Πάνος Μπαλωμένος

Η έκθεση «Η μνήμη του σώματος» στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης ήταν αφορμή για να γνωρίσουμε έναν έλληνα ζωγράφο που ζει στο Ελσίνκι. Τέχνη ειρωνική, σκοτεινή, σαρκαστική, βέβηλη. Μια χαρά δηλαδή για περισσότερη γνωριμία μαζί του.

Πώς είναι η άνοιξη στο Ελσίνκι; Κι αλήθεια, πώς βρέθηκες εκεί; Η άνοιξη είναι ίσως η δεύτερη χειρότερη περίοδος του χρόνου στη Φινλανδία μετά το φθινόπωρο. Λιώνουν τα χιόνια και η γη, μετά από τέσσερις-πέντε μήνες απολύτως καλυμμένη με χιόνι, ουσιαστικά νεκρή, βάζει τα δυνατά της για να ξαναγεννηθεί μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Άνοιξη σημαίνει καφέ-γκρίζα-μπεζ καταλασπωμένα και παντελώς άχρωμα τοπία που διαρκούν από τον Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο-Μάιο (ανάλογα με τη χρονιά και με το είδος του χειμώνα που είχαμε). Ουσιαστικά, αυτό που για τους Νοτιοευρωπαίους είναι η άνοιξη ως αναγέννηση της φύσης είναι για τους Φιλανδούς το καλοκαίρι, Ιούνιος και Ιούλιος. Στη Φινλανδία δεν υπάρχει η ξηρή και στεγνή περίοδος που περνάμε το καλοκαίρι στον νότο - από την κατανθισμένη και καταπράσινη φύση του καλοκαιριού περνάμε κατευθείαν στα υπέροχα χρώματα του φθινοπώρου. Στη Φινλανδία βρέθηκα τον Σεπτέμβριο του 2003, όπου ήρθα για να κάνω ένα μεταπτυχιακό μάστερ στη Ζωγραφική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ελσίνκι. Από τότε ζω και εργάζομαι εδώ.

Από τη σειρά «Grey, grey, grey, is the colour of the day».

Μετάνιωσες καθόλου για την επιλογή σου να μεταναστεύσεις; Αλλά και αντίστροφα: υπάρχουν στιγμές που νιώθεις δικαιωμένος και τυχερός, αφού λόγω της κρίσης στην Ελλάδα τα πράγματα είναι πολύ σφιχτά για όσους δηλώνουν επάγγελμα εικαστικός; Δεν το μετάνιωσα ποτέ που έφυγα από Ελλάδα –υπογραμμίζω εδώ ότι δεν θα το είχα ποτέ μετανιώσει να φύγω από τη γενέτειρά μου οποιαδήποτε και αν ήταν αυτή, εφόσον πιστεύω πολύ στην ταλαιπωρία των ατελείωτων ταξιδιών και εμπειριών που προσφέρουν σε ανήσυχα άτομα σαν κι εμένα οι διαρκείς μετακινήσεις. Θα μπορούσα να είμαι γόνος παλαιάς καλής ελβετικής οικογένειας με έδρα τη Ζυρίχη… Το ίδιο θα είχα κάνει και σε εκείνη την περίπτωση (δεν είμαι και γόνος παλαιάς καλής αθηναϊκής οικογένειας ευτυχώς, οπότε μιλάω εκ του ασφαλούς – η μάνα μου μοδίστρα και ο πατέρας μου σιδηροκατασκευαστής στο επάγγελμα, από Λευκάδα και από Φθιώτιδα αντίστοιχα). Δικαιωμένος νιώθω κάθε φορά που κοιτάζω τη σύντροφό μου, το παιδί μας και την ελευθερία που έχω να εκφράζομαι μέσω της τέχνης, οτιδήποτε και αν αυτό σημαίνει. Όσον αφορά την οικονομική κρίση στη χώρα μας αλλά και αλλού, ως καλλιτέχνης έχω μάθει να ζω με πολύ λίγα (για να μην πω ότι έχω μάθει να ζω και με το τίποτα). Σε αυτόν τον τομέα οι άνθρωποι μαθαίνουν να ζουν οικονομικά πολύ περιορισμένα και σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας αλλά και σε περιόδους ύφεσης. Νιώθω πλούσιος όταν έχω τη δυνατότητα να εκφράζω αυτό που έχω ανάγκη να εκφράσω.

