Η Ανδριάνα Βερβέτη και οι βαθιές πληγές, παλιές πληγές της έκθεσης The (W)hole New History of Art 

Ο όρος «οικειοποίηση» είναι άκυρος, παράταιρος και καθόλου ακριβής, αν κάποιος τον χρησιμοποιήσει για να περιγράψει την περίπτωση του The (W)hole New History of Art. Το δηλώνω, γιατί καραδοκεί πάντα ο κίνδυνος της επιπόλαιας ταξινόμησης και της εύκολης ματιάς-συμπεράσματος. Διασκευές, ναι, είναι η σωστή λέξη, ένα σχόλιο-ρεμίξ πάνω στο διηνεκές της ιστορίας της εξουσίας και της ανθρώπινης κατάστασης. Η ενότητα έργων της τελευταίας δουλειάς της Ανδριάνας Βερβέτη παραπέμπει σε αριστουργήματα της Δυτικής Τέχνης, απεικονίζοντας σε σχέδια από σινική μελάνη ένα πλήθος εμβληματικών και αρχετυπικών φορέων της εξουσίας «εν ζωή». 

Τα εισαγωγικά στο «εν ζωή» είναι επίσης απαραίτητα, αφού η καλλιτέχνις αποσαφηνίζει αμέσως τις προθέσεις της με τον τρόπο που παρουσιάζει την γκάμα των αρχόντων της. Ποιοι είναι αυτοί οι ζωντανοί-νεκροί εξουσιαστές της Βερβέτη; Και τι είδους σχόλιο κρύβεται μέσα σ’ αυτό το αποτροπιαστικά διασκευασμένο θέαμα που προσφέρει η προχωρημένη σήψη και η τρομακτική αποσύνθεση των χαρακτηριστικών του προσώπου τους; Πορτρέτα δύναμης που κάποτε φιλοτεχνήθηκαν για να την μεταδώσουν εκπέμποντας το δέος της, κρεμασμένα σε πύργους ή δικαστικά μέγαρα, σε εκκλησίες ή σε παλάτια, εδώ σε αυτή την έκθεση αποκαθηλώνονται μεν, αλλά και συνεχίζουν ταυτόχρονα να μεταδίδουν τον ίδιο τρόμο. 

Κοιτάξτε τους τρεις δικαστές, τον Πατριάρχη και τον Πάπα, τον εκδότη και τον μαικήνα, τον εισοδηματία και την κυρία του, τα δείγματα δηλαδή των αρχετυπικών εξουσιαστών που παρουσιάζει η Βερβέτη σε αυτές τις Vanitas διασκευές. Παρά τη φυσική ζωή τους, που έληξε από τα γηρατειά, την αρρώστια ή από την γκιλοτίνα, εντούτοις άθικτη από τα σκουλήκια, η εξωτερική περιβολή τους, παραμένει αλώβητη από τη σήψη της σάρκας και εκπέμπει επί τούτου το ίδιο δέος. Το άτρωτο look των νεκρών της Βεργέτη σημειολογεί με την πλήρη δόξα στις στάσεις των σωμάτων που ακόμα διατηρούν οι νεκροί φορείς, σύμβολα μιας εξουσίας που δεν τελειώνει ποτέ. 

Τολμώντας να παραφράσω (ή καλύτερα να διασκευάσω κι εγώ με τη σειρά μου) τον Τ.Σ. Έλιοτ, στη δουλειά της Βερβέτη, ο θάνατος δεν έχει καμιά εξουσία. Όπως τότε που ζούσαν και βασίλευαν, οι κεφαλαιοκράτες και οι εξουσιαστές της μπορεί να αναχώρησαν, όμως η θέση τους δεν καταργείται, η εξουσία αναπαράγεται και διαιωνίζεται, σκυταλοδρομεί, ο βασιλιάς πέθανε, ζήτω ο νέος βασιλιάς. Είμαστε όλοι αιχμάλωτοι, όλοι σε ένα διηνεκές power game, αυτή είναι η προσωπική μετάφραση που κάνω ενώπιον των έργων της. Βαθιές πληγές, παλιές πληγές, ο κόσμος του The (W)hole New History of Art εφάπτεται με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου, που της αρέσει. Ζήτησα από την Αντριάνα Βερβέτη, καθηγήτρια Γλυπτικής της ΑΣΚΤ, να μας μυήσει στα ενδότερα αυτού του κόσμου.

