Εριέττα Βορδώνη - Στο Φως: Το πορτρέτο μιας κυρίας

Οι πίνακες της τελευταίας δουλειάς της Εριέττας Βορδώνη είναι συνδεδεμένοι με το σώμα και τον πυρήνα της διαρκούς αναζήτησης της στη ζωγραφική. Από τα χρόνια του Παρισιού του περασμένου αιώνα, έως και σήμερα που μιλά από το ατελιέ της στην Αθήνα, το στιλ και η ανησυχία της κατοχυρώθηκαν μέσω μιας απόλυτα διακριτής γραμμής: ρευστά χρώματα, υποσυνείδητες ψυχικές αντανακλάσεις, αινιγματικές αλληγορίες, ψίθυροι, υπονοούμενα και φιλοσοφικές μεταφορές. Απτά, ανθρώπινα, αλλά και μεταφυσικά ταυτόχρονα, τα κάδρα της ενότητας Στο Φως συνεχίζουν, όπως παρατηρεί και η Αναστασία Παπαμανώλη, «να αναζητούν την αρμονία σε έναν μονοδιάστατο κόσμο όπου κυριαρχούν η αμετρία, η εγωπάθεια και η απληστία. Το έργο της χαρακτηρίζεται από στοχαστική διάθεση, διαλογικότητα, (συγκρατημένο) ερωτισμό, τρυφερότητα και λυρισμό (σκέφτεται κανείς τον Marc Chagall)». 

Για τον επιμελητή Χριστόφορο Μαρίνο, οι νέες εικόνες της Βορδώνη λειτουργούν και «σαν φυλαχτά για όποιον τα έχει στον χώρο του και μπορεί να τα χαίρεται καθημερινά». Της ζήτησα να ανατρέξει εν συντομία σε στιγμές, ανθρώπους, μέρη και ιδέες που καθόρισαν τη ζωή και την εξέλιξή της, αλλά και να ξεκλειδώσει τα μυστικά αυτών των τόπων που μέσα τους κατοικούν μυστηριώδεις άνθρωποι και άλογα, αινιγματικές πεταλούδες, λουλούδια και πουλιά. Το έκανε και ορίστε: Η Εριέττα Βορδώνη σε πρώτο πρόσωπο… 

Γεννήθηκα στην Αθήνα σε μία κηπούπολη που λέγεται Φιλοθέη. Ήμουν σίγουρη, αν και δεν είχα ταξιδέψει πουθενά, ότι το μέρος που γεννήθηκα ήταν το ωραιότερο του κόσμου. Από μικρή μου άρεσε να ανακατεύομαι με τα χρώματα, τα σχήματα, καθόμουν με τις ώρες μπροστά σε κόλλες χαρτί, άσπρες, χρωματιστές, έφτιαχνα κολάζ, ζωγράφιζα, έφτιαχνα ζωάκια με πλαστελίνη. Ο χώρος γύρω μου και μέσα μου γέμιζε με φιγούρες, λουλούδια, πουλιά. Αυτή η συνήθεια συνεχίστηκε και στην εφηβεία και έτσι αποφάσισα να προχωρήσω ως καλλιτέχνης στη ζωή μου παρ' όλες τις αρνήσεις των δικών μου. Πέρασα στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Είχα τη μεγάλη τύχη να έχω δάσκαλο της ζωγραφικής τον Γενάρχη Γιάννη Μόραλη και τον Βασίλη Βασιλειάδη που με μύησε στην τέχνη της σκηνογραφίας και ενδυματολογίας. 

18 χρονών, πριν καλά καλά μάθω βασικούς κανόνες πάνω στη γλυπτική, έλαβα μέρος σε έναν διαγωνισμό που αφορούσε τη γλυπτική διακόσμηση των υπογείων διαβάσεων της Λεωφ. Συγγρού. Ο διαγωνισμός ήταν ανοιχτός σε όλους του καλλιτέχνες. Κέρδισα τον διαγωνισμό και με ανειδίκευτους εργάτες δούλεψα στην υπόγεια διάβαση της οδού Εφέσου και Αγίων Πάντων. Εκεί γεννήθηκαν χελιδόνια που χόρευαν, έτρεχαν, έδειχναν κατεύθυνση και κλήση. Δημιουργήθηκε έτσι ένα ανάγλυφο 1.400m2. Αργότερα, σπουδασμένη και ώριμη, έκανα το 2ο δημόσιο έργο μου με τίτλο Κυνηγοί Ουρανών στη Λεωφ. Κηφισίας, εκεί που ενώνεται η Φιλοθέη με το Ψυχικό. Εδώ δημιούργησα μία γλυπτική σύνθεση που αναδύεται μέσα από μία πισίνα με νερό. Υπάρχει ένα νεαρό αγόρι από αλουμίνιο που προσπαθεί να βρει τα όριά του, ισορροπώντας επάνω σε μία μεταλλική μπλε μπάλα. Πίσω του βρίσκεται ένας κορμός δέντρου επτά μέτρων από χαλκό, που συμβολικά ανθοφορεί εκτινάζοντας νερό, διάφορα χελιδόνια που πετούν τριγύρω, σε βοηθούν να φύγεις στη μεγάλη λεωφόρο ίσως της ζωής σου. Μία νεαρή κοπέλα κάθεται στο πεζούλι της πισίνας προς τα έξω, καλώντας τον θεατή να καθήσει πλάι της και να γίνει μέρος του έργου.

