Οι γυναίκες του Τάκη Γερμενή είναι μια γροθιά στο στομάχι

Διαλέγει εικόνες από το διαδίκτυο, σέλφι ή πορτρέτα γυναικών που πρωταγωνιστούν σε πορνοταινίες. Αυτές είναι οι εικόνες - πρώτη ύλη. Ο Τάκης Γερμενής αποσαφηνίζει πως δεν τις επιλέγει με βάση τον προκλητικό τρόπο που οι «σταρ - αντικείμενα» προσπαθούν να πουλήσουν το σώμα τους ή την υποτιθέμενη σεξουαλική έλξη της βορά τους στα αδηφάγα μάτια του «καταναλωτικού κοινού». Όχι. Κανένας πόθος και καμία ηδονοβλεπτική ματιά από μέρους του δεν υπάρχει εδώ, η κίνηση του σώματος τούτων των ψυχών είναι το πρωτεύον και το ζητούμενο από τον καλλιτέχνη. Μετά την ανασκαφή σωμάτων και ταυτοτήτων στο διαδίκτυο, ο ζωγράφος επεμβαίνει στο corpus, που στην ουσία λειτουργούν σαν δεύτερος καμβάς, αναλαμβάνοντας να αφηγηθεί «τον πόνο της σάρκας και της ψυχής τους, την απάθεια των καταναλωτών και κυρίως την αδιαφορία του Θεού», όπως δηλώνει. 

Συγκλονιστικές «μεταποιήσεις» και ένα φλασμπάκ: Η Νέα Αντικειμενικότητα της δεκαετίας του 1920 ήταν η κινηματική τέχνη που γεννήθηκε στη Γερμανία του Μεσοπολέμου, την εποχή όπου το γενικευμένο αίσθημα παραίτησης και δυστοπικής παρακμής που επικρατούσε στη χώρα δεν μπορούσε να εκφραστεί από τις παλιές ζωγραφικές συνταγές του ρομαντικού ή ιδεαλιστικού εξπρεσιονισμού. Οι Όττο Ντιξ, Τζορτζ Γκρος, Μαξ Μπέκμαν, Κόνραντ Φέλιξμίλερ κ.α., οι «Μαγικοί Ρεαλιστές της Βαϊμάρης - 1919-1933» όπως φιλοξενήθηκαν το 2019 στη μεγάλη έκθεση της Tate Modern London, μίλησαν για το φαινόμενο της ζωής ψυχρά, κυνικά, θανατόλαγνα, φονόφιλα και «διεφθαρμένα εκφυλιστικά», όπως του κατηγόρησαν αργότερα οι ναζί. Καμιά σχέση με κάλλος, κλέος και δόξα της ομορφιάς, οι Νέοι Αντικειμενικοί, σαδιστικά ενοχλητικοί για τις αξίες του παλιού κόσμου και επί τούτου ανήσυχοι, έστρεψαν το βλέμμα σε κάθε τι «άρρωστο» που γεννιόταν μέσα στην καθημερινή πεζότητα, τη διαφθορά και την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της εποχής εκείνης της Γερμανίας.

Η σκοτεινή όψη της ζωής, η βία, τα γηρατειά, ο θάνατος, in your face, χωρίς καμία εξειδανίκευση, χωρίς καμία προκατάληψη, η ριζοσπαστικά πιστή αναπαράσταση του ερέβους των στιγμών, απεικονισμένη ψυχρά, ανθυγεινά και αμετανόητα ρεαλιστικά μέσα από μια σκεπτιστική αντίληψη χωρίς συναισθηματισμούς, αυτά ήταν που αποτέλεσαν την «πρώτη ύλη» της τέχνης τους. Ήταν αναμενόμενο να εξοργίσει τους ναζί· γνωστό πως αρκετοί από τους καλλιτέχνες είτε επιχείρησαν και πέτυχαν τη φυγή τους από το χιτλερικό καθεστώς, ενώ άλλοι πληρώσουν την αλήθεια της τέχνης τους ακόμα και με τη ζωή τους. 

