Η Μαρία Πασχαλίδου συνθέτει τοίχους από χώμα, άχυρο, κλαδιά και Αντρέ Μπρετόν

Μια αρχαιολογία που, ενώ δείχνει πως έρχεται από ένα άγνωστο arte povera υπερπέραν, εντούτοις θυμίζει τόσο πολύ και το παρόν. Στέκομαι στο κέντρο της γκαλερί Nitra και, κοιτάζοντας προσεκτικά τους πίνακες της Μαρίας Πασχαλίδου, νιώθω σαν περιηγητής ανάμεσα σε υπαρκτά αρχιτεκτονικά χαλάσματα. Ο τίτλος της νέας της έκθεσης είναι Συγκοινωνούντα Δοχεία και αυτό που αντικρίζω είναι πίνακες που με την πρώτη ματιά δείχνουν σαν δυστοπικά γκρεμίδια, παρόμοια με αυτά που συναντώ καθημερινά στις βόλτες μου στη Θεσσαλονίκη, ειδικά αυτή που βρίσκεται άνωθεν της Εγνατίας. Έχει ντεπόζιτο από τέτοια ρημαγμένα πεδία και δρόμους η πόλη. Τοίχους θλιμμένους και παρατημένους, αρμούς και μέλη κραταιών κάποτε σπιτιών που η αλλοτινή ζωή και οι ιστορίες της τελείωσαν, τοίχους που στέκουν σαν λυπημένα φαντάσματα, ίσκιους - απομεινάρια μιας far gone and out πολεοδομίας. 

Μα κοίτα πώς η ζωγράφος τους διασώζει ευλαβικά και τους ανασταίνει, πώς σπέρνοντας εντός τους αυθαίρετες φύσεις, κλαδιά, βρύα, λειχήνες, φύσεις δηλαδή που φυτρώνοντας εντός τους παρηγορητικά και ενάντια σε κάθε πιθανότητα, κάνουν τους τοίχους (θερμοκήπια; μαίες; νταντάδες; δοκιμαστικούς σωλήνες;) να περιθάλπουν νέες ζωές. Σχεδόν από το πουθενά καταφθάνουν έτσι και νέες ροές από ζωντανά χρώματα-στίγματα που τα γεννά επίσης η εισβολή της φύσης, Viva la Vida που τραγουδούν και οι Coldplay! Δεν είναι καθόλου τυχαίο: Η Πασχαλίδου, στη νέα της δουλειά με τίτλο Συγκοινωνούντα Δοχεία, στήνει στην άκρη της γκαλερί και μια εγκατάσταση από πέτρες και μπετά, που αίφνης μέσα από την εγκατάλειψη και το αφημένο τους τίποτα προκύπτουν σπαρακτικά και θραυσματικά κλαδιά που μαρτυρούν ζωή και ελπίδα. Ήρθε, όμως, η στιγμή και για την ίδια να πάρει το λόγο και να φωτίσει τους πίνακες.

Αναπαραστάσεις φθοράς και χρόνου μέσα από τοίχους με ρυτίδες και ρωγμές, ξαφνικές παρηγορητικές ανθοφορίες που από το πουθενά εκρήγνυνται στα ξαφνικά, αλλά ταυτόχρονα και μια μελαγχολική αίσθηση παρακμής, καθώς το αναπόφευκτο του εκφυλισμού φυγείν αδύνατον. Ονόμασες την έκθεση Συγκοινωνούντα Δοχεία και θα ήθελα να μάθω ποια είναι αυτά που διαχέονται και διαλέγονται στην ουσία το ένα με το άλλο;
Ονόμασα την έκθεση «Συγκοινωνούντα Δοχεία» επειδή οι τίτλοι όλων των έργων είναι δανεισμένοι από το έργο του Αντρέ Μπρετόν «Τα Συγκοινωνούντα Δοχεία». Η πρώτη μου ατομική έκθεση στη Nitra Gallery είχε ονομαστεί «Μαγνητικά Πεδία», από το έργο των Μπρετόν/Σουπώ, αλλά τότε δε θα σκεφτόμουν ότι θα συνέχιζα με τον Μπρετόν. Μετά τα Μαγνητικά Πεδία και ενώ δούλευα τα καινούργια μου έργα, έτυχε να διαβάσω ένα κείμενο της Βιρτζίνια Γουλφ που έλεγε ότι «κάθε μυστικό της ψυχής του συγγραφέα, κάθε ποιότητα του μυαλού του, κάθε εμπειρία της ζωής του είναι γραμμένη κατά μεγάλο βαθμό στο έργο του». Μου άρεσε πολύ και σκέφτηκα ότι αυτό ισχύει και στη ζωγραφική και ότι τελικά οι τέχνες αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία. Τότε, θυμήθηκα ότι υπάρχει ένα βιβλίο του Μπρετόν με αυτόν τον τίτλο. Το αγόρασα και με έναν μαγικό τρόπο άρχισα να βρίσκω τους τίτλους των έργων μου μέσα σ’ αυτό: «Διαρκής Αναδημιουργία», «Αντιστάθμισμα Ζωής», «Εντύπωση Αιώνιας Νιότης» κ.α. Το έργο αποτελείται από 3 μέρη: το όνειρο (θέση), την πραγματικότητα (αντίθεση) και τη σύνθεση/σύζευξή τους σε μια υπερπραγματικότητα που είναι η επανάσταση, που διαπνέει όλο το βιβλίο. Όλη η έκθεσή μου έχει, επίσης, να κάνει με μια επαναστατική ιδέα: τη νίκη της ζωής και τον θρίαμβό της πάνω στη φθορά.

