Φίλιππος Άγγελος Βαλεράς: Πίσω από τα Ερωλιθικά του κρύβεται η αγάπη

Γλύπτης από την Πάτρα εκθέτει στη Θεσσαλονίκη. Τίτλος εργασίας: Ερωλιθικά. Με πρώτη ύλη το μάρμαρο και εξορύσσοντας ιδέες από το βιωματικό ορυχείο της ζωής του, ο εικοσιπεντάχρονος Φίλιππος Άγγελος Βαλεράς παρουσιάζει λαξεμένα είδωλα και ιδέες σε βάθρα, όπου, λίγο πιο προσεκτικά αν σταθείς μπροστά τους, θα μπορέσεις να ακούσεις τους ήρωές τους να μιλάνε. Ανταμώσαμε ένα Σάββατο στη λιλιπούτεια γκαλερί Apodec (small is beautiful) της Τένιας Μενεγάκη. Το πρότζεκτ της με τίτλο «Κάτι» εξελίσσεται σε έναν θεσμό, που να παρουσιάζει τέχνη εκτός θεσμικών ραντάρ, φιλοξενώντας ιδέες και άτομα που σπαραταράνε. Γνωρίστε τον καλλιτέχνη, τσεκάρετε των λόγων το αληθές… 

Έχω την εντύπωση πως η Θεσσαλονίκη σου πάει πολύ: δεύτερη έκθεση, αν δεν απατώμαι, και πάλι υπό την επιμέλεια του Γιάννη Αργυριάδη, οπότε θα ήθελα να μου περιγράψεις τη σχέση σου με την πόλη. Εσύ, ένα παιδί από την Πάτρα, πώς κι έτσι; Και πώς νιώθεις για την πόλη; 
Ναι αυτή είναι η δεύτερη ατομική μου έκθεση στη Θεσσαλονίκη και νιώθω πάρα πολύ χαρούμενος που φιλοξενούμαι σε έναν χώρο όπως το Apodec. Την έκθεση την επιμελείται η Τένια Μενεγάκη, αλλά ο Γιάννης είναι αυτός που μας σύστησε και, από τη στιγμή που έμαθε πως θα πραγματοποιηθεί η έκθεση, κάνει τα πάντα για να βοηθήσει με κάθε τρόπο. Η καλλιτεχνική μου σχέση με τη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε στην παρουσίαση της πτυχιακής μου εργασίας, όταν  την τελευταία μέρα, Σάββατο, και με το θερμόμετρο να αγγίζει τους 40 βαθμούς, κατέφτασε ο αεικίνητος Γιάννης Αργυριάδης, που ενθουσιάστηκε με το έργο μου και μου πρότεινε αμέσως να κάνουμε έκθεση στις Βιτρίνες Τέχνης του ΟΤΕ. Πράγμα που έγινε 5 μήνες μετά. Ο Γιάννης, λοιπόν, είναι ο άνθρωπος που, πιστεύω πως, αν η ζωή του διαρκούσε έστω και ένα λεπτό, θα κατάφερνε να τη ζήσει στο έπακρο, και αυτό είναι κάτι που με κάνει να τον θαυμάζω απίστευτα. Όσο για τη Θεσσαλονίκη, είναι μια πόλη που την αγαπώ πάρα πολύ για τον μοναδικό παλμό που έχει και κυρίως για όλους αυτούς τους υπέροχους ανθρώπους που έχω γνωρίσει και που όλοι τους με αγκάλιασαν δίχως ενδοιασμό. Αυτό νομίζω είναι το πιο όμορφο στοιχείο της πόλης αυτής, οι άνθρωποί της, που αγκαλιάζουν με το χαμόγελό τους τα πάντα. 