Από τη σειρά «Grey, grey, grey, is the colour of the day».

«Grey, grey, grey, is the colour of the day»! Με αυτή τη σειρά έργων σε γνώρισε ο κόσμος στη Θεσσαλονίκη. Ζωγραφική όπου οι ήρωες, άνδρες και γυναίκες, ανήκουν στην κατηγορία «εταιριάνθρωποι». Μακριά όμως από αυτό που φαντάζεται για αυτά τα περιβάλλοντα ο θεατής (ιστορίες επιτυχίας, άνεση, κομφόρ, γιάπικες απολαύσεις, λάιφσταϊλ χλιδή), οι ήρωές σου δείχνουν να υποφέρουν! Βία λεκτική αλλά και σωματική, απόγνωση, σαδισμός, αίμα, τρόμος. Θέλεις να κανείς μέσω των έργων κάποιο συγκεκριμένο σχόλιο; Το συγκεκριμένο έργο γεννήθηκε σαν αντίδραση σε αυτό που έβλεπα να συμβαίνει σταδιακά γύρω μου, σε οικονομικό, πολιτικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο, με αφετηρία ίσως τη δεκαετία του ’90 (είχε, βέβαια, προηγηθεί η τρομερή και φοβερή δεκαετία του ’80, όπου χτίστηκαν ίσως και οι βάσεις, τα θεμέλια για αυτό που συνέβη μετά). Δεν θυμάμαι ως παιδί να ακούω τίποτα άλλο πέρα από τις φράσεις «κάνε λεφτά», «χτίσε καριέρα», «σπούδασε, να μπεις σε κάνα γραφείο, να χωθείς κάπου» (Αλήθεια, αγρότες ποιοι θα γίνουν; Ποιος θα περιποιηθεί ηλικιωμένους; Ποιος θα αρμέξει τις αγελάδες;). Πότε δεν άκουσα από κανέναν να μου πει «μάθε να αγαπάς» (ξέρω ότι εδώ μερικοί θα με πούνε αφελή, ρομαντικό, ναΐφ και ίσως ηλίθιο), «να προσφέρεις», «να είσαι γενναιόδωρος», «να αγαπάς τον σύντροφό σου, τα παιδιά σου», «να σέβεσαι τη φύση και τα ζώα», «να βοηθάς τους συνανθρώπους σου». Η εξαίρεση, βέβαια, ήταν οι γονείς μου, και δεν είναι τυχαίο ότι με στήριξαν οικονομικά και ψυχολογικά καθ’ όλη τη διάρκεια των καλλιτεχνικών μου σπουδών, όταν ο περίγυρός τους τους έλεγε «Είστε τρελοί; Του δίνετε τόσα λεφτά και σπουδάζει τέχνη; Μα… τέχνη; Πάτε καλά; Δεν βλέπετε ότι δεν θα κάνει ποτέ τίποτα στη ζωή του;». Όταν έφυγα για σπουδές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μιλάνου, παρατήρησα πως σταδιακά όλη αυτή η άσπιλη, μοναδική, τέλεια, υπέροχη, ακούραστη, αψεγάδιαστη και ατσαλάκωτη εικόνα των μπίζνεσμαν που πετούσαν από το ένα διεθνές αεροδρόμιο του πλανήτη στο άλλο, συνεχώς απασχολημένοι και εντελώς στεγνοί μέσα και έξω, άρχισε σιγά σιγά να φθίνει. Είχε ξεκινήσει να εμφανίζεται η αρνητική πλέον πλευρά του «καλοραμμένου κοστουμιού». Αυτή ήταν η αρχή για το σκεπτικό του έργου. Η αφορμή δόθηκε όταν το 2008 η γυναίκα μου έπαθε μια υπερκόπωση πολύ βαριάς μορφής, σωματικά αλλά και ψυχικά, που την άφησε στο κρεβάτι για ένα περίπου εξάμηνο, προσπαθώντας να ξεπεράσει προσωπικές τραυματικές εμπειρίες που είχαν συσσωρευθεί από χρόνια και εξωτερικευθεί λόγω της υπερφορτωμένης εργασίας στο ακούραστο και καφκικό Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Φινλανδίας. Αυτό που η γενιά μας ονειρευόταν στα παιδικά μας χρόνια είχε πλέον στραφεί εναντίον μας για τα καλά. Ένας κόσμος που σιγά σιγά καταρρέει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα ήταν ο ζωντανός μας εφιάλτης. Το έργο ολοκληρώθηκε στο σπίτι των γονιών της συντρόφου μου. Είχα αναλάβει το μαγείρεμα αλλά και την ψυχολογική υποστήριξη της πεθεράς μου, που τελικά πέθανε από καρκίνο αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού μας και μέσα σε έντονα φορτισμένη συναισθηματικά περίοδο.