Ας ξεκινήσουμε με τη χρονική περίοδο που έγιναν τα σχέδιά σας. Μπορείτε να την ανακαλέσετε και να θυμηθείτε το background εκείνων των στιγμών σε συναισθηματικό πρώτα επίπεδο αλλά και σε γενικό προσωπικό κατόπιν; 
Η αρχή αυτού του προβληµατισµού έλκει από το 2004. Είχα χυτεύσει σε αλουµίνιο ένα γλυπτό κεφάλι (αυτοπροσωπογραφία) που µειδιά ενώ φέρει στον σβέρκο του ένα σµάρι βδέλλες που τον αποµυζούν τετράπαχες, δίχως να υπάρχει τέτοια θεραπευτική ανάγκη. Για όσους δεν θυµούνται ήταν η χρονιά των Ολυµπιακών στην Ελλάδα. Συνέβησαν διάφορα γεγονότα στη συνέχεια της ζωής µου που µε απέσπασαν για χρόνια, ξαναβρήκα λοιπόν ενισχυµένο τον προβληµατισµό αυτόν το 2019. Έχουµε εν τω µεταξύ βιώσει για τα καλά την οικονοµική κρίση µε όλες τις σκληρές συνέπειες για την πλειονότητα του κόσµου που έχασε τις δουλειές, το ίδιο τους το σπίτι αλλά και τα παιδιά του, που πήραν τους δρόµους της ξενιτειάς όπως τόσες προηγούµενες φορές µετανάστευσαν οι αποδιωγµένοι της πατρίδας… Κάποιοι όµως παραµένουν αλώβητοι. Ύστερα ήλθε και η πανδηµία µε τους τρόπους που αντιµετωπίστηκε και πρόσθεσε κι η καραντίνα το κάτι τι της. Όλα αυτά καθόρισαν επιτακτική την ανάγκη να ολοκληρώσω αυτό που είχα αρχίσει, αντιµετωπίζοντας επιτέλους -µε τη δυνατότητα που δίνει η τέχνη- όλα όσα δαιµονοποιούσαν την πραγµατικότητα που ζούσα.