Έρως για τον λίθο: τι είναι αυτό που, κατά τη διάρκεια της κατασκευής των Ερωλιθικών έργων, απαιτούσε από εσένα περισσότερη αφοσίωση και ενέργεια; Το σώμα ή το μυαλό; Και ποια ιδέα κρύβεται πίσω από τον τίτλο και τα περιεχόμενα της έκθεσης;
Η γλυπτική είναι μια πάρα πολύ δύσκολη εργασία ούτως ή άλλως, αλλά η γλυπτική σε μάρμαρο και πέτρα ενέχει επιπλέον αντιξοότητες. Απαιτεί μια διαρκή επαγρύπνηση σωματική και πνευματική, καθώς δεν επιτρέπει το λάθος. Δεν μπορείς να αφεθείς σε άλλες σκέψεις κατά τη διάρκεια της δημιουργίας, πρέπει να είσαι παρών σώμα και πνεύμα. Ας μην ξεχνάμε πως είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, γιατί το γλυπτό ξεκινά από την πρώτη εκείνη στιγμή, που σχηματίζεται σαν ιδέα στο μυαλό σου. Από κει και έπειτα αρχίζει ο μαραθώνιος και υπηρετείς την ιδέα αυτή με κάθε τίμημα. Πρέπει να μείνεις ερωτευμένος μαζί της για μεγάλο χρονικό διάστημα και να είσαι έτοιμος να υπερβείς κάθε δυσκολία. Η ιδέα πίσω από τον τίτλο της έκθεσης έχει να κάνει με την προσπάθειά μου να χαρακτηρίσω τον ίδιο μου τον εαυτό και τη δουλειά μου, δηλαδή τα πρώτα ονόματα που δόθηκαν στους ανθρώπους πρέπει να είχαν και κάποια συνάφεια με τον χαρακτήρα τους και τη ζωή τους. Ο πρώτος Φίλιππος πρέπει όντως να αγαπούσε τα άλογα, έτσι και ο Ερώλιθος είναι αυτός που αγαπά τις πέτρες και τα ερωλιθικά είναι τα έργα του και ο τρόπος ζωής του. Η Αγάπη λοιπόν είναι η ιδέα πίσω από όλα. Αγάπη για τη γλυπτική, για τα μάρμαρα, για τη ζωή.

Οι πέτρες και τα μάρμαρα έρχονται από ασύλληπτα βάθη τόπων και χρόνων. Πόσο δέος νιώθεις όταν τις κατακτάς, τις υποτάσσεις και τις χρησιμοποιείς για να υπηρετήσουν την ιδέα σου και πώς αισθάνεσαι όταν ξαφνικά από κάτι άχρονο και απροσδιόριστο ως σχήμα, εξαιτίας σου, αποκτούν περιεχόμενο και μορφή; 
Ναι, αυτή είναι η αλήθεια, τα μάρμαρα και οι πέτρες δημιουργήθηκαν μέσα σε ένα ασύλληπτο χωροχρονικό βάθος και η δημιουργία τους είναι πράγματι μαγική όταν προσπαθείς να την αναστοχαστείς. Χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστούν, για εκατομμύρια χρόνια έχουν μια ορισμένη μορφή μέσα στη γη και ξαφνικά έρχομαι εγώ σε μόλις λίγους μήνες, για να  τα αλλάξω όλα. Δεν κατέκτησα ποτέ καμία πέτρα και ούτε νομίζω πως μπορώ να το κάνω, είναι πολύ δύσκολο να συνεργαστείς με αυτό το υλικό και να το βιώσεις. Ορισμένες φορές σκέφτομαι πως μια χαρά στέκουν και στην αρχική τους μορφή και, ίσως, εμείς δεν έχουμε αρκετά διευρυμένη αντίληψη για να αισθανθούμε αυτά που μας λένε. Εγώ προσπαθώ να τους δώσω μια άλλη μορφή και ταπεινά τους ζητώ να δεχτούν αυτήν μου την πράξη. Το μόνο που σκέφτομαι είναι πως οφείλω, αφού τολμώ αυτό το εγχείρημα, να σεβαστώ και να αποθησαυρίσω τις αρχέγονές τους ιδιότητες. Όταν σκαλίζω νιώθω ένα υπερβατικό συναίσθημα ευφορίας, το οποίο δύσκολα θα μπορούσα να περιγράψω και να ορίσω.

