70 χρόνια Μικρός Ήρως: Ο Λεωκράτης Ανεμοδουράς διηγείται συναρπαστικές ιστορίες

To 1985, μικρός και έτοιμος για όλα, σαν τον Γιώργο Θαλάσση, ξεκίνησα την πρώτη μου δουλειά σαν γραφίστας και σκιτσογράφος στο ατελιέ των εκδόσεων Περιοδικός Τύπος του αείμνηστου Στέλιου Ανεμοδουρά, μίας εταιρίας που έσφυζε από ζωή και απολάμβανε τη χρυσή εποχή των (εφηβικών της) περιοδικών – Κατερίνα, Σούπερ Κατερίνα, Αφισόραμα, Γρίφος, Μπλεκ κ.ά. Μία από τις πρώτες μου αναθέσεις ήταν όταν ένας από τους συνεργάτες του, μυθικού στα μάτια μου, εκδότη και δημιουργού του Μικρού Ήρωα, μου έφερε παλιά, φθαρμένα τεύχη του γνωστού, πολυαγαπημένου, μεταπολεμικού αναγνώσματος, για «αναστύλωση» των σκίτσων των εξωφύλλων.

Ήταν μία συναρπαστική δουλειά, με τον ραπιντογράφο και με σταθερό χέρι, να πρέπει να ακολουθήσω τη γραμμή του δυναμικού σκίτσου του Βύρωνα Απτόσογλου, που απεικόνιζε τη δράση του Γιώργου Θαλάσση, της Κατερίνας και του Σπίθα εναντίον «της μπότας του κατακτητή».

Στο παλιό μου παιδικό δωμάτιο, κάπου στοιβαγμένοι με τους Μικρούς Καουμπόηδες, τη Μάχη, το Τανκς και τα Μίκυ Μάους βρίσκονταν και οι Μικροί μου Ήρωες, περασμένοι από τα χέρια μπαμπάδων, παππούδων και θείων μου, τώρα πια σε μένα. Ήταν ένα «ιερό» ανάγνωσμα. Ο παππούς μου το έδινε σχεδόν επιτακτικά να το διαβάσω και να διδαχθώ από τον πατριωτισμό του Μικρού Ήρωα που, ίσως διέβλεπε σε μένα να εκλείπει, μέσα στα 80s, κυρίως λόγω «ξενόφερτων» μουσικών μου προτιμήσεων.

Όμως το περιοδικό εκείνο ασκούσε επάνω μου μία περίεργη γοητεία, με αναστάτωνε να ξέρω ότι αυτές οι περιπέτειες είχαν συμβεί σε εκείνους τους ίδιους δρόμους και τις γειτονιές της Αθήνας που ήξερα και περπατούσα. Κι αργότερα, Ο Μικρός Ήρωας με συγκινούσε γιατί ήταν κάτι βγαλμένο από τα ράφια της παιδικής μου ηλικίας, ήταν το pulp fiction των αντρών της οικογένειάς μου και ξαναήρθε μπροστά μου, με μισοσκισμένα και τρεμάμενα τα εξώφυλλα των πρώτων του τευχών, για να το ξαναζήσω με εκείνον τον ιδιαίτερο τρόπο, μια και οι εκδόσεις Ανεμοδουρά ετοίμαζαν, εκείνη τη χρονιά, το 1985, την ανατύπωση των τευχών που είχαν γράψει ιστορία.