Νομίζω πως το σχόλιό σας για την εξουσία είναι ευθύ: Οι άνθρωποι-φορείς της πεθαίνουν και με τη σειρά τους πεθαίνουν και οι αντικαταστάτες τους, όμως είναι ο πυρήνας της που ανά τους αιώνες παραμένει αλώβητος, αφού πάντα μια θρησκεία, ένας δικαστής, ένας τραπεζίτης παρέα με έναν εκδότη κι έναν έμπορο θα ορίζουν μοίρες και γεγονότα. Αυτό, ξέρετε, για πολλούς μπορεί να μη γίνεται αντιληπτό, αφού υποτίθεται πως μετά από τον Διαφωτισμό, την Αναγέννηση, ο έλεγχος που ασκούσε η εξουσία, ειδικά επί του σκοτεινού Μεσαίωνα στον οποίο παραπέμπουν οι φιγούρες των πλουμιστά ντυμένων σκελετών σας, αν δεν καταργήθηκε, τουλάχιστον δεν είναι πια τόσο κραταιός. Μπορείτε επομένως να αναπτύξετε κάπως περισσότερο τη συλλογιστική που σας οδήγησε στη σειρά των έργων; 
Ακριβώς, ήθελα το κοινωνικό σχόλιο που έκανα µέσω των έργων µου να είναι ευθύ και εύληπτο, δεν ήθελα να µιλήσω µε υπαινιγµούς τουλάχιστον όχι στο πρώτο επίπεδο ανάγνωσης.Υπάρχει τόση νοητική σύγχυση σήµερα, που δεν είµαι βέβαιη εάν αναγνωσθεί κι αυτό. Προσπάθησα, η αλήθεια είναι, όσο µπόρεσα, να καταστήσω σαφή την πρόθεσή µου, να απεικονίσω τις µορφές εξουσίας που έχουν καταγραφεί µέσω των πορτρέτων της Ιστορίας της Τέχνης και οι οποίες συνεχίζουν, κατά την άποψή µου, να παραµένουν παρούσες και ισχυρές και να δυναστεύουν τη ζωή µας. Στο διάβα του χρόνου υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν πάντοτε εκπρόσωποι που θα τις υπηρετούν. Το σχόλιό µου δεν αφορά το αναλώσιµο µέρος, δηλαδή τα άτοµα που ασκούν την εξουσία, αλλά την ίδια την εξουσία. Αυτή φθείρει όσους δεν την ασκούν αλλά υπόκεινται σ’ αυτήν και διαφθείρει άλλωστε και όσα εκ των προσώπων της διαθέτουν αρχικά αγνές προθέσεις κατά την άσκησή της. Η επιλογή των χαρακτηριστικών µορφών εξουσίας έδωσε και την αντίστοιχη αναζήτηση των πλέον φηµισµένων έργων τέχνης. Μας αρέσει να αναγνωρίζουµε πράγµατα που ξέρουµε. Προσέφερε εξάλλου την ευκαιρία σε µένα την ίδια να µελετήσω σχεδιάζοντας τα σπουδαία αυτά έργα. Το εγχείρηµα δύσκολο. Η αριστοτεχνική απόδοση των µεγάλων Ζωγράφων έπρεπε να συµβιώσει µε τις σκληρές επεµβάσεις που είχα κατά νου. Χρειάστηκαν πολλά προσχέδια για να βρεθεί µια ικανοποιητική προσέγγιση. Έπειτα, χρειαζόταν να βρεθεί η λύση του πώς θα δηµιουργούσαν όλα µαζί ένα σύνολο µε συνοχή, διότι το καθένα αποτελούσε αυτόνοµο κοµµάτι. Η γλυπτική εγκατάσταση έδωσε τη δυνατότητα να παρουσιαστούν όλες οι µορφές ως ανδριάντες ή προτοµές των αρχικών πορτρέτων σε έναν κύκλο, ως περιστύλιο, όπου όλες τους θα έχουν τη δυνατότητα µιας µεταξύ τους επαφής µε το βλέµµα και θα συγκροτούν ένα κλειστό κύκλωµα. Για αυτό κάθε ένα έργο λειτουργεί και ως προσχέδιο περίοπτης αναπαράστασης.

The (W)Hole New History of Art: Καταρχήν, το αμφίσημο του τίτλου ήταν δική σας ιδέα ή του επιμελητή σας Αλέξανδρου Αβρανά; Μήπως, επίσης, θα μπορούσατε και να μας επεξηγήσετε το επί τούτου και προφανώς διττό παιχνίδισμα του νοήματος που προκαλείται εξαιτίας του W μέσα στην παρένθεση αλλά και από το hole-τρύπα που προκύπτει; Η «Τρύπα», προσωπικά, με παραπέμπει σε μια ανοιχτή χωματερή όπου μέσα της κείτονται σαν ζόμπι όλοι οι εν σήψει ήρωές σας… 
Η επιτυχής πρόταση του κυρίου Αλέξανδρου Αβρανά, επιµελητή της έκθεσης και του ευρηµατικού καταλόγου της, ήταν The Whole New History of Art. Η δική µου παρέµβαση µε σκωπτική διάθεση αφαίρεσε το W αφήνοντας το Hole µε τη σηµασία της. Διόρθωσε ευτυχώς την τελική εκδοχή του τίτλου ο κύριος Γιάννης Κωνσταντινίδης -που έγραψε το ένα από τα τρία κείµενα του συνοδευτικού καταλόγου- προσθέτοντας το αρχικό γράµµα W µέσα σε παρενθέσεις. Η έννοια της τρύπας στην αγγλική γλώσσα δεν έδινε µόνον ένα περιπαικτικό λογοπαίγνιο αλλά µου προσέφερε το µικρότερο µέρος ενός όλου -που κυριολεκτεί το Whole- και που ταίριαζε καλύτερα µε την ενότητα των συγκεκριµένων έργων που απαρτίζεται από δεκατρείς µορφές συνολικά. Εξάλλου δεν υπάρχουν µόνον αυτές οι µορφές Εξουσίας για να ισχυριστώ ότι συµπεριλαµβάνω το όλον. Κι ύστερα η έννοια της τρύπας εµπεριέχει το κυκλικό σχήµα που ήταν και το καθοριστικό σχήµα του στησίµατος της γλυπτικής εγκατάστασης. Το βέβαιο είναι ότι η λειτουργία της κάπως έτσι έχει εννοηθεί ως µια ανοικτή χωµατερή ανθρώπων. Χαίροµαι αν µπόρεσε να γίνει αντιληπτή η πρόθεσή µου. 

