έννοια της συνύπαρξης. Η υπερσυνδεδεμένη ζωή μας έχει φέρει πολλές αλλαγές στη συμπεριφορά μας, πράγμα που για μένα αποτελεί μεγάλο μέρος της έρευνάς μου. Οι εγκαταστάσεις μου θέτουν ερωτήματα για την διασύνδεση μεταξύ του ανθρώπου με όλα τα «όντα», είτε αυτά είναι άνθρωποι, φυτά, ζώα είτε λογισμικά, για την καλύτερη κατανόηση του εαυτού μας μέσα σε αυτόν τον κόσμο. Δεν πρέπει να εστιάζουμε μόνο στην συνύπαρξη μεταξύ των ανθρώπων αλλά σε μια πιο ευρεία, μεταξύ όλων των ειδών, συμβίωση.

Πολλά είναι τα έργα που μου άρεσαν στην Μπιενάλε αλλά θα αναφέρω αυτό του Ahmed Morsi γιατί με κάποιο τρόπο στη δουλειά του συναντάς αυτά στα οποία αναφέρθηκα προηγουμένως. Η επιμελήτρια Μαρία-Θάλεια Καρρά μας «έβαλε» κοντά με πολύ ποιητικό τρόπο. Στον πίνακαά του βλέπεις ανδρόγυνες φιγούρες, που απαρτίζονται σε κάποια σημεία από ζώα, σε ένα σκηνικό μη γεωγραφικά προσδιορισμένο, το οποίο το βρίσκω ταυτόχρονα ουτοπικό και δυστοπικό.

Iva Radivojevic

Η ταινία μου με τίτλο Άλεφ είχε ως αφετηρία έμπνευσης το ομότιτλο διήγημα του Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Ο Αργεντινός συγγραφέας δείχνει προς μια μυστική πύλη που περιέχει ολόκληρο το σύμπαν. Στο φιλμ δεν ήθελα να αναδείξω ένα σύμπαν, αλλά μια πολυκατευθυντική εμπειρία του κόσμου, ένα είδος ονειρικού τοπίου, μια πολυφωνική υφή σκέψης και ύπαρξης. Η τρικάναλη εκδοχή δίνει εντελώς διαφορετικό ρυθμό στην ταινία – γίνεται ένα υπνωτικό ταξίδι.

Η συνύπαρξη για μένα βρίσκεται στο να ακούμε προσεκτικά και στο να βρίσκουμε χρόνο ο ένας για τον άλλον, στη συνομιλία. Λαμβάνει υπόψιν άλλα όντα, συντονίζοντας ανάγκες. Όντας παρών. Δεν το πετυχαίνουμε πάντα αυτό, αλλά προσπαθούμε. Προσπαθούμε για το καλύτερο.

Τα γλυπτά με τίτλο Old Bread της Jumana Manna είναι απίστευτα υποβλητικά –όλα τα έργα της που εκτίθενται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού είναι εντυπωσιακά. Στον ίδιο χώρο θα βρείτε τον εξαιρετικό πίνακα του Ahmed Morsi Black Bird II. Τα εκπληκτικά σχέδια της Jumana Emil Abboud στο MOMus –οι κομψές γραμμές και τα χειροποίητα χρώματά της είναι εντυπωσιακά. Για μια στιγμή παρουσίας, μια στιγμή διαλογισμού, κοιτάξτε το How to Love A Tree της Hira Nabi.

INFO:
8η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης - Being as Communion
Διάρκεια: μέχρι 21 Μαΐου 2023
MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ, Επταπύργιο, Γενί Τζαμί, Κήποι του Πασά, Γυάλινο περίπτερο «Κήπου Γλυπτών» (παραλία), Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (κτίριο Μ2)