Σήμερα, 2023, ήρθε και πάλι μπροστά μου ο Γιώργος Θαλάσσης μέσα από τα χέρια νέων, εξαιρετικών Ελλήνων εικονογράφων που ξανασχεδίασαν με τον τρόπο τους το σύμπαν του ήρωα με αφορμή μία μεγάλη επετειακή έκθεση για τα 70 χρόνια του περιοδικού. Μαζί ήρθε και ο εγγονός του Στέλιου Ανεμοδουρά, ο Λεωκράτης Ανεμοδουράς, επικεφαλής των Εκδόσεων Μικρός Ήρως, συνέχειας των εκδόσεων Ανεμοδουρά που ξεκίνησαν το 1949, όταν ο Στέλιος Ανεμοδουράς έκανε τα πρώτα του βήματα στον χώρο, με την έκδοση του περιοδικού Νυχτερίδα και λίγα χρόνια αργότερα (1953) με τη συγγραφή και έκδοση του θρυλικού αναγνώσματος Ο Μικρός Ήρως – τα σκίτσα του οποίου φιλοτεχνούσε ο Βύρωνας Απτόσογλου. Ο Μικρός Ήρως γαλούχησε τέσσερις γενιές αναγνωστών, μια επιτυχία που οφειλόταν στη λιτή και κατανοητή γλώσσα του, αλλά και στην ανάδειξη αισθήματος πατριωτικής υπερηφάνειας και ομόνοιας μέσα από τις περιπέτειες τριών ηρωικών ελληνόπουλων –του Γιώργου Θαλάσση, της Κατερίνας και του Σπίθα– κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του αγώνα τους απέναντι σε Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους φασίστες. Κυκλοφόρησε για μία ολόκληρη δεκαπενταετία, από τις 24 Φεβρουαρίου του 1953 έως τις 18 Ιουνίου του 1968, όταν και διακόπηκε απότομα στο τεύχος 798 για να συνεχισθεί άμεσα σαν κόμικ, με σελίδες πλήρους εικονογράφησης.

Ο Λεωκράτης ήρθε κρατώντας στα χέρια του παλιά, φθαρμένα τεύχη του περιοδικού σαν να ήταν το ’85, για να με βρει και να μιλήσουμε για αυτήν τη θαυμάσια περιπέτεια και παράδοση που θα την τιμήσουμε όλοι, με αγάπη, στην έκθεση «70 χρόνια Μικρός Ήρως» που θα τρέχει στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, από 21 έως 28 Φεβρουαρίου 2023.

Από τον παππού στον εγγονό

Ο Λεωκράτης Ανεμοδουράς, όταν έκλεισε το 2010 η μαμά-εταιρία, αποφάσισε να πιάσει πάλι από την αρχή, πίσω στις ρίζες, την ιστορία. Το 2013, όταν Ο Μικρός Ήρως μπήκε σαν ένθετο στο Πρώτο Θέμα και μίλησε για αυτό στην τηλεοπτική εκπομπή του ο Θέμος Αναστασιάδης, «έγινε ένα μπαμ» που πυροδότησε την επανακυκλοφορία του Μικρού αλλά και άλλων επιτυχημένων ηρώων που εξέδιδε ο Ανεμοδουράς παλιά: Μπλεκ, Ζαγκόρ, Μίστερ Νο, Κοκομπίλ κ.λπ. Η λίστα εμπλουτίστηκε σήμερα και με άλλες επιτυχημένες εκδόσεις: Κόρτο Μαλτέζε, Μπλάκσαντ, Ερίκ Καστέλ κ.ά.

Για τη φετινή επέτειο, λέει ότι δεν θα ήθελε ο Μικρός Ήρωας να μείνει ένα μουσειακό είδος. Για αυτό ζήτησε από περίπου πενήντα νέους, διακεκριμένους σκιτσογράφους να εκθέσουν ένα μονοσέλιδο έργο σχετικό με το ιστορικό ανάγνωσμα –από μια εικονογράφηση έως ένα μονοσέλιδο κόμικς– με τη δική τους οπτική. Και εντυπωσιάστηκε από την ανταπόκρισή τους, τη ζεστασιά και την αγάπη που το κάνανε. «Αντιλήφθηκα» λέει «ότι και καλλιτέχνες που δεν είχανε διαβάσει τον Ήρωα, τους είχε μεταφερθεί από τους γονείς τους η αγάπη με την οποία μεγάλωσαν συντροφιά με αυτό το ανάγνωσμα και πόσα πολλά τους είχε δώσει. Αυτό το δέσιμο του παρόντος με το παρελθόν χάρισε κάτι πολύ ωραίο και ευελπιστούμε να έρθει ο κόσμος και να το δει».