Θα θέλατε να μας αποκαλύψετε κάποιες από τις επώνυμες πηγές σας; Χρησιμοποιήσατε, από όσο γνωρίζω, αληθινούς πίνακες της δυτικής τέχνης; Πώς τους διαλέξατε, ποιων ζωγράφων και ποιους απεικόνιζαν; Βέβαια η σινική μελάνη σας τους απάλλαξε από κάθε είδους χρώμα, λάμψη και κάλλος· το μόνο που απέμεινε αλώβητο από την παλαιά βαρύτητα, το κύρος και την εξουσία των αλλοιωμένων πρωταγωνιστών σας είναι το εντυπωσιακό dress code τους, οπότε θα ήθελα να μάθω την ταυτότητα έστω και ενός από αυτούς…
Είναι έργα από την πρώιµη και την κυρίως Αναγέννηση καθώς και ένα πορτρέτο που φιλοτέχνησε ένας πολύ γνωστός κι αγαπητός Έλληνας ζωγράφος του περασµένου αιώνα. Τέλος, για ένα έργο χρησιµοποίησα σύγχρονη φωτογραφία του εικονιζόµενου προσώπου την οποία βρήκα στο διαδίκτυο. Γενικά προτιµώ να µην καθοδηγώ τους θεατές ως προς το ποια καταξιωµένα από την ιστορία τέχνης έργα αναπαράγω στρεβλωµένα µέσα από τα δικά µου έργα. Νοµίζω ότι έτσι λειτουργεί καλύτερα η εντύπωση για τον θεατή ότι κάτι που του είναι οικείο και θαυµαστό ως εικόνα -κι ας µην είναι σε θέση ο ίδιος να την ταυτίσει µε το πρότυπό της- ξαφνικά βρίσκεται µπροστά του διαποτισµένη από την αίσθηση του ανοίκειου. Θα ήθελα ιδανικά να δω από κοντά ξανά όλα αυτά τα έργα και θα ήταν πολύ πιο πρόσφορη η µελέτη τους, αν προµηθευόµουν πολύ καλές µουσειακές εκτυπώσεις τους. Υπήρξα άτυχη ως προς αυτό, µεσολάβησε η καραντίνα που επέβαλε την αναζήτησή τους µόνον µέσω του διαδικτύου.Τα έργα επιλέχθηκαν από την πλούσια παράδοση της Δυτικής ζωγραφικής, εκεί υπάρχουν πορτρέτα των ισχυρών µορφών εξουσίας τα οποία είναι αναγνωρίσιµα λόγω της µεγάλης προβολής τους από τα μουσεία της Ευρώπης. Κι είναι γνωστότερα από τα αντίστοιχα έργα της γλυπτικής, διότι προσφέρουν εικόνες πλούσιες σε χρώµα και σε διάκοσµο µε τις οποίες ταυτίζεται πιο εύκολα ο καθένας µας. Όµως νοµίζω πως η σχεδιαστική µου προσέγγιση µε την κινέζικη µελάνη δεν έχει αφαιρέσει παρά ελάχιστες ερριµµένες σκιές που είναι παραπλανητικές για την ανάδειξη του γλυπτικού όγκου των µορφών. Όλα τα στοιχεία, το χρώµα ως δύναµη τονική, οι λάµψεις των κοσµηµάτων, οι υφές των ρούχων, των γούνινων στοιχείων, οι διαφάνειες, θεωρώ πως έχουν αποδοθεί µε όση δυνατότητα επέτρεψε η δυσκολία του υλικού (της µελάνης) που δεν επιδέχεται καµία διόρθωση, καθώς και η δική µου αντιληπτική ικανότητα και δεξιότητα, έστω και µέσα από τη µικρή οθόνη του υπολογιστή µου.