Από τη σειρά «Grey, grey, grey, is the colour of the day».

Μήπως ελλοχεύει ο κίνδυνος της δαιμονοποίησηs και της υπεραπλούστευσηs; Πως δηλαδή οι πολυεθνικές σκοτώνουν; Γιατί είδα πρόσφατα την ταινία «Το Μικρό Ψάρι» του Γιάννη Οικονομίδη, με παρόμοιες συνθήκες εργασιακής βίας, λεκτικής και σωματικής, ενταγμένες όμως σε ένα «προλεταριακό» περιβάλλον, φουρνάρικο για την ακρίβεια! Όπως έχει διαμορφωθεί το σύστημα αξιών μας, δεν υπάρχει περίπτωση να προχωρήσεις στη ζωή σου εάν η ύπαρξή σου δεν αντιπροσωπεύει Χρήμα - Εξουσία - Δύναμη. Σε κανέναν τομέα. Με κανέναν τρόπο. Υπάρχει μόνο μία οδός, μόνο ένας δρόμος: Πατάς επί πτωμάτων όχι επειδή τίθεται θέμα επιβίωσης αλλά επειδή, εάν λειτουργείς με τους ηθικούς κανόνες που χρησιμοποιούσαμε πριν 50 χρόνια, δεν θα προχωρήσεις. Δεν θα σε αφήσουν εκείνοι που αποφασίζουν για τις ζωές μας, είναι πολύ απλό. Εάν δεν είσαι ένας εγωκεντρικός νάρκισσος με απίστευτη και φανερή λατρεία για την ίδια την κορμάρα και την ύπαρξή σου, εάν δεν είσαι ένας Υπερ-άνθρωπος που δεν τον ενοχλεί να εργάζεται 36 ώρες το 24ωρο, εάν δεν μπορείς ταυτόχρονα να είσαι online στο Skype, στο τηλέφωνο, σε άλλη γραμμή, στο Twitter στέλνοντας συνεχόμενα μηνύματα, στο Facebook γράφοντας αδιάκοπα για το τι κάνεις κάθε πέντε λεπτά και στο Instagram για να στέλνεις φωτογραφικό υλικό από τη μοναδική ζωή που κάνεις, και ταυτόχρονα να είσαι αψεγάδιαστος, ατσαλάκωτος, χαμογελαστός, καυλωμένος, έτοιμος για όλα, έτοιμος να πουλήσεις ό,τι έχεις και δεν έχεις, περήφανα εκπορνευμένος, έχοντας απάντηση έτοιμη ανά πάσα ώρα και στιγμή για οποιαδήποτε πιθανή ερώτηση, αιώνιος έφηβος, με six-pack κοιλιακούς και ίσως μπότοξ στα μούτρα, με μια μεζούρα στα χέρια για να μετράς συνεχόμενα τη διάπλαση των μυών σου και των γεννητικών σου οργάνων, δεν θα σε σεβαστεί το σύστημα. Θέλεις κι άλλα; Η λίστα δεν σταματάει εδώ. Δεν νομίζω ότι έχω απάντηση στο αν οι πολυεθνικές σκοτώνουν. Ξέρω όμως πως σκοτώνονται οι άνθρωποι σιγά σιγά, μεθοδικά μέσα τους, στον κοινωνικό τους κύκλο, στο σχολείο και μέσα στο ίδιο τους το σπίτι πολλές φορές.

Από τη σειρά «Grey, grey, grey, is the colour of the day».