Μαζί, στην έκθεση, θα υπάρξει και ένα Λεύκωμα το οποίο θα είναι τα Άπαντα του Μικρού Ήρωα που έχει γράψει «ο μεγαλύτερος Μικρο-Ηρωολόγος», ο Γιώργος ο Βλάχος, ο οποίος είχε γράψει και το Λεξικό του Μικρού Ήρωα το 2005, μία εκπληκτική δουλειά με λήμματα, τοπωνύμια, χαρακτήρες, λέξεις, αποδελτίωση όλου του αναγνώσματος, περιλήψεις όλων των ιστοριών και ανάλυση όλων των κακών, όλων των μικρών αναλώσιμων ηρώων. «Κάτι παρόμοιο θα είναι και το φετινό Λεύκωμα: ένα πανόραμα με τα πάντα για τον Μικρό Ήρωα συν μία ιστορία του παππού Ανεμοδουρά» λέει ο Λεωκράτης «την οποία μου τη διηγούνταν όταν ήμουν πολύ μικρός – πώς βασανίστηκε για να μην καρφώσει έναν συμφοιτητή του. Στην αρχή την αντιλαμβανόμουν σαν παραμύθι αντίστασης ενός φοιτητή, αλλά σιγά σιγά μου έβαζε στη διήγηση πιο σκληρές λεπτομέρειες και, τελικά, πολύ μεγαλύτερος αντιλήφθηκα πόσο πολύ είχε βασανιστεί. Αυτήν την εμπειρία την οποία την έγραφε προς το τέλος της ζωής του, την πήραμε από χειρόγραφο, τη γράψαμε ξανά, την εμπλουτίσαμε με σκίτσα και την παρουσιάζουμε σαν το τεύχος μηδέν του Μικρού Ήρωα γιατί, κατ’ εμέ, αυτά τα βιώματα είναι η αρχή αυτού του ταξιδιού».

Ο αντιστασιακός Μικρός Ήρωας

«Το περιστατικό που περιγράφουμε μέσα στο Λεύκωμα είναι το εξής: Το 1936, όταν ο Στέλιος Ανεμοδουράς ήταν 19 χρονών, είχανε κάνει, μαζί με έναν συμφοιτητή του ένα υπόμνημα στο οποίο έλεγαν ότι ο τρόπος με τον οποίο θέλουν να πατάξουν το φασισμό είναι λάθος και αυτό πρέπει να γίνει τρομοκρατικά. Αυτό το υπόμνημα διέρρευσε και δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες – και λόγω αυτού, ήταν καταζητούμενος επί Κατοχής και βασανίστηκε. Αργότερα, μόλις τελείωσε το στρατιωτικό του, ο Ανεμοδουράς έφυγε για την Ιταλοκρατούμενη τότε Σίφνο όπου δούλευε ο πατέρας του ως τελώνης. Εκεί ανέπτυξε και μία αντιστασιακή οργάνωση και οποιαδήποτε κίνηση των Γερμανών τη μετέφεραν σε έναν Νεοζηλανδό που ζούσε στο βουνό και αυτός την πήγαινε εκεί που έπρεπε να την πάει. Τότε λοιπόν είχε έρθει μία γερμανική φρεγάτα και αναθέσανε στον Ανεμοδουρά να εκμαιεύσει από τους Γερμανούς –επειδή ήταν και γλωσσομαθής– τον επόμενο σταθμό. Ο ίδιος έλεγε “κοιτάξτε, δεν ήμουνα ήρωας, ήμουνα τρομοκρατημένος αλλά το έκανα”. Έμαθε, λοιπόν, ότι ο επόμενος σταθμός ήταν η Σύρος και το μετέφερε. Την άλλη μέρα βλέπανε φλόγες από εκεί, είχανε έρθει συμμαχικά πλοία και είχαν αφανίσει τους Γερμανούς. Η θάλασσα ξέβραζε Γερμανούς. Κι εκεί αναφέρει πόσο ένοχος ένιωσε, πόσο αντικρουόμενο ήταν να ξέρει ότι αυτοί οι άνθρωποι, “για τους οποίους εγώ πήρα μία απόφαση και είπα κάτι”, είχαν οικογένειες και, εν τέλει, τι δεινά φέρνει ο πόλεμος».

