Έκθεση «Μοιραίοι σύντροφοι, ανυπόστατοι ίσκιοι» του ΝΕΟΝ στην Ελληνική Κατοικία στο Λονδίνο. Συνέντευξη με τον επιμελητή Άκη Κόκκινο
Στις ψηλοτάβανες σάλες του με τις ξυλόγλυπτες μπουαζερί, τα μαρμάρινα τζάκια και τις περίτεχνες γύψινες διακοσμήσεις έζησε ο Γιώργος Σεφέρης, εκτυλίχθηκαν σημαντικές στιγμές της ελληνικής διπλωματικής παρουσίας στη Μεγάλη Βρετανία κι έδωσαν το παρών σπουδαίοι καλλιτέχνες (με τον Μίκη Θεοδωράκη να παίζει το 1961 στο πιάνο του μεγάλου σαλονιού). Από τις 7 Οκτωβρίου είναι ελληνόφωνοι δημιουργοί, κυρίως νεότερων γενιών αλλά όχι μόνο, που αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα στην Ελληνική Κατοικία, το σπίτι του Έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο στην καρδιά του αριστοκρατικού Mayfair μέσα από την έκθεση «Μοιραίοι σύντροφοι, ανυπόστατοι ίσκιοι» που οργανώνει ο ΝΕΟΝ.
Στο μικρό σαλόνι του ισογείου, ο Γιώργος Πέτρου έχει σπείρει μικρά γλυπτά, ευρεθέντα αντικείμενα και φωτογραφικές εκτυπώσεις, για να εξετάσει τις πολύπλοκες σχέσεις ανάμεσα στη γη, τη γλώσσα και την αξία του ανθρώπινου σώματος υπό την ανδρική και αποικιακή ματιά (tongue, remainsprotected). Στο γραφείο του Σεφέρη, που παραμένει ανέγγιχτο από τη δεκαετία του 1960 οπότε εργαζόταν και ζούσε εδώ ως πρέσβης με την σύζυγό του Μαρώ Ζάννου, η Καρολίνα Κρασούλη εναποθέτει τις δικές της επιστολές (Omitted Center).
Στην τραπεζαρία, μια διαφορετική, μαντική «χειραψία» από την Μάρω Μιχαλακάκου στρέφει το βλέμμα στην επιφάνεια ενός ξύλινου καναπέ εποχής (Thefortuneteller), ενώ οι εγκιβωτισμένες σε μεταλλικές ράβδους μπάλες του μπάσκετ ανοίγουν το κουτί μνήμης του Αντρέα Τζούροβιτς (Rattle), ο οποίος λίγο αφότου η πατρίδα του, η πρώην Γιουγκοσλαβία, κέρδιζε το 1998 το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Μπάσκετ στην Αθήνα, βρίσκεται πρόσφυγας στην Ελλάδα μετά την έναρξη των αμερικανονατοϊκών βομβαρδισμών.
Κι όταν ανεβαίνεις στο μεγάλο σαλόνι του πρώτου ορόφου βρίσκεσαι, μεταξύ άλλων, μπροστά στη γλυπτική εγκατάσταση της Έλλης Αντωνίου, μια νέα ανάθεση που διερευνά την κατάσταση της συνύπαρξης ταυτοτήτων στο πλαίσιο της τεχνολογίας του 21ουαιώνα (glimmerintheabsorbent; adesireforluminosityandthemanipulationofnight), στα σεντόνια-ημερολόγιο της πανδημίας της Έρικας Σκούρτη (CleanSheets), στο πορσελάνινο γλυπτό (Αγαπούσε τη φύση) του Σάββα Χριστοδουλίδη, στις χαρτογραφήσεις της Στεφανίας Στρούζα (Anatolia) με αφετηρία τον μύθο της Μήδειας αλλά, στο παρόν πλαίσιο, και στη γεωγραφία της γενέτειρας του Σεφέρη.