Ψάχνοντας άλλες δουλειές σου, είδα τη σειρά την εμπνευσμένη από τη βασίλισσα της Δανίας. Τι κόλλημα είναι τούτο; Πώς προέκυψε και τι συμβολίζει; Και, προπάντων, τι είπαν Δανοί, φίλοι ή άγνωστοι, στη θέα των έργων σου; Το 2010 βρέθηκα για δύο μήνες στην Κοπεγχάγη για ένα πρόγραμμα artist-in-residence χρηματοδοτούμενο από τη Δανία. Οι βασιλικές οικογένειες της Σκανδιναβίας χαρακτηρίζονται από μια σχετική απλότητα σε σχέση με τις βασιλικές οικογένειες άλλων γεωγραφικών περιοχών, τόσο όσον αφορά στη χρήση του πρωτοκόλλου όσο και στην αμεσότητα με τον λαό τους. Όλα αυτά φαινομενικά, βέβαια, υποθετικά. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι εφόσον η Αυτού Μεγαλειότητα Μαργαρίτα ΙΙ της Δανίας είναι τόσο κοντά στον λαό της και στις ανάγκες του, θα μπορούσα να τη βάλω να ποζάρει δίπλα σε μεθυσμένους άστεγους από την περιοχή του κέντρου, μαζί με μουσουλμάνες μετανάστριες από τη Σομαλία, μαζί με τους αδίστακτους αστυνομικούς που εργάζονται υπό την κυριαρχία της για την ασφάλεια του κράτους, να βγάζει δίσκο για να μαζέψει χρήματα που θα χρησιμοποιηθούν για τη διαιώνιση του συγκεκριμένου πολιτικού συστήματος, να ποζάρει μαζί με νεαρές και νεαρούς που χορεύουν σε διάφορα ανοιχτά πάρτι στην ύπαιθρο, να ευλογεί τον γάμο ομοφυλόφιλων ζευγαριών, να καπνίζει ανοιχτά μαριχουάνα μαζί με τα κατατρεγμένα «βαποράκια» και ούτω καθεξής. Στην πραγματικότητα, όσο κοντά και να είναι στον λαό της, δεν παύει να είναι ένα πρόσωπο για το οποίο δεν επιτρέπεται σε κανέναν να αμφισβητήσει αυτό που αντιπροσωπεύει, να πει δημοσίως κάτι το αρνητικό για το πρόσωπό της. Κάποιοι Δανοί ενοχλήθηκαν πάρα πολύ και κάποιοι άλλοι γέλασαν με την καρδιά τους μπροστά σε αυτά έργα.

Από τη σειρά «Grey, grey, grey, is the colour of the day».

Πόσο διευκολύνει ή δυσκολεύει το κράτος στη Φινλανδία τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη; Σε σύγκριση φυσικά πάντα με τις εμπειρίες και τις ιστορίες που ακούς από φίλους στην Ελλάδα. Η Φινλανδία βοηθάει πάρα πολύ τους καλλιτέχνες που το κράτος θεωρεί άξιους να βοηθήσει. Για τους υπόλοιπους ισχύει η ίδια αντιμετώπιση που ισχύει και αλλού: η απόλυτη αδιαφορία. Έχω δει καλλιτέχνες που η υπερβολική βοήθεια που τους παρείχε το κράτος τούς ευνούχισε ολοκληρωτικά – όπως μία μάνα μπορεί να κόψει τα φτερά του παιδιού της, ακόμα και από υπερβολική αγάπη. Γνωρίζω καλλιτέχνες που και μόνο επειδή κατάφεραν με τον άλφα ή βήτα τρόπο να χτίσουν κάποιο όνομα λαμβάνουν κάθε χρόνο από ιδιωτικά ιδρύματα και από το κράτος τουλάχιστον 22.000 ευρώ χωρίς να χρειάζεται καν να αποδείξουν ότι είναι έστω ενεργοί ως καλλιτέχνες, ότι τουλάχιστον παράγουν έργο, ένα οποιοδήποτε έργο (κάποιοι περνάνε τον καιρό τους μεταξύ Ρίο ντε Τζανέιρο, Παρισιού, Τόκιο βγάζοντας φωτογραφίες την καλοζωισμένη μουράκλα τους). Υπάρχουν όμως και οι καλλιτέχνες που δεν έχουν να πληρώσουν ούτε το ενοίκιο του σπιτιού τους και τη βγάζουν με ασιατικά noodles (0,45€ το πακέτο). Υπάρχει βέβαια ένα κράτος πρόνοιας που βοηθάει σε κάποια πολύ σημαντικά και ουσιαστικά πράγματα όλους τους πολίτες, όπως, για παράδειγμα, στον τομέα της παιδείας και της υγείας. Οπότε, τουλάχιστον στα βασικά, έχουν όλοι πρόσβαση (μέχρι πρόσφατα η Φινλανδία ήταν ένα πετυχημένο σοσιαλδημοκρατικό κράτος δικαίου). Θεωρώ ότι το έργο του καλλιτέχνη μπορεί να το βοηθήσει ουσιαστικά το πάθος που ο ίδιος ο καλλιτέχνης έχει για την τέχνη. Αυτό δίνει ζωή αλλά και κουράγιο με δύναμη μαζί για να συνεχίσει. Εκεί δεν χρειάζεται τίποτα άλλο. Τόσο απλό αλλά και τόσο δύσκολο, γιατί τα χαστούκια είναι άπειρα και όλα σου φωνάζουν στα μούτρα συνεχώς «παράτησέ τα, δεν θα τα καταφέρεις». Χρειάζεται επιμονή και υπομονή.