13 πίνακες και μια εγκατάσταση: μπορείς να δώσεις μερικά ακόμα keywords, αλλά και το πώς θέλεις να σταθεί απέναντί στα έργα ο θεατής;
Τα έργα αυτής της ενότητας της δουλειάς μου συνδέονται με έννοιες όπως η φθορά, ο χρόνος, η μνήμη, το τραύμα αλλά και ο θρίαμβος της ζωής και η αναγέννηση. Κάθε θεατής προσεγγίζει με διαφορετικό τρόπο ένα έργο τέχνης, ανάλογα με το ποιος είναι και με τα βιώματα που έχει. Θα χαιρόμουν αν μπορούσα να συγκινήσω όσους τα βλέπουν και θα ήθελα οι θεατές να σταθούν απέναντί τους με ευαισθησία και με ψυχή ανοιχτή σε νέες εμπειρίες.

Αν έλεγα πως κατά κάποιο τρόπο η δουλειά σου θυμίζει κάτι από τη βεριτέ αστική αρχαιολογία της Ρένας Παπασπύρου, παρότι αυτή «συλλέγει» ατόφια κομμάτια τοίχων, ενώ εσύ με υπέροχα δεξιοτεχνικά «τρικ» τα δημιουργείς από το μηδέν προσδίδοντάς τους αίσθηση παλαιότητας, πόσο θα το δεχόσουν ή όχι;
Με επηρέασε πολύ η Ρένα Παπασπύρου. Μάλιστα, όταν ήμουν φοιτήτρια, μιλήσαμε αρκετά στο τηλέφωνο και μου είπε τα μυστικά της για το πώς κάνει τις αποτοιχίσεις. Μόνο που εγώ δεν κάνω αποτοιχίσεις, αλλά συλλέγω παλιά υλικά και τα επεξεργάζομαι στο εργαστήριό μου. Αυτή μου έμαθε ποιες είναι οι κατάλληλες κόλλες που πρέπει να χρησιμοποιώ για να σταθεροποιώ τα έργα μου και την ευχαριστώ για αυτό.

Γιατί νομίζω πως η γκαλερί Nitra είναι ο ιδανικός τόπος φιλοξενίας των έργων σου; Κατά κάποιο τρόπο, η γειτονιά, όπως και όλες οι πάνω από την Εγνατία, έχει από μόνη της κτίρια και τοίχους που η φθορά, η απελπισία και η εγκατάλειψή τους δείχνει να «συνομιλεί» με τους τοίχους των έργων σου. Εδώ υπάρχει διάλογος ανάμεσα στο μέσα και στο έξω ή ιδέα μου είναι;
Σαφώς και συνομιλούν οι παλιοί τοίχοι της Άνω Πόλης με τους τοίχους των έργων μου. Τα έργα μου «περιέχουν» τους τοίχους της Άνω Πόλης. Όλα τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα τα έργα μου τα έχω μαζέψει από κτίρια που έχουν καταρρεύσει στην Άνω Πόλη. Σε προηγούμενη έκθεσή μου είχα ερευνήσει και είχα βρει την ιστορία ενός σπιτιού που είχε καταρρεύσει και του οποίου τα ερείπια χρησιμοποίησα. Ήταν ένα σπίτι του 19ου αιώνα με μεγάλη ιστορική αξία, γιατί αποτελούσε παράδειγμα της εξέλιξης του αρχιτεκτονικού τύπου στην Άνω Πόλη. Την ημέρα που το κατεδάφιζαν έτυχε να περνάω από εκεί, μάζεψα τα συντρίμμια και σκέφτηκα να βρω ποιοι ήταν αυτοί που το κατοίκησαν.