Θα τολμήσω να σας ρωτήσω πού θα θέλατε να τα δείτε στημένα και σε τι όγκο το καθένα τους, αν είχατε τον χρόνο και το χρήμα για το υλικά, συν φυσικά τη δύναμη που απαιτείται για να μετατρέψετε αυτά τα σχέδια σε αληθινά γλυπτά…
Στους χαλεπούς καιρούς που ζούµε δεν υπάρχουν περιθώρια τέτοιων οραµατισµών. Βεβαίως κι εάν υπήρχε η βούληση που συνοδευόταν από την ανάλογη κινητήρια δύναµη (που είναι το χρήµα) θα ήταν ευχής έργο να υλοποιηθεί η γλυπτική εγκατάσταση που έχω σχεδιάσει. Όπως οι περισσότεροι γλύπτες θα ήθελαν να δουν το έργο τους κάτω από τον ήλιο. Σε έναν δηµόσιο χώρο ώστε να υπάρχει απρόσκοπτη επικοινωνία µε τον κόσµο. Θα µπορούσα εύκολα να δω αυτή τη γλυπτική εγκατάσταση σε κάποια από τις µεγάλες πλατείες ή πάρκα των χωρών της Ευρώπης, αφού οι διαστάσεις της θα ήταν 25 m διάµετρο του ανεστραµµένου θόλου και 2,5 m ύψος τα γλυπτά µε τη βάση τους. Δεν έχω υπόψιν µου κάποιον συγκεκριµένο χώρο στην Ελλάδα, σίγουρα, αν υπήρχαν οι προϋποθέσεις, θα ήταν εφικτό. Σηµειώστε πως τα γλυπτά έχουν συλληφθεί να χυτευθούν µε σύγχρονες τεχνητές ύλες που επιδέχονται την επιζωγράφισή τους αποδίδοντας όλο τον πλούσιο διάκοσµο που φέρουν. Παρεµπιπτόντως θα ήθελα να αναφέρω ότι η τριετής µεταπτυχιακή εργασία µου µε υποτροφία εσωτερικού του Ι.Κ.Υ έφερε τον τίτλο «Γλυπτική σε Δηµόσιους Χώρους» κι ότι εργάστηκα πρώτη µε σύµβαση έργου ως γλύπτρια µε το Γραφείο Μελετών του Δήµου Βόλου για την ανάπλαση πλατειών της πόλης και δηµιουργία του παραλιακού χώρου του Αναύρου. Αυτή ήταν και η αρχική µου κατεύθυνση άλλωστε. Σε σχετικό ταξίδι το 1986 στο Παρίσι για να δω τη σύγχρονη περιοχή Defense που ολοκληρωνόταν και την κοσµούσαν µεγάλα έργα του Τάκη, του Φιλολάου κ.α επισκέφτηκα το εργαστήριο του τελευταίου καθώς και το µεγάλο αρχιτεκτονικό γραφείο, µε το οποίο συνεργαζόταν, σε µια πανέµορφη αγροικία και αναλάµβανε µεγάλα έργα σε όλο τον κόσµο… Διαθέτω λοιπόν την εµπειρία, την τεχνογνωσία και την επιθυµία για ένα τέτοιο έργο. Η βοήθεια συνεργατών, ιδιαίτερα για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό και την κατασκευή του θόλου που δεν αποτελεί γλυπτική απόδοση, είναι ευνόητη. Σε δύο χρόνια αποδεσµεύοµαι από το διδακτικό µου καθήκον και θα έχω άπλετο χρόνο για καλλιτεχνική δηµιουργία. Ζητείται χώρος και χορηγός!