Το εγχείρημα «προτείνει ένα εναλλακτικό μέλλον βασισμένο σε συλλογικότητες, αλληλεξάρτηση και αλληλεγγύη ενώ εξυμνεί την πολυφωνία της διασπορικής κουλτούρας», αναφέρει ο επιμελητής Άκης Κόκκινος, γνώριμός μας και από το Deo Projects που έχει ιδρύσει στην Χίο. Πέρα από καλλιτέχνες που στην πλειοψηφία τους έχουν λάβει υποτροφίες από τον οργανισμό ΝΕΟΝ για την εκπόνηση μεταπτυχιακών και διδακτορικών προγραμμάτων, ο ίδιος επίλεξε για τις ανάγκες της επιμελητικής πρότασης στον χώρο να εκτεθούν και δημιουργίες του Νίκου Κεσσανλή (Χειρονομία, 1961) και του Στάθη Λογοθέτη (Torso, 1981).
Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται από το ποίημα Αλληλεγγύη του Σεφέρη. Γιατί; Πώς ανανοηματοδοτείται στο σημερινό πλαίσιο και υπό το φως των εξελίξεων της εποχής μας;, τον ρωτώ.
Ο Σεφέρης, μάρτυρας των συστημικών αποτυχιών της εποχής του ’40, γράφει την Αλληλεγγύη και την εντάσσει στα Ημερολόγια Καταστρώματος Α. Αβεβαιότητα και πεσιμισμός τον κατακλύζουν, με την πολεμική και μεταπολεμική εποχή να τον ωθούν σε μια υπαρξιακή αγωνία, σε μια αναζήτηση της ανθρωπιάς σε κάθε πράξη ή χειρονομία. Πορευόμενος σε αυτόν τον μοναχικό, για εκείνον, δρόμο αναρωτιέται για τους μοιραίους συντρόφους. Οι συνδέσεις και οι συσχετισμοί με το σήμερα είναι εμφανείς. Δεδομένου του ότι η έκθεση πραγματοποιείται στο Λονδίνο, με την πλειοψηφία των καλλιτεχνών και εμένα να εργαζόμαστε, να έχουμε σπουδάσει και ζήσει εδώ, η έκθεση καταγράφει αυτή την ιστορική στιγμή. Παρουσιάζει την τελευταία γενιά επαγγελματιών του πολιτισμού με αυτό το ευρωπαϊκό πλεονέκτημα. Στην τρέχουσα μετα-Brexit εποχή, η πόρτα έκλεισε πίσω μας, και εμείς, άθελα μας, γινόμαστε οι μοιραίοι σύντροφοι του Σεφέρη. Αναβιώνουμε τα συναισθήματα του ποιητή και καλούμαστε να λάβουμε δράση.
Πού συναντά ο Σεφέρης τη ματιά των καλλιτεχνών οι οποίοι συμμετέχουν στην έκθεση;
Οι στοιχειολογίες του Σεφέρη είναι βαθιά ενσωματωμένες στο εννοιολογικό πλαίσιο, στα έργα αλλά και στην εξελικτική διαδικασία χτισίματος του συγκεκριμένου εγχειρήματος. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες μοιράζονται μια κοινή γλώσσα και μεταναστευτικές εμπειρίες, απηχώντας την ιδεολογία του μεγάλου ποιητή γύρω από την εθνική ταυτότητα βασισμένη σε γλωσσικούς και πολιτιστικούς δεσμούς και όχι σε φυλετικές θεωρίες, ενώ αντιστέκονται σε κάθε μονολιθική και ομοιογενή αναπαράσταση. Ερωτήματα αναδύονται γύρω από τη μεταπολεμική εμπειρία, την αβεβαιότητα, το τραύμα και τη γεωπολιτική φαντασίωση. Η τυραννία του «διαιρεμένου εαυτού» του μεγάλου ποιητή, οι πολιτικές της γλώσσας και η ανάγκη της «μετάφρασης», η ποίηση, εξερευνώνται, επίσης, μέσα από τις σύνθετες γραμματικές του σύγχρονου πολιτισμού. Ο επισκέπτης βιώνει μια χορογραφία μπαίνοντας στον χώρο, με τα παρουσιαζόμενα έργα και την προϋπάρχουσα διακόσμηση να ανταλλάσσουν πνοές, πράξεις εμπιστοσύνης κατά τον Σεφέρη, επαναπροσδιορίζοντας νέους τρόπους του «ανήκειν».