«Για μένα» λέει ο εγγονός του «Ο Μικρός Ήρωας, αν μπορούσε να απομονωθεί σε μία λέξη θα ήταν “Αντίσταση”. Η ιστορία του Στέλιου Ανεμοδουρά με τον βασανισμό είναι μία ιστορία αντίστασης. Εκεί που τον βασανίζανε να καταδώσει το όνομα του συνεργάτη του, ήρθε αντιμέτωπος με τις αρχές του και αντιστάθηκε – και αυτό προσπαθούσε να μου το περάσει, ότι η ζωή είναι αντίσταση».

Τα πρώτα χρόνια του Μικρού Ήρωα, όταν ήταν ακόμα νωπές οι μνήμες από τον Εμφύλιο και χρειαζόταν ιδιαίτερη μαεστρία για να μπορεί να κρατάει μία ευθεία, υπήρξε κάποια αντίδραση από την αριστερά που θα προτιμούσε να είναι πιο εμφανής η πολιτική τοποθέτηση του Γιώργου Θαλάσση. Ο Λεωκράτης λέει ότι: «Τον παππού, τον είχανε προσεγγίσει και οι δύο μεριές, αλλά Ο Μικρός Ήρωας ήταν μία ενωμένη ομάδα απέναντι σε έναν κατακτητή. Δεν υπήρχαν εκεί αποχρώσεις ούτε από τη μία πλευρά ούτε από την άλλη. Αυτό βέβαια μπορεί να το έκανε γιατί εξυπηρετούσε και το αφήγημά του. Ήτανε και μία εκδοτική πολιτική, αλλά ήταν και μία πολιτική του “πρέπει να είμαστε ενωμένοι”. Μάλιστα, σε πολλά αποσπάσματα αναφέρει για τα δεινά του εμφυλίου και τα τονίζει ακόμα περισσότερο και από τα δεινά του κατακτητή. Ο Μικρός Ήρωας ένωνε, δεν δίχαζε».

«Εκεί γύρω στο 200ό τεύχος είχανε μια κόντρα και σταματήσανε τη συνεργασία τους για περίπου 20 τεύχη και τότε ανέλαβε την εικονογράφηση και των εσωτερικών σελίδων και των εξώφυλλων ο Θέμος Ανδρεόπουλος, ο μετέπειτα σκιτσογράφος του Μικρού Σερίφη. Η κόντρα τους, εικάζω ότι ήτανε οικονομική. Αυτό που ανέφερε ο ίδιος ο Απτόσογλου στα ντοκιμαντέρ είναι ότι όλα ήταν καλά, μόνο που ήθελε να κάνει την Κατερίνα λίγο πιο σέξι. Πάντως η συνεργασία τους ήταν πολύ καλή και ο Ανεμοδουράς πάντοτε τον εκθείαζε και ως άνθρωπο και ως καλλιτέχνη».

Ο Βύρωνας Απτόσογλου, εξαιρετικός σκιτσογράφος και γρήγορος, θεωρείται ότι υπό μία έννοια «εκπαιδεύτηκε» μέσα από τα αναγνώσματα του Στέλιου Ανεμοδουρά, εξελίσσοντας πολύ το σκίτσο του. Τα πιο τελευταία τεύχη σε σχέση με τα παλαιότερα δείχνουν πόσο ζωντανά είναι πια τα χρώματα, πόσο έχει βελτιωθεί η γραμμή του. Ο Λεωκράτης λέει ότι τα πιο ώριμα και τα πιο ωραία σκίτσα του είναι σε μία επανέκδοση του 1976, που είναι σαν πίνακες.