Όλοι μαζί οι πρωταγωνιστές αυτής της έκθεσης, σε κάποιον πίνακα συνευρίσκονται υπό μορφή αντάμωσης όχι σε ένα τραπέζι νεκρών αλλά σε μια κυκλική vanitas. Παρατηρώντας την διακρίνω πως είναι ένας αντεστραμμένος τρούλος, τον νιώθω σαν γούβα - μαύρη τρύπα - γκρεμό, που είναι σαν να τους καλεί. Μπορείτε να μου αποκαλύψετε περισσότερα για αυτή τη συνεύρεση; Ποιος είναι ο τρούλος και τι συμβαίνει εδώ, όπου πλέον υπάρχει μόνο Hole και καθόλου W…
Η πρόθεσή µου είναι να λειτουργήσουν όλες αυτές οι ανθρώπινες µορφές ως αρχετυπικά σύµβολα της εσαεί παρουσίας των διαφόρων µορφών της Εξουσίας. Δεν πρόκειται λοιπόν για µνήµες νεκρών ανθρώπων αλλά για τη διαρκή, σθεναρή, κι ατράνταχτη πάνω στο βάθρο της, πέρα ως πέρα ζωντανή Εξουσία. Βρίσκονται σε περιφέρεια κύκλου ακριβώς για να έχουν «οπτική επαφή» µεταξύ τους, υπονοώντας τις κάθε είδους επικοινωνίες, συνεννοήσεις και συναλλαγές. Αυτός ο κύκλος όµως δηµιουργεί κι έναν εσωτερικό κλοιό, έναν «µαντρωµένο χώρο» στο έδαφος. Εκεί που λογικά θα περπατιόταν ο χώρος για να δει ο κόσµος τα έργα όπως σε ένα αίθριο περιστύλιο. Η παρέµβαση του τίτλου, όπως σωστά επισηµάνατε, το Hole χωρίς το W µου υπέβαλε τη µετατροπή του κυκλικού χώρου σε πραγµατική τρύπα, µια Μαύρη Τρύπα. Αναζητούσα τη µορφή της χοάνης λοιπόν που θα λειτουργούσε ως µια καλοστηµένη παγίδα, δηλαδή µια αρχιτεκτονηµένη και δελεαστική τρύπα. Η πλέον πασίγνωστη αρχιτεκτονηµένη παρόµοια φόρµα δεν ήταν άλλη από τον τρούλο µε τον θόλο του Αγίου Πέτρου του Βατικανού, σχεδιασµένου από τον Μιχαηλάγγελο. Στην ορθή του θέση το ψηλότερο τµήµα του θόλου παρέχει το πλέον δυνατότερο φως, εάν αναστραφεί όµως, δίνει βάθος κι εποµένως παράγει το έρεβος, τη µαύρη τρύπα που ήταν το ζητούµενο. Το πλέον σίγουρο είναι πως αυτή η µαύρη τρύπα δεν προορίζεται για τις αµετακίνητες µορφές που στέκουν ολόγυρά της πάνω στα βάθρα τους και που είναι άλλωστε οι αρχιτέκτονές της… Δεν ξέρω αν µπορείτε να µε διακρίνετε µέσα στο στρογγυλό µαύρο, αλλά βρίσκοµαι κι εγώ εκεί.

Πώς θέλετε να δει και να προσλάβει ο θεατής τη δουλειά σας; Σαν ένα πολιτικοκοινωνικό σχόλιο για το έρεβος που λέγεται εξουσία και διαχρονικά καταδυναστεύει τον κόσμο; Ή μήπως επιθυμείτε ο θεατής να διακρίνει την παράμετρο της αισθητικής απόλαυσης, αφού μέσα στα memento mori έργα σας που αμφισβητούν, ειρωνεύονται, ταρακουνούν και αποδομούν την εξουσία, διακρίνω και κάτι από την ψυχαγωγική υφή της αρχαίας τραγωδίας…
Θα µου επιτρέψετε να παραλείψω το διαζευτικό «ή» µεταξύ των εύστοχων ερωτηµάτων σας, διότι θα ήθελα ο θεατής να προσλάβει και τα δύο. Η δυνατότητα της Τέχνης έχει αυτό το µαγικό χάρισµα να µπορεί να παρέχει την αιχµηρότητα του κοινωνικοπολιτικού σχόλιου ή να µιλήσει για όλα τα δύσκολα και τραγικά της ανθρώπινης ύπαρξης όπως τα έργα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, και ταυτόχρονα, να προσφέρει την αισθητική απόλαυση ενός έργου που έχει δοµηθεί και τηρεί τους όρους της µαζί µε τη λυτρωτική κάθαρση που προέρχεται από την έκφρασή τους.
«Βαθιά πληγή, παλιά πληγή…» Του Θανάση Παπακωνσταντίνου

The (W)hole New History of Art
Γκαλερί Μπαταγιάννη, Αντίνορος 17, Παγκράτι, έως 18/2