Sarah Sze: «Η τέχνη διαστέλλει τον χρόνο»

Κόσμοι παλίμψηστοι που κατακλύζονται από θραύσματα και πληροφορίες ακτινοβολώντας ουρανό, θάλασσες κι «ανήσυχα» χέρια· ντελικάτες αποκρυσταλλώσεις της ζωγραφικής ύλης στον χώρο· γλυπτικές συνθέσεις από τα πιο απτά αλλά και άπιαστα υλικά αυτού του κόσμου (μέταλλα, πηλό, ξύλο και… άστρα μακρινά)· βίντεο-ταξίδια στον άυλο χρόνο και το φευγαλέο φως της ύπαρξης. Από τις πιο λιτές χειρονομίες της σε συνθέσεις φρενήρεις, από τις δύο στις τρεις διαστάσεις και την κινούμενη εικόνα, η έκθεση της Sarah Sze (Σάρα Ζι) στην γκαλερί Gagosian στο Κολωνάκι σε προσκαλεί διαρκώς σε μια παρατήρηση ακριβείας. Σου υποβάλλει μιαν ανάγκη να ξετρυπώσεις τις λεπτομέρειες πίσω από τη μεγάλη, πολυεπίπεδηεικόνα και να ανακαλύψεις τα υλικά της «μαγειρικής» τηςακόμα και σε κάπως… κόντρα ρόλους (όταν το χρώμα γίνεται γλυπτό). Σου γεννά συνειρμούς για ζεύγη αντιθετικά, από το τετριμμένο στο βαθυστόχαστο, από την τάξη στο χάος, από το ελάχιστο στο άπειρο. Κι από την πρώτη στιγμή, καθώς βυθίζεσαι στην εγκατάσταση Travelers by Streams and Mountains (Ταξιδιώτες σε ρυάκια και όρη, 2021), που κατακλύζει τη μια αίθουσα στο ισόγειο του χώρου με φευγαλέες εικόνες, σε κάνει να σκέφτεσαι τον χρόνο, τη στιγμή που περνά και χάνεται.

«Η τέχνη είναι χρονομέτρης. Προσδίδει πνοή στα υλικά. Είναι ένα μήνυμα που ταξιδεύει μεταξύ των ανθρώπων μέσα στους αιώνες, σαν ένας ταξιδιώτης στον χρόνο» μου λέει από το εργαστήριό της στη Νέα Υόρκη η 53χρονη δημιουργός. «Όταν κοιτάς ένα έργο τέχνης ή διαβάζεις ένα βιβλίο, κοιτάς κάποιον άνθρωπο από μιαν άλλη εποχή ή κι από τη δική σου να προσπαθεί να εξηγήσει τι είναι η ζωή στη Γη, τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Το να είσαι καλλιτέχνης δεν είναι τόσο διασκεδαστικό όσο φαίνεται. Είναι ένας συνεχής αγώνας να επανεφευρίσκεις διαρκώς, γεγονός που συνδέεται με την ανάγκη σου να παραμείνεις ζωντανός».

