6 λόγοι για να ξαναμπείς στο Βυζαντινό Μουσείο το 2023

Ο κήπος με την υπέροχη Βίλα Ιλίσσια, το μέγαρο της θρυλικής Δούκισσας της Πλακεντίας στην Αθήνα, και η ατμοσφαιρική έκθεση της πλούσιας συλλογής του που μας ταξιδεύει από τον αρχαίο στον βυζαντινό κόσμο αλλά και στη νεότερη εποχή μέσα από μοναδικά κειμήλια χριστιανικής τέχνης, μας ιντριγκάρουν κάθε φορά που διασχίζουμε τη Βασιλίσσης Σοφίας. Τι αναμένεται, όμως, στις αίθουσες των περιοδικών εκθέσεων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου μέσα στο 2023;

«Το ένα κομμάτι του προγραμματισμού μας για αυτή τη χρονιά αφορά τις εκδηλώσεις μνήμης για το 1922, που από το καλοκαίρι περιλαμβάνει και την έκθεση “100 χρόνια προσφυγικού ελληνισμού: Ψηφίδες ζωής και μνήμης”. Θα έχουμε, όμως, και αφιερώματα που συνδέονται με τη μεταβυζαντινή και τη βυζαντινή τέχνη και το πώς αυτή επιβιώνει σε έργα μεταγενέστερων, σύγχρονων καλλιτεχνών, συγκεκριμένα στο θρησκευτικό έργο του Πολύκλειτου Ρέγκου. Κι επίσης, εκθέσεις που προβάλλουν την ίδια την ιστορία του μουσείου και πτυχές του βυζαντινού πολιτισμού» μας αναφέρει η διευθύντρια του ΒXΜ Παρή Καλαμαρά. Το πιο ηχηρό ραντεβού, πάντως, το περιμένουμε προς τα τέλη της χρονιάς και φέρει την υπογραφή του σημαντικότερου Έλληνα εξπρεσιονιστή ζωγράφου, του Γιώργου Μπουζιάνη, μια πρόταση που δεν θα μπορούσαν να αρνηθούν. Να, λοιπόν, μια πρώτη ματιά στα ραντεβού που σχεδιάζονται με βάση το εγκεκριμένο πρόγραμμα δράσης του Μουσείου από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο: 6 εκθέσεις από τον προγραμματισμό του 2023

Το θρησκευτικό έργο του Πολύκλειτου Ρέγκου (μέσα Φεβρουαρίου ή αρχές Μαρτίου έως τέλος Απριλίου). Ιδρυτικό μέλος της περίφημης Ομάδας Τέχνη, με σπουδές στην ΑΣΚΤ στο εργαστήριο του Νικόλαου Λύτρα (1920-1926) αλλά και στο Παρίσι, στην Ακαδημία Grand Chaumiere, στο Λούβρο και στο εργαστήριο χαρακτικής του Δημήτρη Γαλάνη, ο Ρέγκος (1903-1984) αφιέρωσε τον χρωστήρα του σε τοπία, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις, ηθογραφικά, μυθολογικά και θρησκευτικά θέματα. Αυτή την τελευταία πτυχή προβάλλει για πρώτη φορά η έκθεση που επιμελείται η Ιωάννα Αλεξανδρή αναδεικνύοντας τη διαμόρφωση του νεοβυζαντινού του ζωγραφικού ιδιώματος μέσα από όλο το εύρος των θρησκευτικών του παραγγελιών (φορητές εικόνες, αγιογραφήσεις ναών, αντίγραφα βυζαντινών μνημείων, σχέδια, ανθίβολα). Τα περισσότερα έργα προέρχονται από τη συλλογή της οικογένειας του καλλιτέχνη ενώ δεν θα λείψουν τα δάνεια από μουσεία της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας.

100 χρόνια προσφυγικού ελληνισμού: Ψηφίδες ζωής και μνήμης (καλοκαίρι-φθινόπωρο 2023). Κοινοτικά και εκκλησιαστικά κειμήλια των προσφύγων που έφθασαν στην Ελλάδα μέσα από το ταμείο των ανταλλάξιμων, δηλαδή οργανωμένα μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης, παρουσιάζονται στο πλαίσιο των επετειακών του δράσεων για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στόχος να φωτιστεί αυτό τους το ταξίδι και ο τρόπος που στη συνέχεια προβλήθηκαν. Το ΒΧΜ, άλλωστε, είχε συμβάλλει τότε στην αξιολόγηση και την απόδοσή τους σε δημόσια μουσεία και κοινότητες. Η έκθεση θα καταλαμβάνει τους δύο ορόφους του Μεγάρου Δούκισσας Πλακεντίας και θα διαδεχθεί το αφιέρωμα στη Σμύρνη των αρχών του 20ού αιώνα μέσα από τα μάτια και το αρχείο του βυζαντινολόγου Γεωργίου Λαμπάκη που «τρέχει» αυτό το διάστημα.