Τι συνδέει όλες αυτές τις αντρικές και γυναικείες φιγούρες συν φυσικά τα έργα-λεπτομέρειες, όπως τα χέρια σε στάση προσευχής και τα χνάρια-πατημασιές; Το τελευταίο έργο δεν σου κρύβω πως με εντυπωσίασε. Για επέκτεινε και ως προς αυτά...
Ανέκαθεν με ενδιέφερε η ανθρώπινη φιγούρα στην τέχνη, το ανθρώπινο σώμα φέρει τόση ομορφιά και μαγεία, που είναι αδύνατο να αντισταθείς. Όταν πλάθω ένα σώμα, είναι σαν να δίνω χάδια στη φύση και να προσπαθώ να την αντιληφθώ. Αυτό είναι το ένα σκέλος και το άλλο είναι η έκφραση της κάθε στάσης και της κάθε μορφής, η οποία συμπληρώνεται από  το χρώμα του μαρμάρου και τις διάφορες υφές που αφήνω ως τελικό αποτέλεσμα. Υπάρχει μια έντονη προσπάθεια να διεισδύσω στην κάθε πτυχή του σώματος. Όταν λόγου χάρη φτιάχνεις μια μελαγχολική φιγούρα, δεν αρκεί να κατεβάσεις λίγο πιο χαμηλά τα φρύδια της, πρέπει ακόμη και η άκρη του δαχτύλου της να είναι μελαγχολική. Η γλυπτική απαιτεί μια ολότητα, αλλιώς είναι παράφωνη και φλύαρη. Τα χέρια σε στάση προσευχής είναι η πνευματική ένωσή μας, είναι το μόνο αξιόλογο μνημείο που «κτίσαμε» ποτέ. Για αυτό το ονομάζω «Dom», δηλαδή «Ναό», γιατί  αν κάτι θα άξιζε να μείνει σε αυτόν τον κόσμο από εμάς τους ανθρώπους, θα ήταν η προσευχή μας, το φιλί μας, το άγγιγμά μας. Όσο για τα χνάρια είναι το Supra Mare, δηλαδή «Πάνω στη θάλασσα». Είναι το αποτύπωμά μας πάνω στα κύματα, κάτι που μονάχα μέσω της τέχνης μπορεί να γίνει. Το όνειρο, που μέσω αυτής γίνεται πραγματικό. Ναι, η ζωή μας είναι χνάρια που αφήνουμε στη θάλασσα, στην άμμο, στο κύμα και που εν ριπή οφθαλμού θα εξαφανιστούν. Όμως έγιναν και αυτό δεν αλλάζει με τίποτα.

Στην Ηώ, μικρό αγαλματάκι, βλέπω τρία διαφορετικά είδη μάρμαρου, οπότε θέλω να μάθω την καταγωγική ταυτότητα του έργου. Και από πλευράς ιδέας (ποια είναι και από πού έρχεται), αλλά και για τις τεχνικές ποιότητες και τους τόπους των μαρμάρων, αφού είναι πολύ εντυπωσιακό το mix and match του τελικού αποτελέσματος. Γιατί, παρεμπιπτόντως, δουλεύεις με τόσα διαφορετικά είδη και πώς τα ανακαλύπτεις; 
Μου αρέσει να ξυπνώ νωρίς και να δουλεύω. Έτσι έχω σταθεί τυχερός και έχω δει πολλές φορές την αυγή του ήλιου. Η Ηώ είναι, λοιπόν, μια ελληνική αυγή. Με τα βουνά, τη θάλασσα και το κόκκινό της χρώμα. Οι καμπύλες του σώματος είναι ακριβώς οι λόφοι που αναπαύονται πάνω στη θάλασσα, όλο αυτό το μαγικό τοπίο. Είναι η γυναίκα, που ξυπνά σιγά σιγά και μας δίνει τη νέα ημέρα. Στο συγκεκριμένο έργο χρησιμοποιούνται το κόκκινο μάρμαρο Ριτσώνας για το σώμα, το λευκό Διονύσου για  το κεφάλι και το χέρι και το πράσινο Βέροιας για τη βάση. Η συναρμογή διαφορετικών μαρμάρων απαιτεί μεγάλη δεξιοτεχνία και πολύ καλό σχεδιασμό, αφού πρέπει να υπολογίσεις ακριβώς πού θα κόψεις το κάθε κομμάτι και μετά, κατά τη διάρκεια του σκαλίσματος, πρέπει να είσαι ιδιαίτερα προσεκτικός, αφού το κάθε κομμάτι έχει διαφορετική σκληρότητα και το λάθος παραμονεύει. Μου αρέσει πάντα να χρησιμοποιώ πολλά μάρμαρα, γιατί το κάθε ένα έχει μοναδικό χαρακτήρα και ιδιότητες που μπορούν να δώσουν κάτι ιδιαίτερο στο κάθε έργο. Έχω χρησιμοποιήσει πάρα πολλά είδη μαρμάρων και πετρωμάτων και αυτό είναι κάτι που θα συνεχίσω να κάνω. Πάντα μου αρέσει να περιφέρομαι μέσα σε μαρμαράδικα/λατομεία και να κόβω βόλτες ανάμεσα σε μαρμάρινες πλάκες, να τις χαϊδεύω, να τις κοιτώ και να «συνομιλώ» μαζί τους και, αν τύχει να λάβω έστω και μια μικρή ανταπόκριση, ε! τότε γίνεται το θαύμα.