Καθισμένη μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή γι’ αυτή τη συνομιλία, έχοντας γύρω της σχέδια από την έκθεση που ετοιμάζει στο Μουσείο Γκουγκενχάιμ για την επόμενη χρονιά, ομολογεί ότι είχε πάντα εμμονή με το ευμετάβλητο, με τον χρόνο κι ας μην είχε ποτέ καλή αίσθησή του. Την απασχολεί πώς τον παρακολουθούμε, πώς αποφασίζουμε τι είναι σημαντικό μέσα στη διαδρομή του, το πώς μπορεί να μας ορίζει μιαν μακρινή ανάμνηση. «Τα περισσότερα έργα τέχνης αλλά και του λόγου ασχολούνται με τον χρόνο που κυλά, με τους περιορισμούς και την επέκτασή του. Αυτό κάνει και η μουσική, όταν π.χ. μπαίνεις σ’ ένα δισκάδικο και παίζει Μότσαρτ ο χρόνος διαστέλλεται επιτόπου και μπορεί να μην το αντιληφθείς καν. Πριν την πανδημία η δουλειά μου είχε να κάνει με την ιδέα του χρονομέτρη. Αλλά τώρα νιώθω ότι η έννοια του χρόνου έχει εκραγεί. Δεν θυμόμαστε πότε συνέβη κάτι, πέρσι ή χθες; Η πανδημία μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε πώς μετράμε τον χρόνο σε σχέση με την ψυχολογική και συναισθηματική κατάστασή μας. Το έργο μου συχνά μιλά για το εφήμερο αλλά τα πάντα είναι πρόσκαιρα. Ζούμε σε μια εποχή που τα πιο θεμελιακά στη ζωή μας συμβαίνουν πλέον ονλάιν, από το να ανάβουμεδιαδικτυακά ένα κερί για μια κηδεία έως το να συναντάμεέναν σύντροφο ζωής ή να βρίσκουμε δωρητή σπέρματος. Η ειρωνία είναι ότι το ψηφιακό είναι πιο προσωρινό και δεν το αντιλαμβανόμαστε. Οι άνθρωποι που αγοράζουν ένα έργο τέχνης ανησυχούν για το τι θα συμβεί π.χ. στο χαρτί αλλά το πρώτο πράγμα που πρέπει να αναβαθμίσεις σ’ ένα έργο είναι το ψηφιακό του σκέλος».

Της αρέσει η οικιακή κλίμακα της γκαλερί στο Κολωνάκι. Άλλωστε, θεωρεί ότι τα ίδια έργα μπορούν να σου προσφέρουν μιαν εντελώς διαφορετική εμπειρία ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο παρουσιάζονται. Περιδιαβαίνοντας τις αίθουσες στο γοητευτικό κτίριο της οδού Αναπήρων Πολέμου είναι εμφανής η πρόθεσή της να εστιάσειστο εφήμερο και το άυλο σε διαφορετικές κλίμακες και διάρκειες –από φωτεινές προβολές προγραμματισμένες να υποδηλώνουν την μετακίνηση και την αλλαγή μέχρι γλυπτά φτιαγμένα από μπογιές, οπτή άργιλο ή ανοξείδωτο ατσάλι.

«Μέρος της δουλειάς μου είναι να καταλύω τους ορισμούς. Η διάκριση ενός μέσου είναι σχετική μόνο με τα όριά του. Οπότε με ενδιαφέρει πολύ το πώς αυτά τα όρια μετατοπίζονται, συγχέονται και μεταλλάσσονται, ότι βρίσκονται πάντα σε μια ρευστή κατάσταση»εξηγεί για την επιλογή της να κινείται δημιουργικά σε διαφορετικά πεδία της εικαστικής έκφρασης. «Με ενδιαφέρει περισσότερο το πώς ένα έργο γεννά ένα άλλο και πώς αυτό τροφοδοτείται με ποικίλους τρόπους. Όταν καλλιεργείς τον ίδιο σπόρο σε διαφορετικό περιβάλλον θα δώσει διαφορετικό αποτέλεσμα. Στην εποχή της εικόνας, ο πίνακας ζωγραφικής γίνεται γλυπτό. Σίγουρα η ζωγραφική υπήρξε η αφετηρία της δουλειάς μου αλλά έμαθα να κάνω ενδιαφέρουσα ζωγραφική μέσω της γλυπτικής».

Ευρύτερα γνωστή από εγκαταστάσεις όπως το Triple Point (Pendulum) που πρωτοπαρουσιάστηκε στο περίπτερο των ΗΠΑ στην 55η Μπιενάλε της Βενετίας αλλά και η πιο πρόσφατη Blueprint for a Landscape που εκτίθεται στο Μετρό της Δευτέρας Λεωφόρου στη Νέα Υόρκη, η Sze έχει επιστρέψει τα τελευταία χρόνια στη δυσδιάστατη επιφάνεια προσαρμόζοντας τις διεργασίες που χρησιμοποιεί για τη γλυπτική συσσώρευση στο επίπεδο της εικόνας. Συνθέσεις-δίνες γεμάτες ένταση και με λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις, τα πολύχρωμα ταμπλό τηςείναι το αποτέλεσμα μιας επίμονης χειρωναξίας που χτίζεται σε στρώματα με λάδια, χαράξεις και κομματάκια εικόνων, με εικόνες που έχουν παραχθεί φωτογραφικά κι άλλες ιχνογραφημένες, ανακαλώντας τη ρευστότητα της ψηφιακής σφαίρας ενώ διατηρούν την αύρα του αναλογικού.