Ο ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΣ

(Μουσική - στίχοι: Λουκιανός Κηλαηδόνης - Ελεύθερο Θέατρο)

Από τη μια οι Ιταλοί κι οι Γερμανοί
για να σε βρουν αναστατώνουν την Αθήνα,
κι από την άλλη του πατέρα μου η φωνή:
“νομίζω πως το κρύβει στην κουζίνα”.

Εσύ να παίζεις με το θάνατο κρυφτό
κι αυτοί να σκίζουνε τα τεύχη τα κρυμμένα,
μη σε τρομάζει το διπλό κυνηγητό
εσύ τους Γερμανούς κι αυτοί εμένα.

Πού είσαι τώρα και σ’ έχω χάσει
καλέ μου φίλε, Γιώργο Θαλάσση
πού είσαι τώρα και σ’ έχω χάσει
Μικρέ μου Ήρωα, Γιώργο Θαλάσση.

- “Εγώ δεν ξεκουράζομαι ποτέ
είμαι παντού όπου το χρέος με προστάζει,
κι όσο θα υπάρχουνε στη γη κατακτηταί
θα τους συντρίβω και το αίμα τους θα στάζει”.

Πίσω απ’ τον τοίχο ο ασύρματος καλεί
είναι απ’ τη Μέση Ανατολή, απ’ το αρχηγείο,
θα σου αναθέσουν μια καινούργια αποστολή
με ευχές για καλή τύχη απ’ τον «Χ2».

Η Κατερίνα σ’ αγαπούσε σιωπηλά
αλλά κι εσύ το ίδιο αγνά την αγαπούσες,
χωρίς τον Σπίθα ίσως να ‘ταν πιο καλά
παρ’ όλ’ αυτά εσύ τον συγχωρούσες.

Όταν ακούω να μιλάνε γι’ Αφρική
για Βερολίνο, Βενετία και Παρίσι,
σκέφτομαι, λέω, που να ξέραν μερικοί
πως σ’ όλα αυτά τα μέρη εγώ έχω ζήσει.

Πως όταν ήταν στην Ελλάδα κατοχή
μέσα στις σφαίρες, μες στο κρύο, μες στην πείνα,
με τους Εγγλέζους να εξοπλίζουνε τη “Χι”
μου έδειχνες μια ξένοιαστη Αθήνα.

Εσύ μπορούσες να οδηγήσεις φορτηγό
μοτοσικλέτα, οτομοτρίς κι αεροπλάνο,
κι όπου κι αν ήσουν πάντα δίπλα ήμουν κι εγώ
μαζί σου ή να ζήσω ή να πεθάνω.

Ήσουνα πάντα εκδικητής και τιμωρός
γι’ αυτόν που γέμισε τον τόπο με στρατό του,
και μ’ ένα χτύπημά σου έπεφτε ο φρουρός
με μια στροφή γύρω απ’ τον εαυτό του.

Μπορούσες πάλι να ημερεύεις τα σκυλιά
με κάποιο σφύριγμα που σού ‘μαθε τσοπάνος,
κι έτσι που πέταγες με κόλπο τη θηλιά
θα έπρεπε να είσαι Αμερικάνος.

Τι να σου πω, τι να σου πω, τι να σου πω
που να μην το ‘χει πει κανένας για κανέναν
εγώ μονάχα ένα πράγμα θα σου πω
μου φτάνει πως μεγάλωσα με σένα.

Πού είσαι τώρα και σ’ έχω χάσει
καλέ μου φίλε, Γιώργο Θαλάσση
όπου κι αν είσαι, θα ‘χεις γεράσει
Μικρέ μου Ήρωα, Γιώργο Θαλάσση.

Οι χειρόγραφοι στίχοι του τραγουδιού από το προσωπικό αρχείο του Λουκιανού Κηλαηδόνη (www.loukianoskilaidonis.gr). Μόλις κυκλοφόρησε ο νέος δίσκος - αφιέρωμα στον Λουκιανό Κηλαηδόνη με τίτλο «Σ' ευχαριστώ Λουκιανέ» με πολλές συμμετοχές, ο οποίος περιέχει επανεκτέλεση του τραγουδιού του Μικρού Ήρωα από το συγκρότημα Ρεβάνς.