Πού μένεις στην πόλη και κατά πόσο το αστικό τοπίο της γειτονιάς σου καθορίζει καθημερινά και την ψυχοσύνθεσή σου, οπότε και βρίσκεται συνειδητά ή αθέατα παρόν στο έργο σου;
Μένω εδώ και πολλά χρόνια από επιλογή στην Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης, όπου βρίσκεται και το εργαστήριό μου. Η μαγεία της παλιάς εποχής, η πατίνα του χρόνου που συναντά κανείς στην παλιά πόλη δεν είναι δυνατόν να μην με επηρεάσει. Καθημερινά ανοίγω το παράθυρο μου και βλέπω τη θάλασσα και τον Όλυμπο. Αυτή η ομορφιά μου δίνει κουράγιο για να συνεχίσω…..

Πώς δουλεύεις; Αναρωτιέμαι αν συναντάς κάπου εκεί έξω την πρώτη ιδέα-εικόνα του έργου σου, και αφού το φωτογραφίσεις και το κοιτάξεις, η πρώτη ιδέα-μαγιά στην πορεία εξελίσσεται μέχρι να αυτονομηθεί εντελώς…
Μπορώ να μιλήσω για το πώς ξεκίνησε η ιδέα για τα Συγκοινωνούντα Δοχεία. Παρατηρούσα παλιούς τοίχους και ερείπια να είναι συχνά γεμάτοι με βρύα και λειχήνες. Άλλοι ήταν γεμάτοι με φυτά, ιδίως την άνοιξη, και αρκετές φορές ολόκληρα κλαδιά είχαν ξεχυθεί από μέσα τους, καθώς κάποιο δέντρο είχε απλώσει τις ρίζες του κοντά τους. Μια μέρα καθώς περνούσα από τους κήπους του πασά στην Άνω Πόλη, είδα στη βάση του κεντρικού γλυπτού να υπάρχουν χοντρές ρίζες και από πάνω του να βγαίνουν κλαδιά. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση και σκέφτηκα ότι η ζωή πάντα θα βρίσκει έναν τρόπο να προχωράει και ότι είναι πιο δυνατή από τη φθορά. Από εκεί έκοψα τα κλαδιά της εγκατάστασης, μάζεψα χώμα και ξεκίνησα να το χρησιμοποιώ στα έργα μου.

Μίλησέ μου για τα υλικά της αναπαράστασής σου και την αλήθεια τους. Κατά πόσο είναι φυσικά όλα αυτά που βλέπω «συραμμένα» στους πίνακες ή δεν πρόκειται για μια οικειοποίηση αλά arte povera, αλλά κάτι που τεχνικά προκύπτει με σύνθετες επεξεργασίες;
Όλα μου τα έργα προκύπτουν από δουλειά μέσα στο εργαστήριο. Μαζεύω τα υλικά και τα επεξεργάζομαι ώστε να μπορέσω να τα βάλω στον καμβά. Τα υλικά μου είναι τσιμέντο, τούβλα, σοβάδες από σπίτια που έχουν καταρρεύσει, κάρβουνο, άχυρο, χώμα, κλαδιά, κ.α. Τα επεξεργάζομαι βάζοντας κόλλες και χρησιμοποιώ ακρυλικά χρώματα. Τα έργα μου είναι προϊόν μιας χρονοβόρας διαδικασίας.

Διάλειμμα από τα Συγκοινωνούντα Δοχεία και ερώτηση περί Θεσσαλονίκης: Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για σένα να υπάρχεις σε μια πόλη που απέχει από εκεί που χτυπά η εικαστική καρδιά της χώρας; Από την άλλη, θα προβοκάρω το παραπάνω ερώτημα με μια εικασία: Μήπως τελικά το ότι απέχει τόσο πολύ η Θεσσαλονίκη από την Αθήνα αποτελεί κάποιου είδους πλεονέκτημα ως προς την ελευθερία που προσφέρει η απόσταση ώστε να ακολουθείς τον δρόμο σου απερίσπαστη, μακριά από δημόσιες σχέσεις και άλλες σπατάλες ενέργειας-τίμημα του να υπάρχεις με τους όρους του παιχνιδιού;
Έχω εκθέσει τη δουλειά μου και στην Αθήνα. Έχω πάρει μέρος 3 φορές στην ART ATHINA και σε ομαδικές εκθέσεις στη Nitra gallery Athens. Με ενδιαφέρει η επικοινωνία με ένα ευρύτερο κοινό και θα ήθελα να γνωρίσουν τη δουλειά μου άνθρωποι που ζουν και εκτός Θεσσαλονίκης. Σαφώς, προτιμώ την ουσιαστική επικοινωνία και τον διάλογο με αφορμή τα έργα μου κι όχι τις επιφανειακές δημόσιες σχέσεις. Δεν ξέρω αν είναι πιο εύκολο ή πιο δύσκολο για μένα που ζω στη Θεσσαλονίκη ή αν θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα αν ζούσα στην Αθήνα. Ξέρω ότι ένας καλλιτέχνης πρέπει να ακολουθεί το όνειρό του και να μην εγκαταλείπει αυτό που κάνει.