Τελείωσα τη Σχολή Καλών Τεχνών με βραβείο για το σύνολο της δουλειάς μου και με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών βρέθηκα στο Παρίσι στην Ecole Superiere Nationale de Beaux Arts. Είχα προηγουμένως λάβει με διαγωνισμό ένα ατελιέ στη Cite des Arts επάνω στον Σηκουάνα κι έτσι είχα άπλετο χώρο για να δουλεύω. Άφησα τη λουσμένη με διάφανο φως Αθήνα, για να βρεθώ στην Πόλη του Φωτός. Εκεί συνέχισα τις σπουδές μου κάνοντας γλυπτική στο εργαστήριο του Ceaser και ζωγραφική στο Leonardo Cremonie. Πολύ σύντομα, αφού έλαβα μέρος σε διάφορες εκθέσεις, κατάφερα να πάρω το 1ο Βραβείο Ζωγραφικής στο Διεθνές Salon de Mont Rouge του Παρισιού. Όταν παρέδωσα το έργο μου, δεν μπόρεσα να είμαι στα εγκαίνια γιατί κυνηγώντας τον γιο μου, 2 χρονών τότε, για να τον ντύσω, έπεσα από τη σκάλα του σπιτιού και βρέθηκα στο νοσοκομείο. 

Θυμάμαι πως έπρεπε να επιστρέψουμε στην Ελλάδα αμέσως μετά και κάποια στιγμή, ένα βραδάκι με παίρνουν από τον Παρίσι τηλέφωνο για να μου πουν πως είμαι πολύ ανάγωγη, γιατί ενώ πήρα το 1ο Βραβείο Ζωγραφικής του Mont Rouge και μου ετοίμασαν ολόκληρη δεξίωση για να με τιμήσουν, δεν είχα την ευγένεια να τους προειδοποιήσω ότι δεν θα πάω να το παραλάβω. Έπεσα από τα σύννεφα. Όταν μας τηλεφώνησαν για να το ανακοινώσουν, ο άνθρωπος που απάντησε στο τηλέφωνο νόμιζε, μη γνωρίζοντας γαλλικά, ότι μας μιλούσαν για την τιμή ασφάλειας του έργου μου. Αμέσως μετά επέστρεψα στο Παρίσι, πήρα το χρηματικό ποσό και το βραβείο, αλλά δυστυχώς δεν έζησα από κοντά αυτή την τόσο τιμητική για μένα ιστορία. 

Λίγους μήνες μετά, στα τέλη της δεκαετίας του '90, το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού μου έδωσε ατελιέ εφ' όρου ζωής και άρχισε να στέλνει τη δουλειά μου σε διάφορα μουσεία της Γαλλίας και του εξωτερικού. Ξαφνικά, ενώ η ζωή μου κυλούσε πολύ δημιουργικά στο Παρίσι, και η στήριξη από το κράτος και των γκαλερί γινόταν όλο και μεγαλύτερη, έπρεπε να επιστρέψουμε οικογενειακώς στην Ελλάδα. Ευτυχώς, είχα δημιουργήσει δυνατές σχέσεις φιλίας και εκτίμησης με γκαλερί της Γαλλίας, Αγγλίας, Ελβετίας. Έχοντας ένα ατελιέ στο Mont Parnasse, μου δίνεται η δυνατότητα συχνά να εργάζομαι και στο Παρίσι, οι συνεργασίες με τις γκαλερί μου συνεχίζονται κι έτσι δεν απομονώθηκα στην Ελλάδα.