Πόσο «ορατή» είναι η έκθεση στον χώρο; Αναφέρομαι στο ίχνος της παρέμβασης που θεωρείς ότι πρέπει να αφήνουν εικαστικές εκθέσεις όταν αναπτύσσονται σε βιωμένους χώρους με διαφορετική χρήση απ’ ότι ο «λευκός κύβος» της γκαλερί ή τις σάλες ενός μουσείου.
Εξαρχής ο στόχος δεν ήταν να δημιουργήσουμε μια μουσειακή εμπειρία στην Κατοικία, αγνοώντας κάθε στοιχείο και χαρακτήρα αυτής, αντιθέτως, να τολμήσουμε τα έργα να ενταχθούν πλήρως στον χώρο, και να αποκτήσουν την οικειότητα μιας κατοικίας, ενός χώρου που μας ανήκει και μας αφορά.
Εισερχόμενοι οι επισκέπτες καλούνται να ακολουθήσουν μια διαδρομή, τέσσερα δωμάτια και διαδρόμους σε δύο ορόφους μιας κατοικίας εν λειτουργία. Στο πρώτο δωμάτιο, το μικρό σαλόνι ή, όπως άτυπα ονομάζεται, δωμάτιο αναμονής, παρουσιάζουμε μια νέα ανάθεση in-situ από τον καλλιτέχνη Γιώργο Πέτρου. Ο Πέτρου, δίνει γενναιόδωρα τα εργαλεία που χρειάζονται στους επισκέπτες και προτείνει μια σύμβαση που ανανεώνεται οργανικά σε κάθε δωμάτιο της έκθεσης. Μετατοπίζει το βλέμμα και τους ωθεί στο να αναρωτηθούν τι είναι σημαντικό, τι έχει αξία, απαλύνοντας την ιεραρχία μεταξύ έργου, διακόσμησης ή συμβόλων.
Βάλε μας στην Ελληνική Κατοικία. Ποια είναι τα στοιχεία, οι γωνιές της που κέντρισαν το ενδιαφέρον σου και πιστεύεις ότι αξίζει κάποιος να προσέξει;
Η Ελληνική Κατοικία είναι ένα ιστορικής σημασίας κτίριο που δώρισε η Έλενα Σκυλίτση στο ελληνικό κράτος, με την οποία μοιράζομαι κοινή καταγωγή από την Χίο, οπότε απέκτησα γρήγορα μια σύνδεση με το κτίριο και τις ιστορίες του. Αδιαμφισβήτητα το γραφείο του Σεφέρη είναι μια άμεση αναφορά, με το γραφείο να έχει μείνει ανέγγιχτο από την εποχή που διέμενε και εργαζόταν στην Κατοικία. Τα τζάκια της εποχής, τα ψηλά ταβάνια, η υλικότητα του χώρου, το ξύλινο πάτωμα με τον χαρακτηριστικό ήχο καθώς περπατάς, προσδίδουν επίπεδα νοήματος στη συνολική εμπειρία. Δεν είναι όμως μόνο αυτά, καθώς ο χώρος παραμένει ζωντανός στο σήμερα, ανανεώνεται και επηρεάζεται από την εκάστοτε αισθητική, τροποποιείται και οι επισκέπτες μπορούν να διακρίνουν αυτό το μωσαϊκό στην περιήγησή τους.
14°