Στην Καλών Τεχνών, ήσουν στο εργαστήριο του Νίκου Τρανού. Τι θυμάσαι από εκείνα τα χρόνια και ποιο είναι το πιο πολύτιμο που έμαθες δίπλα του; 
Η Καλών Τεχνών είναι πραγματικά ένας παράδεισος για έναν καλλιτέχνη. Έχει απίστευτες εγκαταστάσεις, τις οποίες σπάνια θα καταφέρει κάποιος να έχει στην επαγγελματική του σταδιοδρομία και ταυτόχρονα βρίσκεσαι συνέχεια με ανθρώπους που έχουν την ίδια «τρέλα» με εσένα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις μέρες που είχα ένα ολόκληρο εργαστήριο στη διάθεσή μου και δούλευα χωρίς κανέναν περισπασμό. Ο Τρανός ήταν ο καθηγητής μου και μού έδινε πάντα την ελευθερία να κάνω ό,τι ήθελα, βοηθώντας με να προχωρήσω στη δική μου κατεύθυνση. Με έμαθε να είμαι ανοιχτός, να βλέπω και να ακούω τα πάντα και να παίρνω από αυτά, ό,τι θεωρώ ωφέλιμο. Είναι ένας  χείμαρρος που ανά πάσα στιγμή μπορεί να σου χαρίσει κάτι πολύτιμο, γι' αυτό πρέπει να είσαι αρκετά ταχύς και οξυδερκής για να τον ακολουθείς πνευματικά. Βέβαια, δεν ξεχνώ και όλους τους υπόλοιπους καθηγητές μου, που με τον τρόπο τους με δίδαξαν, και ιδιαίτερα τον Λουκά Λουκίδη, επίσης καθηγητή γλυπτικής.

Ζεις στην Πάτρα και συνεργάζεσαι με τον πατέρα σου, επίσης γλύπτη. Ποιες είναι οι απαιτήσεις της εφαρμοσμένης, κατά παραγγελία, γλυπτικής δουλειάς για τους πελάτες, και πώς καταφέρνεις μετά την εξάντληση της δουλειάς, να βρίσκεις δυνάμεις και για τα δικά σου καλλιτεχνικά θέματα;
Αυτό είναι ένα πολύπλοκο κομμάτι που χρειάζεται ειδική διαχείριση. Όταν έχεις μια παραγγελία, πρέπει να είσαι πρωτίστως επαγγελματίας και όχι τόσο καλλιτέχνης. Καλείσαι να χρησιμοποιήσεις αυτά που ξέρεις και να τα ταιριάξεις σε αυτό που ο κάθε πελάτης μπορεί να ζητά. Είναι αρκετά δύσκολο να δουλεύεις οκτάωρο σε αυτό το σκληρό υλικό για μια παραγγελία και μετά να έχεις απόθεμα σωματικό και πνευματικό για την προσωπική σου εργασία. Επομένως, προσπαθώ κάθε φορά που τα πράγματα «ζορίζουν» να απαντώ με μεγαλύτερη δόση πάθους για το έργο μου.

Πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα του να ζεις στην Πάτρα; Αισθάνεσαι χάντικαπ ένεκα της απόστασης από την Αθήνα (εκεί συμβαίνουν όλα), ή η απόσταση από το εικαστικό κέντρο δεν σε ενοχλεί καθόλου;
Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του να ζω στην Πάτρα είναι πως έχω ένα πολύ ωραίο και άρτια εξοπλισμένο εργαστήριο, που βρίσκεται  σε μια ιδανική τοποθεσία δίπλα στον Παναχαϊκό και έχει θέα τη θάλασσα. Είναι ένα μέρος που ειλικρινά με εμπνέει. Επίσης, σε μια πιο μικρή πόλη έχεις τον χρόνο να ηρεμίσεις πνευματικά και αυτό είναι κάτι που χρειάζομαι στη δουλειά μου. Από την άλλη, το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της πόλης είναι, δυστυχώς, αρκετά φτωχό. Η Αθήνα είναι το κέντρο και νιώθω πολύ συχνά την ανάγκη να βρίσκομαι εκεί, να είμαι σε εκθέσεις, να συναναστρέφομαι με τον κόσμο της τέχνης, και να αντλώ από όλο αυτόν τον δημιουργικό πανζουρλισμό. Πρέπει, όμως, να δεχτούμε πως δεν γίνεται να τα έχουμε όλα. Άλλωστε η απόσταση των δύο πόλεων είναι πολύ μικρή και, ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια, την διανύω διαρκώς και ακατάπαυστα.

Φίλιππος Άγγελος Βαλεράς, Ερωλιθικά, έως 9 Μαΐου
Επιμέλεια: Τένια Μενεγάκη 
Apodec, Βέροιας 4, Θεσσαλονίκη