Πήγες στην Biennale 8; Κι αν ναι, πώς τη βρήκες; Το ρωτώ αυτό, γιατί όσο πιο πολύ παρατηρώ τη δουλειά σου, τόσο περισσότερο και τη βρίσκω εντός του κόνσπετ της «Γεωκουλτουρας» που ορίζει τη φετινή της παρουσία…
Τα έργα που παρουσιάζω περιέχουν όλα χώμα, άχυρο, κλαδιά κ.α. Ο όρος Γεωκουλτούρα, όντως, θα μπορούσε να συμπεριλάβει και τα δικά μου έργα. Δεν έχω προλάβει, δυστυχώς, να δω όλη την BIENNALE 8, οπότε επιφυλάσσομαι να απαντήσω.

Την τελευταία φορά που ανταμώσαμε ήταν στο Pikap της Ολύμπου, την τελευταία μέρα της έκθεσης που έκανες εκεί. Πάλι θυμάμαι τη μικρή εγκατάσταση με λιγότερα έργα φυσικά, ενώ λίγο καιρό μετά το Pikap, σε συναντώ στη Nitra. Εδώ, βέβαια, με έναν μεγάλο και χορταστικό αριθμό πινάκων. Αυτή η μετακίνησή σου από τους μικρούς αλτέρνατιβ εικαστικούς χώρους σε μεγάλες πίστες, όπως η Nitra, και τούμπαλιν, συμβαίνει συνειδητά επειδή ως καλλιτέχνης επιδιώκεις να υπάρχεις και να φαίνεσαι παντού όπου υπάρχει κοινό ή γιατί απλά έτυχε;
Χαίρομαι και με ενθουσιάζει το γεγονός ότι έχουν δημιουργηθεί αρκετοί μικροί εναλλακτικοί χώροι στη Θεσσαλονίκη. Είναι χώροι που προσελκύουν ένα διαφορετικό, πιο νεανικό κοινό και δεν έχουν εμπορικό χαρακτήρα. Το Pikap είναι ένας εξαιρετικός χώρος, που δίνει μεγάλη ελευθερία κινήσεων στους καλλιτέχνες. Εκεί παρουσιάζουν δουλειά τους νέοι, ως επί το πλείστον, μουσικοί και ζωγράφοι. Οι δύο εκθέσεις έτυχε να γίνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα λόγω των πολλών αναβολών που είχε η έκθεσή μου στη Nitra, εξαιτίας του κορωνοϊού.

Εκτός από την Καλών Τεχνών, γνωρίζω πως σπούδασες και Θεολογία. Αν τολμήσω να πω πως στα Συγκοινωνούντα Δοχεία, και γενικά όμως στα έργα σου, διακρίνω έναν πυρήνα προβληματισμού αλλά και πρακτικές που παραπέμπουν σε ζητήματα θρησκευτικής και πολιτικής ηθικής, θα ήμουν άκυρος;
Δεν έχει καμιά σχέση με θρησκευτική και πολιτική ηθική το έργο μου. Έχει να κάνει με υπαρξιακή αγωνία. Αυτή η υπαρξιακή αγωνία με οδήγησε να σπουδάσω από επιλογή Θεολογία αλλά και Ζωγραφική. Έχω τη γνώμη ότι με την τέχνη προσπαθούμε να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας και μπορεί να μην σου δίνει απαντήσεις, αλλά κατά κάποιο τρόπο σε συνδέει με το μυστήριο της ύπαρξης.

Μαρία Πασχαλίδου, Συγκοινωνούντα Δοχεία
Επιμέλεια: Αρετή Λεοπούλου
Έως τις 8 Απριλίου στη Nitra Gallery (Φιλίππου 51, Ρωμαϊκή Αγορά, Θεσσαλονίκη)