«Η ζωγραφική μπορεί να δημιουργήσει χώρους στη σκέψη ενώ ένα γλυπτό καταλαμβάνει φυσικό χώρο»σημειώνει για να αποκαλύψει και μια άλλη διάσταση της ζωγραφικής που της κεντρίζει ιδιαίτερα την προσοχή: την καλλιέργεια του εσώτερου νου. «Τρέφουμε μεγάλες προσδοκίες από το εξωτερικό βλέμμα, ίσως επειδή μεγάλο μέρος της ζωής μας εξαρτάται από το ψηφιακό και από την οθόνη. Συνήθως νομίζουμε ότι το ψηφιακό δεν είναι υλικό, ωστόσο αυτή η οθόνη είναι ένα αντικείμενο, βρίσκεται μπροστά μου. Όταν, όμως, κλείνω τα μάτια μου μπορώ να αναδημιουργήσω την εικόνα της στο μυαλό μου. Τα έργα ζωγραφικής, λοιπόν, έχουν να κάνουν με το πώς βλέπουμεμε το νου, πώς θυμόμαστε τα πράγματα, πώς οι εικόνες συγχωνεύονται και ο χρόνος και ο χώρος, είτε στη φαντασία είτε στις προσδοκίες μας, είναι εντελώς αδέσμευτα. Με ενδιαφέρει πολύ το βίωμα του εσωτερικού και του ενδόμυχου».

Από τις πιο ποιητικές δηλώσεις σ’ αυτή την έκθεση είναι τα γλυπτά της, απόπειρες να ενσωματώσει τη στιγμή ανάμεσα στη συνοχή και τη διάλυση, όπως οι στίχοι της Έμιλι Ντίκινσον που τόσο αγαπά και τιτλοφορούν κάποια από αυτά. Στο Proportioned to the Groove (Ανάλογο με το αυλάκι) υαλωμένα κομμάτια πηλού ακουμπούν πάνω σε φωτογραφημένους ουρανούς και χαμηλά ξύλινα στηρίγματα. Στο Wider Than the Sky (Πιο πλατύ από τον ουρανό) το φως που λούζει τη σάλα του πρώτου ορόφου αντανακλάται στα στιλβωμένα θραύσματα σ’ έναν παραβολικό δακτύλιο που ανακαλεί τη γλώσσα της αρχαίας αρχιτεκτονικής και των ερειπίων. Και είναι κι αυτή η ανεπαίσθητη χειρονομία, οι λεπτεπίλεπτες, ποτισμένες σε ακρυλική μπογιά αλυσίδες του Wishbone (Γιάντες) που συγχέουν τα όρια ανάμεσα στα μέσα.

Βλέπει, μήπως, αυτά τα παλίμψηστα που δημιουργεί μέσα από συσσωρεύσεις υλικών ως ένα σχόλιο για την ίδια τη ζωή, τις μνήμες, τις γνωριμίες που χτίζουμε μέσα στην πάροδο των χρόνων; Είναι, ίσως, η δική της αντίδραση στην πληθώρα των εικόνων που μας κατακλύζουν καθημερινά; «Ένα μεγάλο προνόμιο του να είσαι εικαστικός είναι πως η τέχνη είναι πιο περίπλοκη απ’ ότι η προφορική γλώσσα. Για μένα είναι πιο ενδιαφέρον να μην προσπαθείς να κάνεις μια δήλωση αλλά να δημιουργήσεις έναν χώρο συνειδητοποίησης. Κοιτάζω τον κόσμο γύρω μου και σκέφτομαι πώς επικοινωνώ μαζί του και αντλώ από αυτόν για την τέχνη μου».

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο City guide της Athens Voice