Από τη σειρά «Grey, grey, grey, is the colour of the day».

Προσωπικά, μου είναι άγνωστη η φινλανδική εικαστική σκηνή. Υπάρχει; Ορίζεται; Έχει κοινούς κώδικες ή απαρτίζεται από μεμονωμένους δημιουργούς; Και ανάφερέ μου καλλιτέχνες που αγαπάς εν είδει μιας πρώτης σύστασης. Η φινλανδική εικαστική σκηνή είναι κάτι πολυσύνθετο, όπως και η εσθονική, βουλγαρική, ελληνική, αμερικανική, σουηδική, κινέζικη και ούτω καθεξής. Αυτό όμως που τη χαρακτηρίζει ίσως πιο συγκεκριμένα και τη διαφοροποιεί είναι ότι χωρίζεται σε δύο πλευρές. Η μία πλευρά είναι εκείνη που χρηματοδοτείται χοντρά αλλά και χυδαία πολλές φορές από το ίδιο το σύστημα και παράγει εικόνες που το κράτος θέλει να παράγει σχεδόν κατά παραγγελία. Εικόνες που αντιπροσωπεύουν τη φινλανδικότητα της τέχνης στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό (εδώ γενικεύω και δεν είναι ίσως σωστό, αλλά πώς μπορείς να μιλήσεις για την εικαστική σκηνή ενός κράτους δίχως γενικεύσεις;). Τους ενδιαφέρει πολύ η εικόνα που δίνουν προς τα έξω. Η εικόνα ενός κράτους όπου όλα λειτουργούν άψογα και χωρίς διαφωνίες, χωρίς παράταιρες κακοφωνίες, ομογενοποιημένα, ειρηνικά, άσπιλα, μορφωμένα και με καλούς τρόπους. Μια χαρακτηριστικά φινλανδική μορφή τέχνης είναι η φωτογραφία και το βίντεο, στα οποία προβάλλονται τοπία πεντακάθαρα, με ανθρώπους που σέβονται τους συνανθρώπους τους και τις πανανθρώπινες αξίες, την οικολογία, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ξανθοί με ροζέ και πεντακάθαρο δέρμα, γαλανά, μεγάλα και ολάνοιχτα ειλικρινή μάτια που δεν λένε ποτέ ψέματα, που προφανώς ποτέ δεν ιδρώνουν, δεν βρομάνε, δεν κλάνουν και δεν απογοητεύονται, πάντα ευτυχισμένοι και υπερήφανοι, να τρέχουν γυμνοί στα μοναδικά και παρθένα δάση της χώρας μετά τη διαλογιστική απόλαυση της σάουνας. Είναι οι καλλιτέχνες που λένε «ναι» σε όλα. Είναι τα καλά παιδιά του Πατέρα-συστήματος. Οι υπόλοιποι καλλιτέχνες είναι όλοι εκείνοι που έχουν αηδιάσει με την υποκρισία των άλλων μισών και προσπαθούν να πουν κάτι διαφορετικό σε μια χώρα όπου η διαφορετικότητα, σύμφωνα με την επίσημη θέση του κράτους, είναι κάτι ιερό αλλά στην πραγματικότητα είναι καυτό αβγό στις μασχάλες. Μην ξεχνάμε ότι και στο παρελθόν έχουμε δει πως με απίστευτα ευγενικό και μαλακό τρόπο έχει καταφέρει η σκανδιναβική πολιτική σκηνή να εξαφανίσει οτιδήποτε παράταιρο από τους κόλπους της. Δεν ξέρω κατά πόσο αυτό είναι καλό για τους ανθρώπους -βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα- νομίζω ότι οδηγεί στην απολυτορομποτοποίηση. Θεωρώ ως τον πιο σημαντικό δημιουργό και καλλιτέχνη της χώρας τον σκηνοθέτη Άκι Καουρισμάκι για την ικανότητά του να βλέπει με ποιητικό τρόπο τους ήρωές του σε μια πολύ σκληρή χώρα. Είχα την τύχη να γνωριστώ πολύ καλά με μια πολύ σημαντική δημιουργό, την Kiba Lumberg. Είναι Φινλανδή-Ρομά, πολιτικοποιημένη λεσβία, ακτιβίστρια, συγγραφέας και πολιτική περσόνα. Επιθετική, με απίστευτο πάθος και αγάπη για τη ζωή, για τον έρωτα αλλά και για αυτό που κάνει. Τα ζωγραφικά της έργα είναι ανεπανάληπτα εικαστικά ποιήματα. Όποιος θέλει να γνωρίσει τους καλλιτέχνες ενός ξένου κράτους, ανοίγει τις κεραίες του, πιστεύει στο ένστικτο και στην κατεύθυνση που αυτό θα τον οδηγήσει, οσφραίνεται, νιώθει και ψάχνει μόνος του ρωτώντας από εδώ και από εκεί… όπως όλα στη ζωή δηλαδή. Σε αντίθετη περίπτωση τα βρίσκει όλα έτοιμα στο πιάτο και είναι τυποποιημένα.