Στην Αθήνα μπήκα στο καινούργιο μου ατελιέ. Κάτασπρο, με μόνη συντροφιά τις μπογιές, τα ατελείωτα διαφορετικά υλικά που χρησιμοποιώ, τα βιβλία, τη μουσική και πού και πού τον κριτή και βοηθό μου, τον γιο μου, που από παιδάκι έχει άποψη μιας και μεγάλωσε σε ατελιέ και σε χώρους τέχνης. Σήμερα εξακολουθεί να είναι ένας από τους πιο καλούς μου συμβούλους.

Η ζωγραφική είναι για μένα κάθαρση και γιατρειά. Πιστεύω ότι έχει ενέργεια και είναι ικανή να σου μεταδώσει χιλιάδες σκέψεις και συναισθήματα. Με την Τέχνη γενικότερα η επικοινωνία είναι ουσιαστική γιατί μπορεί να μπει κατευθείαν στην ψυχή σου και συχνά στο ασυνείδητό σου.

Γνωρίζοντας ότι ζούμε σε μια μεταβατική εποχή, όπου υπάρχει μία μεγάλη ευθραυστότητα, όλα είναι στον αέρα, υπό αμφισβήτηση, υπάρχει κρίση αξιών, οικονομική κρίση. Γι’ αυτούς τους λόγους, άρχισα να ζωγραφίζω πάνω σε διάφανα υλικά. Στις μέρες μας, καλούμεθα να παντρέψουμε τις ατέρμονες ταχύτητες, την ηλεκτρονική επικοινωνία με τη δυναμική ανάγκη του DNA μας για ρυθμούς που ν’ ακολουθούν τους χτύπους της καρδιάς μας. Για όλους αυτούς τους λόγους, εναρμονίζω αντίθετα υλικά. Μου αρέσει να παντρεύω τη σκληρότητα του μετάλλου με την τρυφερή ζεστή επιφάνεια του βελούδου, τη μνήμη μιας δαντέλας, τη λάμψη κάποιας χάντρας, και εκεί στον κάθε φορά διαφορετικό «καμβά» ζωγραφίζω με λάδι και γεννιέται το έργο.

Η απομάκρυνση και η απομόνωση που μας επέβαλε ο covid, μ’ έκανε να βουτήξω βαθιά στο «είναι» μου, να βρω τις ισορροπίες μου, τις ουσιαστικές χαμένες αξίες, όπως είναι η τιμιότητα, η ηθική, η δικαιοσύνη, που, κατά τον φιλόσοφο Επίκουρο, είναι η πηγή της ατέρμονης ευτυχίας, της ηδονής. Άρχισα να ζωγραφίζω τεράστια λουλούδια που συμβολίζουν το μεγαλείο της φύσης. Οι άνθρωποι έγιναν μικροί ανάμεσά τους. Τα λόγια του Επίκουρου τρέχουν μέσα στα έργα αυτά. Συχνά μου αρέσει να ζωγραφίζω άλογα που συμβολίζουν την καλή τύχη, πεταλούδες που αντιπροσωπεύουν την ψυχή, μοναχικά σαν τάματα δέντρα, ανθρώπους που παρακολουθούν τον ερχομό του φωτός μέσα σε ονειρικά τοπία όπου ο χρόνος και ο χώρος διαστέλλονται. Στόχος μου είναι να φορτίσω όσο το δυνατό τα έργα μου με θετική ενέργεια ώστε να λειτουργήσουν σαν φυλαχτά.

Το χρώμα εκφράζει συναίσθημα, τα ψυχρά, τα γαλάζια, τα μπλε, σε ταξιδεύουν μακριά, σε ησυχάζουν. Τα θερμά, τα κόκκινα, τα ροζ, οι ώχρες, οι σέπιες σε ζεσταίνουν, σου δημιουργούν θαλπωρή. Από τον τρόπο που συνδυάζεις τα χρώματα, βγαίνει το αίσθημα που κάθε φορά θέλεις να δώσεις. Προχωρώντας και ωριμάζοντας, καθώς ζωγραφίζω, το φως μέσα μου και γύρω μου πυκνώνει, γίνεται έντονο, αποκαλυπτικό, συμπαρασύρει όλες τις αισθήσεις μου, με μαγεύει. Οι άνθρωποι, τα σχήματα, η φύση, όλοι κολυμπούν μέσα του, έρχεται η κορύφωση. Το ταξίδι της ζωής μέσα στην Τέχνη συνεχίζεται...

Εριέττα Βορδώνη - Στο φως, Evripides art gallery (Ηρακλείτου 10 & Σκουφά, Κολωνάκι), έως 19 Νοεμβρίου