Επιστροφή στην Αθήνα του τώρα, αλλά και στο πνεύμα των Νέων Αντικειμενικών, μιας και εδώ παραπέμπει η νέα ατομική έκθεση «in-your-face» του Τάκη Γερμενή. Η έκθεση αποτελείται από δυο ενότητες γυναικείων πορτρέτων. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει έργα όπου ο καλλιτέχνης δηλώνει πως επιχειρεί να να θίξει «τον εκφυλισμό των αξιών και τον κοινωνικό αντίκτυπο της οικονομικής κρίσης, που συχνά οδηγούν σε φαινόμενα πορνείας, αστέγων και ναρκωτικών». Το πετυχαίνει ανελέητα ρεαλιστικά: Σκληρές, γκροτέσκ, θλιμμένες, ριγμένες, πεταμένες, καταπιεσμένες, τσαλαπατημένες από οικογένειες, θεσμούς, θρησκεία, κοινωνία και παραδόσεις, οι φιγούρες-σώματα-πορτρέτα του Τάκη Γερμενή, φαντάσματα αποκρουστικά και τρελαμένα, κορίτσια μαρτυρικά και μιαρά, καχεκτικές υπάρξεις και φρικιαστικές μορφές, μοιάζουν σαν να ξεπηδούν από το καρμπόν της συνθήκης της τραγικότητας, που ορίζουν τη ζωή του μετανεωτερικού ανθρώπου. Όταν το βλέμμα απαγκιστρωθεί από τις φωτεινές διαφημίσεις ή τα τρεντ που σαρώνουν το διαδίκτυο, όταν οι αισθητήρες συντονιστούν με τη σκληρή εικόνα - αλήθεια της εποχής και το σκοτάδι των παράδρομων πίσω από τη φωταγωγία των κεντρικών λεωφόρων, τίποτα δε λάμπει ή δεν υποκρίνεται πως είναι κάτι άλλο. 

in-your-face, όπως στο θέατρο της Σάρα Κέην ή στους πίνακες του Φράνσις Μπέικον, αλλά in-your-face όπως και στα σαλόνια της Vogue ή του Dazed and Confused, γιατί όλα τα παραπάνω είναι μια μόνο εκδοχή-ανάγνωση της έκθεσης του Γερμενή. Όπως στην αίθουσα με τους παραμορφωτικούς καθρέπτες, όπου ο επισκέπτης συλλαμβάνει και προσλαμβάνει πολλαπλώς την ίδια στιγμή τα είδωλα και των άλλων αλλά και του εαυτού του σε πλείστες εκδοχές, έτσι και εδώ, τα «κορίτσια» του Τάκη Γερμενή ξαφνικά παύουν να ξεπουλιούνται στα στενά της Σωκράτους και τα ξενοδοχεία ηττημένων κορμιών και αξιοπρέπειας για λίγη πρέζα της οδού Ευριπίδου. Αίφνης, στους ίδιους πίνακες, η αποστέωση και η φρίκη των σκοτεινών δωματίων και των επικίνδυνων δρόμων μετατρέπεται ταχυδαχτυλουργικά στη συνθήκη ενός φωτογραφικού στούντιο. Ποια είναι αυτή που ποζάρει; Βλέπω καλά; Μπορεί, ναι, γιατί όχι, ίσως αυτή που ποζάρει να είναι η Μπέλα Χαντίντ, η Ρενέ Ζελβέγκερ, η Κόρτνεϊ Λόβ, η Μέλανι Γκρίφιθ, η Λίντα Εβαντζελίστα, μα προθιέρεια όλων, η Ντονατέλα Βερσάτσε. Ναι, η Ντονατέλα σε ένα εντιτόριαλ εικόνων, η Ντονατέλα που αποφάσισε να ανοίξει (τι κλισέ!) την ψυχή της, σχετικά με όλα αυτά που συμβαίνουν και στα μέσα και στα έξω της. Η Ντονατέλα ναρκοπέδιο όπου κοκτέιλ κολαγόνων εκρήγνυνται, υαλορουνικές μάσκες (όπως εκείνες που φορούσαν στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο για να προστατεύονται από τα αέρια μουστάρδας), εδώ λιώνουν μην μπορώντας να την προστατέψουν άλλο από τα γηρατειά. Η Ντονατέλα με φουσκωμένα (τα σαν ζωντανά μπαρμπούνια κάποτε) χείλια, που, μετά την πρώτη «πλαστική νιότη» τους, δείχνουν καθημαγμένοι σκελετοί-ψαροκόκαλα· ως και τα τατουάζ έπαψαν να θέλγουν επάνω της, τα χρώματα και τα σχήματα δείχνουν το ίδιο ξεφτισμένα, χλωμά και αδύναμα, σαν την κυρά τους. 