«With Her Majestic friends», 2010. Watercolours and pencil on paper. 40,6 x 50,8 cm. Από τη σειρά «Majestic People in Outstanding Places», 2010.

«Οι Σκανδιναβοί είναι ξενέρωτοι, εργασιομανείς που μόνο δουλεύουν αλλά δεν ξέρουν να γλεντούν, αλκοολικοί, ντάξει μωρέ, έχουν Nokia, IKEA, αλλά ποιος να τους ζηλέψει σε σύγκριση με εμάς, που έχουμε τον ήλιο, τις τζατζικάρες μας και το λεβέντικο ελληνικό μας φιλότιμο και την καπατσοσύνη μας, που για όλα έχει λύσεις!» Πόσο αλήθεια και πόσο ψέματα, μετά από χρόνια διαμονής εκεί, βρίσκεις στα κυρίαρχα εθνικά ελληνικά στερεότυπα που καλλιεργούμε και για τον εαυτό μας και για τους άλλους; Εδώ θα πρέπει να κάνω μια διευκρίνιση. Η Φινλανδία ανήκει γεωγραφικά στη Σκανδιναβική Χερσόνησο και λόγω γειτονιάς με τη Σουηδία έχει δανειστεί πολλά στοιχεία από την κουλτούρα των υπόλοιπων Σκανδιναβών. Γλωσσικά δεν ανήκουν στη Σκανδιναβία, η φινλανδική γλώσσα είναι η μοναδική στην Ευρώπη μαζί με την εσθονική και την ουγγρική που δεν έχουν ινδοευρωπαϊκές ρίζες. Στη Φινλανδία επίσης δεν έχουν βασιλεία και ιστορικά έχουν υποστεί πολύ περισσότερες ταπεινώσεις από τους γείτονες λαούς τους. Σύμφωνα με μερικούς μελετητές και ιστορικούς, η Φινλανδία δεν ανήκει καν στη Σκανδιναβία. Οπότε εδώ θα απαντήσω έτσι: Έχω γνωρίσει πραγματικά ξενέρωτους Σκανδιναβούς, κυρίως από Σουηδία και Δανία, όπως και τρομερά αλαζόνες ανθρώπους από τη Νορβηγία, με προβλήματα αλκοολισμού και τρομακτική εμμονή στον τομέα της εργασίας. Οι Φινλανδοί όμως έχουν πολύ πιο χαμηλό προφίλ, ακριβώς επειδή ιστορικά οι γείτονές τους τους εκμεταλλεύτηκαν για τουλάχιστον 500 χρόνια. Σίγουρα υπάρχει πρόβλημα αλκοολισμού, αλλά η ομολογία του είναι εν μέρει θέμα κουλτούρας, διότι στις βόρειες χώρες δεν υπάρχει ταμπού αναφοράς σε συγκεκριμένα νούμερα και ποσοστά αλκοολισμού, ενώ στις χώρες του νότου δεν υπάρχουν σχετικές σοβαρές και επίσημες αναφορές. Οι Σκανδιναβοί είναι πολύ πιο ακομπλεξάριστοι σε σχέση με τους Έλληνες και χύμα, με την όμορφη έννοια της λέξης. Δεν μένουν στην