Μάνος Περράκης: 26 θέατρα και ένα μουσείο (Ιούνιος-Σεπτέμβριος). Το Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν (για το οποίο το 1991 κατέκτησε το χρυσό βραβείο στη διεθνή έκθεση θεατρικού ντιζάιν και αρχιτεκτονικής στην Πράγα εκπροσωπώντας την Ελλάδα), η Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, το Σχολείο της Ειρήνης Παπά, το Θέατρο της Γης στη Θεσσαλονίκη είναι κάποια τοπόσημα της εγχώριας πολιτιστικής σκηνής που φέρουν την υπογραφή του. Ο Μάνος Περράκης, ωστόσο, είναι αρχιτέκτονας και μουσείων, από το Μουσείο Τσόκλη στην Τήνο έως το Βυζαντινό και Χριστιανικό, την υπόγεια επέκταση του οποίου σχεδίασε τη δεκαετία του 1990. Αυτή την πορεία έρχεται να αναδείξει η έκθεση που επιμελείται η αρχιτέκτων και μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη. Φωτογραφίες, σχέδια έργων, σκίτσα, αρχιτεκτονικές μακέτες αλλά και βίντεο-προσωπογραφίες του αρχιτέκτονα θα καταλάβουν τον υπόγειο εκθεσιακό χώρο, σε ένα σκηνικό που θα επιδιώξει να απηχεί τη θεατρική ατμόσφαιρα. Στην κεντρική ενότητα, μάλιστα, περιμένουμε να ενταχθούν επιπλέον ιστορικά θεατρικά κοστούμια και αντικείμενα από παραστάσεις. Το αφιέρωμα θα πλαισιώσουν ξεναγήσεις, ημερίδα για το έργο του Περράκη και μια πολυσέλιδη έκδοση σε επιμέλεια του ομότιμου καθηγητή στο ΕΜΠ Δημήτρη Φιλιππίδη.

Από τον Βυζαντινό στον Νεώτερο Κόσμο: Χιώτικα χειροποίητα κεραμικά, 17^ος-19^ος αιώνας (Μάρτιος-Απρίλιος). Πιθάρια με αποτυπώματα από τάματα με ανθρώπους σε δέηση, κυψέλες για μελίσσια με σύμβολα αποτροπαϊκά, μοναδικά κεραμίδια που στο σύνολο τους δημιουργούν ένα ιδιόμορφο μωσαϊκό στέγης, καπάκια πιθαριών με σύνθετες παραστάσεις (πειρατικά πλοία με κουρσάρους καθώς και ένα του 1774 με τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο αποδοσμένο αποκλειστικά με εγχαράξεις), αλλά και λεκάνες, αγωγοί και καμινάδες θα συνοδεύουν την έξοδό μας από την μόνιμη συλλογή του ΒΧΜ την άνοιξη. Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις της αγγειοπλαστικής παράδοσης της Χίου, τα περίπου 60 αντικείμενα που παρουσιάζονται έρχονται να αναδείξουν «τη μετάβαση από τον παγανιστικό, ανώνυμο βυζαντινό κόσμο στον κόσμο της ιστορικής συνείδησης, της εθνικής ταυτότητας και του νεοελληνικού διαφωτισμού». Ανάμεσά τους και ενυπόγραφες δημιουργίες, όπως αυτές του Μιχάλη Παπαγιάννη από τα Αρμόλια, του πρώτου επώνυμου νεοέλληνα αγγειοπλάστη του Ανατολικού Αιγαίου. Η έκθεση έρχεται σε συνέχεια της έκδοσης «Τα κεραμικά της Χίου, η συλλογή του Άγγελου Βλαστάρη» (εκδόσεις Καπόν & Ιδρύματος Ιωάννη Φαφαλιού) του αρχαιολόγου, κεραμίστα και επιμελητή της έκθεσης Νίκου Λιάρου και διοργανώνεται σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ΥΠΠΟΑ.

Γιώργος Μπουζιάνης 1885-1959 Μόναχο, Παρίσι, Αθήνα (από τον Νοέμβριο 2023). Πίστευε ότι το έργο του ταυτιζόταν με τον ίδιο του τον εαυτό και ότι «εάν ένα καλλιτεχνικό επίτευγμα έχει ποιότητα, τότε μπορεί να ζήσει σε όλες τις περιοχές, έξω από οποιαδήποτε τεχνοτροπία ή κατεύθυνση». Σαράντα πέντε χρόνια από την αναδρομική του σημαντικότερου Έλληνα εξπρεσιονιστή στην Εθνική Πινακοθήκη, η Βίλα Ιλίσσια θα φιλοξενήσει έργα του από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, το ημερολόγιο του ζωγράφου και αρχειακό υλικό. Μια έκθεση που θα επιχειρήσει να αναδείξει μια διαδρομή αφιερωμένη «στην αναζήτηση της εσωτερικότητας και στην απεικόνιση της σιωπηλής πλευράς του ανθρώπου». Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν αναλάβει η Ελένη Κυπραίου, σε συνεργασία με την Ιωάννα Αλεξανδρή.

Η ανακάλυψη της αρχαίας Ελλάδας (από τον Δεκέμβριο 2023) Το όνομα του οίκου των Acciaiuoli πιθανώς δεν θα σας θυμίζει κάτι, τουλάχιστον αν δεν είστε ιστορικοί. Οι Φλωρεντινοί, όμως, που κυβέρνησαν το Δουκάτο των Αθηνών από τα τέλη του 14^ου αιώνα, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για την ανακάλυψη της ελληνικής αρχαιότητας και την κατοπινή της επίδραση στον πολιτισμό της ευρωπαϊκής δύσης. Η έκθεση διοργανώνεται σε συνεργασία και μετά από πρόταση της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής στον υπόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων, με στόχο να φωτίσει μια άγνωστη στο ευρύτερο κοινό περίοδο. Θα περιλαμβάνει επιλεγμένα αντικείμενα της εποχής από την Ελλάδα και την Ιταλία (ανάμεσά τους και την τοιχογραφία Madonna Catalana από τις συλλογές του μουσείου) και εποπτικό υλικό.