Η τέχνη που δεν θέλουμε να χάσουμε αυτό το φθινόπωρο

Από το ΕΜΣΤ στο Λεβάντε και την ελληνική διασπορά
Μετά το Statecraft. Διαμορφώνοντας το κράτος, το πρώτο της μεγάλο αφιέρωμα που «τρέχει» και το φθινόπωρο εκθέτοντας τη ματιά 36 καλλιτεχνών σε σχέση με τα διαφιλονικούμενα θέματα του έθνους και του κράτους, η Κατερίνα Γρέγου ετοιμάζει μια ακόμα ομαδική έκθεση. Υπό τον τίτλο «The Cosmopolitans» και με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, έρχεται να εξετάσει την κληρονομιά του κοσμοπολιτισμού στην περιοχή που κάποτε αποκαλούνταν Λεβάντε. Στους στόχους της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, όμως, είναι και η προβολή των καλλιτεχνών της ελληνικής διασποράς, με πρώτη άφιξη την 69χρονη Νοτιοαφρικανή Penny Siopis η οποία αναδεικνύει άγνωστες ιστορίες από την εποχή του Απαρτχάιντ.

Επετειακές ματιές στην Μικρά Ασία
Εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή οι σχετικές εκθέσεις δε θα μπορούσαν να λείψουν. Την αυλαία ανεβάζουν το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών ανοίγοντας από την Πειραιώς 138 ένα παράθυρο στην διαδρομή του μικρασιατικού ελληνισμού, από τα χρόνια της ακμής στην εγκατάσταση των εκπατρισμένων στην Ελλάδα. Στην έκθεση «Μικρά Ασία. Λάμψη Ξεριζωμός Καταστροφή Δημιουργία» (15/9/2022-12/2/2023) περιμένουμε πάνω από 1.000 εκθέματα (έργα τέχνης, εικόνες, εκκλησιαστικά, πολεμικά και προσωπικά κειμήλια, ενδυμασίες, προσωπικές μαρτυρίες κ.ά.) και 500 φωτογραφίες.

Στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα μας προκαλούν να διαβάσουμε «Το έπος της Ανατολής στη φαντασία των Ελλήνων», τη Μικρασιατική Καταστροφή μέσα από τη λογοτεχνία του Μεσοπολέμου (από 20/10). Στο ίδρυμα, άλλωστε, απόκεινται τα προσωπικά αρχεία των Βενέζη, Θεοτοκά, Μυριβήλη και Σεφέρη, υλικό από τα οποία (χειρόγραφα, πρώτες εκδόσεις, αλληλογραφία, φωτογραφίες και άλλα έργα τέχνης) θα εκτεθεί για πρώτη φορά, όπως και σπάνιες εκδόσεις από τις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Η έκθεση, όμως, μας συστήνει και «Το έπος του άλλου», δηλαδή το αποτύπωμα του πολέμου του 1919-1922 στην τουρκική λογοτεχνία του Μεσοπολέμου.
Επικεντρωμένο στην επαγγελματική ενσωμάτωση των προσφύγων και στη συμβολή τους στην εγχώρια εργασιακή πραγματικότητα, το αφιέρωμα της Βουλής των Ελλήνων «Ιστορίες επιβίωσης: Μικρασιάτες πρόσφυγες και εργασία στις νέες πατρίδες» που θα «τρέξει» (από 10/11) στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο στη Λένορμαν.

Το GENER8ION του Romain Gavras σε παγκόσμια πρεμιέρα
Χωράει η ομορφιά σε ένα περιβάλλον αποκάλυψης; Λίγο αφότου η κινηματογραφική Athena του έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Βενετίας, ο Ρομέν Γαβράς προτείνει μια απάντηση στο ερώτημα με το νέο του έργο, σε συνεργασία με τον μουσικό παραγωγό Surkin. Και οι τρεις εγκαταστάσεις του GENER8ION τοποθετούνται στο έτος 2034. Στο NeoSurf (στη Στέγη), νεαροί διασκεδάζουν με ιπτάμενες σανίδες του σερφ στα βιομηχανικά περίχωρα της Αθήνας. Στo Agartha (στη Μικρή Σκηνή της Στέγης) μέλη ενός αποσχιστικού κινήματος ποζάρουν με ένα αιχμαλωτισμένο διαστημόπλοιο σε προπαγανδιστικό βίντεο. Ενώ στο Emotions (στη Μάντρα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου), στο οποίο πρωταγωνιστεί η CharlizeTheron, μια μηχανή τεχνητής νοημοσύνης παράγει ρεαλιστικά αντίγραφα ηθοποιών του Χόλιγουντ.
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση & Μάντρα, 22 Σεπτεμβρίου-23 Οκτωβρίου