Και πάλι, όμως, παρά την αναφορά στα δεινά των γκλάμορους της εποχής, οι εικόνες του Γερμενή συνεχίζουν να σοκάρουν και να προκαλούν την ίδια θλίψη με αυτήν που παράγουν τα κορίτσια της πρώτης ενότητας. Γιατί τα ζωγραφισμένα άτυχα πλάσματα του δρόμου που συγγενεύουν με τους απόκληρους στα καταγώγια του φωτογράφου Άντερς Πέτερσεν ή τα λιπόσαρκα φρικιά των μοσχοβίτικων δρόμων του Μπόρις Μιχαήλοβ, στη δεύτερη, κοσμική εκδοχή τους, επώνυμες και σταρ της ποπ κουλτούρας συνεχίζουν να παράγουν το ίδιο ισχυρό σοκ. Το in-your-face, όπως παρατηρεί ο επιμελητής Χριστόφορος Μαρίνος, «είναι μια γροθιά στο στομάχι των θεατών. Οι πίνακες απεικονίζουν το γυναικείο σώμα όπως δεν θέλουμε να το βλέπουμε και οι εικόνες σοκάρουν και προκαλούν αρνητικά σχόλια, διότι απλούστατα παρεκκλίνουν από τα πρότυπα ομορφιάς που επιτάσσει η κοινωνία και η μόδα, την οποία παραδόξως οι ίδιες αυτές γυναίκες υπηρετούν ή ακολουθούν με συνέπεια». 

Παρακολουθώ χρόνια τη δουλειά του Γερμενή, θυμάμαι σε μια παλιότερη έκθεσή του δίμετρες Καρυάτιδες κατασκευασμένες από πολυεστέρα, που μέσω περιστρεφόμενου μοτέρ, γυρο-βολούσαν(!) όπως το κρέας στην ψηστιέρα. Ένα δηκτικότατο σχόλιο για το τι βίωναν οι επισκέπτες της Ακρόπολης, αφού εκτός από τον θαυμασμό για τον Παρθενώνα, οι τσίκνες από τα σουβλάκια, οι ήχοι από τα συρτάκια και τα αγαλματίδια σουβενίρ από τα τουριστικά μαγαζιά των πέριξ πιθανόν να τους γεννούσαν και άλλες επιθυμίες- εμπειρίες. Θυμάμαι επίσης ένα πολύ άγριο έργο του Γερμενή από πολυεστερικές ρητίνες που ξεχείλιζαν μέσα από λεκάνες τουαλέτας και απόπατους φέρνοντας έντεχνα σε λαχταριστά λουκάνικα, αλεσμένα γουρούνια από δολοφονικές κρεατομηχανές που μεταμόρφωσαν τον θάνατο σε γκουρμέ ανάγκη. Γενικώς ο Γερμενής δουλεύει είτε με σκληρούς αντικαταναλωτικούς συμβολισμούς είτε με ευθείες αναφορές σε απάνθρωπα μοντέλα ζωής, που τελικά το μόνο που προκαλούν είναι πόνο και δυστυχία. Στον ίδιο παράλληλο δείχνει να κινείται και το in-your-face, ο Τάκης Γερμενής ποτέ δεν αρνήθηκε πως είναι ένας κοινωνικοπολιτικός καλλιτέχνης. 

Τάκης Γερμενής, In-your-face
Από Τρίτη 24 Ιανουαρίου έως και Κυριακή 12 Φεβρουαρίου
Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα», Δήμος Αθηναίων, Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης, Θησείο, Στάση μετρό Κεραμεικός