«1922 και 100 χρόνια μετά»… το τραγούδι των Προσφύγων

Η Εστία της Νέας Σμύρνης, κιβωτός ιστορικής μνήμης των Μικρασιατικών Πατρίδων, θεωρήθηκε και δικαίως ο ιδανικότερος χώρος για να φιλοξενήσει τα έργα της εικαστικού Βασιλικής Ηλιακοπούλου, με θέμα «1922 και 100 χρόνια μετά... το τραγούδι των Προσφύγων», με αφορμή την εκατονταετηρίδα της Μικρασιατικής Καταστροφής. 

Η εικαστικός, με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, ορμώμενη από οικογενειακές καταβολές και διατηρώντας την πεποίθηση "η τέχνη υπηρετεί τη διατήρηση της μνήμης και του συναισθήματος ως μορφή ενόρασης", φιλοτεχνεί έργα για το ιστορικό αυτό γεγονός, με έμφαση στις προφορικές αφηγήσεις αλλά και στις προσωπικές εμπειρίες κατά την παραμονή με τους γονείς στην Πόλη (1960-1967) που είχαν αποτυπωθεί αμυδρά στη μνήμη της. 

Μέσα στο Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης Γεωργίου & Ελένης Τσακύρογλου, που στεγάζεται στο Μέγαρο της ΕΣΤΙΑΣ Νέας Σμύρνης, τα έργα της καλλιτέχνιδας, με θέμα τον ξεριζωμό, τον οδυρμό και την προσφυγιά από τις χαμένες πατρίδες, βρίσκονται σε ανοικτό διάλογο με την σπουδαία συλλογή βυζαντινών εικόνων, έργα μεγάλων Ελλήνων ζωγράφων, προσωπικά αντικείμενα των δωρητών, παλιά νομίσματα και κτερίσματα καθώς και έργα γλυπτικής διασήμων καλλιτεχνών, που πρόσφερε το ζεύγος Γεωργίου & Ελένης Τσακύρογλου από την Σμύρνη. 

Μπαίνοντας στην αίθουσα, τοποθετημένες πάνω σε καβαλέτο, μας υποδέχονται δύο ελαιογραφίες: Η «Αποβάθρα της Σμύρνης, τα χρόνια της ευημερίας» και λίγο πιο πέρα η «Σμύρνη Λεηλατημένη» η Εξαθλιωμένη Σμύρνη, το πριν και το μετά της ιστορικής, γοητευτικής, πολυδιάστατης, κοσμοπολίτικης πόλης, τον «οφθαλμό της Ασίας», όπως την αποκαλούσαν. Στο βάθος, φιλοτεχνημένη με κάρβουνο, η «Σμύρνη Αρχόντισσα».

Η θέασή τους προκαλεί ιδιαίτερη συγκίνηση στον επισκέπτη και αναπόφευκτα ανακαλεί αυτά που έχει ακούσει ή διαβάσει για την αίγλη, την λάμψη, της πόλης καθώς επίσης και για τα πολιτισμικά στοιχεία και τις καθημερινές πρακτικές των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής της Μικράς Ασίας που, μέσω των προσφύγων, μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα, με ευεργετικότατες επιδράσεις σ' όλες τις εκφάνσεις της τότε ελληνικής κοινωνίας. 

Σε 17 ασπρόμαυρα σχέδια, με πρωταγωνιστές μέλη της ελληνικής οικογένειας, αποτυπώνεται στα πρόσωπά τους, με απλές μεν γραμμές, η ένταση, η φρίκη, ο τρόμος, η απόγνωση που βίωσαν την ώρα της μεγάλης καταστροφής, του ξεριζωμού, του αποχωρισμού, της απώλειας, της προσφυγιάς... 

Το βλέμμα καθηλώνεται στην μάνα που αποχαιρετά το νεκρό παιδί της, στην άλλη που κρατάει σφικτά στην αγκαλιά της το μωράκι που κλαίει γοερά και εκείνη προσπαθεί να το ηρεμήσει, στην γιαγιά με το εγγονάκι, την ώρα της φωτιάς.

Σκηνές που έμειναν ανεξίτηλα χαραγμένες στην μνήμη αυτών που τα έζησαν αλλά επικοινώνησαν στις επόμενες γενιές, μαθαίνοντάς τους ότι «Η μνήμη είναι η ρίζα. Και αν η ρίζα δεν ποτίζεται με το δάκρυ της μνημοσύνης μαραίνεται. Και τότε μαραίνονται και τα δροσερά φύλλα. Οι λαοί δεν πεθαίνουν από γηρατειά, πεθαίνουν από την αγνωμοσύνη και τη λησμοσύνη», όπως αναφέρει στο κείμενο του καταλόγου η Αντιπρόεδρος & Έφορος των Μουσείων της ΕΣΤΙΑΣ, κα Θέμις Παπαδοπούλου.

Αναπόφευκτα και εδώ τα συναισθήματα που προκαλούνται είναι ιδιαίτερα δυνατά. Ο θεατής μπαίνει, έστω και στιγμιαία, στη θέση των ανθρώπων που απεικονίζονται και νιώθει φευγαλέα την οδύνη και τον σπαραγμό τους, αλλά ταυτόχρονα εύχεται μακάρι να ερχόταν κάποια στιγμή που αυτές οι σκηνές δεν θα επαναλαμβάνονται σε κανένα σημείο του κόσμου. 

Τα 11 χαρακτικά/ξυλογραφίες - πορτραίτα τεχνικής όρθιου ξύλου, αποτελούν έναν φόρο τιμής της καλλιτέχνιδας σε ποιητές - λογοτέχνες που με την πένα τους ανέδειξαν το δράμα των Προσφύγων. 

Η έκθεση αυτή, με έργα που αναφέρονται στα τραυματικά γεγονότα του 1922, φιλοτεχνημένα με μεράκι αλλά και ευαισθησία το 2022, αποτελούν μία γέφυρα του παρελθόντος μας με τον παρόν.