επιφάνεια, δεν τους ενδιαφέρει εάν έχεις τσάντα με υπογραφή, δεν τους ενδιαφέρει εάν είσαι πλούσιος, φτωχός, μεσαίος, μικρομεσαίος, αστός, μεγαλοαστός ή μικροαστός. Είσαι αυτό που δείχνει το πτυχίο σου – πιστεύουν πολύ στην πανεπιστημιακή μόρφωση. Οι μάζες συναντιούνται μεταξύ τους και διασταυρώνονται, γιατί δεν υπάρχουν οικονομικοί και κοινωνικοί διαχωρισμοί μεταξύ ανθρώπων (τώρα και πάλι γενικεύω, αλλά και εδώ αναγκάζομαι για να δώσω κάποια παραδείγματα). Στη Σκανδιναβία και πιο συγκεκριμένα στη Φινλανδία όλα κυμαίνονται σε μια ανθρώπινη κλίμακα. Αυτό πραγματικά με κράτησε εκεί. Στην Ελλάδα το μέτρο το έχουμε χάσει από καιρό και όλα μου θυμίζουν Χόλιγουντ. Δεν ξέρουν να γλεντούν οι Σκανδιναβοί; Αυτό είναι μάλλον αστείο… Δεν έχω γνωρίσει πιο ακομπλεξάριστους λαούς από αυτούς του βορρά στο θέμα της διασκέδασης, όπως επίσης δεν έχω δει στη ζωή μου πιο ξενέρωτο λαό σε ντίσκο και σε κλαμπ από τους Έλληνες. Κάθονται σαν τα αγγούρια και περιμένουν τον πρίγκιπα ή την πριγκίπισσα της ζωής τους να έρθει να τους πιάσει από το χέρι και να τους αλλάξει τη ζωή. Δεν θα ξεχάσω ποτέ πόσο υποτιμητικά με κοίταγαν κάθε φορά που ήμουν ντερλικωμένος και χόρευα με την ψυχή μου στη χώρα μου. Μην τολμήσεις να εκφραστείς ελεύθερα, μην τολμήσεις και μεθύσεις και χάσεις τον έλεγχο… μην τυχόν αυτό, μην τυχόν το άλλο. Μιλάω, βέβαια, πάντα από την οπτική γωνία ενός Αθηναίου. Ίσως στη Θεσσαλονίκη, στα Χανιά, στη Λάρισα, στη Ρόδο και στην Αλεξανδρούπολη οι άνθρωποι…

 «Money, money, money/Banknotes and coins», 2010. Watercolours and pencil on paper. 50,8 x 40,6 cm. Από τη σειρά «Majestic People in Outstanding Places», 2010.

«A view to the Baltic sea», 2010. Watercolours and pencil on paper. 40,6 x 50,8 cm. Από τη σειρά «Majestic People in Outstanding Places», 2010.

Κεντρική εικόνα: «With Her newly blessed married couple», 2010. Watercolours and pencil on paper. 40,6 x 50,8 cm. Από τη σειρά «Majestic People in Outstanding Places», 2010.

Η επίσημη σελίδα του Πάνου Μπαλωμένου εδώ.