Να δω τέχνη στα… ψυχιατρεία
Μετά την πρώτη περσινή πρόσκληση, η έκθεση Reality check, σε επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου , επανακάμπτει στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο στο Δαφνί καλώντας 36 καλλιτέχνες να ξετυλίξουν σε μια εγκαταλελειμμένη κλινική τους στοχασμούς τους για το μέλλον και την εσωτερική κινητήριο δύναμη που μας ξυπνά και μας προκαλεί να συνεχίσουμε. Με υπότιτλο «Innersanctum» (29 Σεπτεμβρίου - 30 Οκτωβρίου ), φιλοξενεί μεταξύ άλλων έργα των Pipiloti Rist, NoemiNiederhauser, Orit Ben Shitrit, Νίκου Τρανού αλλά και του Γιανούλη Χαλεπά.

Πάνω στον ίδιο άξονα που κατευθύνεται προς την Ελευσίνα, 44 Έλληνες γνωστοί εικαστικοί και περφόρμερ (όπως οι Δημήτρης Αληθεινός, Κωστής Βελώνης, Γιώργος Τσεριώνης, Αντώνης Βολανάκης, Πηνελόπη Πετσίνη, Poka-Yio, Μαρία Λουίζου, ΙλεάναΑρναούτου, Μαίρη Ζυγούρη, Σάββας Στρούμπος και Έλλη Ιγγλίζ) αφουγκράζονται τους ψιθύρους ενός άλλου τόπου εγκλεισμού, του Δρομοκαϊτείου, στο ενδιαφέρον πρότζεκτ Ο κύκλος των εγκλεισμών (10 Νοεμβρίου-30 Δεκεμβρίου) που οργανώνει ο Δημήτρης Τρίκας. Με αφετηρία τις μαρτυρίες που συνέλεξε η Μαρία Φαφαλιού από τρόφιμους, συγγενείς τους και εργαζόμενους στο νοσοκομείο δημιουργούν γλυπτά, εγκαταστάσεις, βίντεο, έργα ζωγραφικής, φωτογραφίες και επιτελεστικές δράσεις πάνω σε ζητήματα των ποικίλων εγκλεισμών, πραγματικών και συμβολικών. Θα παρουσιαστούν στην παροπλισμένη πτέρυγα του Αγίου Ισιδώρου και τα μικρά κελιά της –όπου καθηλώνονταν οι «ανήσυχοι» ασθενείς–, στο ψηλοτάβανο εκλεκτικιστικού ρυθμού Δάφτσειο–όπου νοσηλεύονταν οι πιο εύποροι– και στο παλιό τυπογραφείο. Παράλληλα, θα διοργανωθούν πέντε ημερίδες σχετικά με τους εγκλεισμούς μέσα από το πρίσμα της ψυχανάλυσης, της φιλοσοφίας, της ιστορίας, της λογοτεχνίας, της πολιτικής θεωρίας και της τέχνης.

Τις καλλιτεχνικές ομάδες του φετινού Platforms Project
Εξήντα δύο πλατφόρμες από 26 χώρες και περισσότεροι από 800 καλλιτέχνες θα ξετυλίξουν δουλειές τους για ένα τετραήμερο στον εκθεσιακό χώρο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Το PlatformsProject, η έκθεση που μας έχει συστήσει ανεξάρτητες καλλιτεχνικές ομάδες από όλο τον κόσμο και έχει δημιουργήσει δίκτυα συνεργασίας ανάμεσα σε Έλληνες και ξένους δημιουργούς, επιστρέφει για δέκατη χρονιά. Με ημερίδες, ομιλίες, περφόρμανς, εκπαιδευτικά προγράμματα, ξεναγήσεις, καλλιτεχνικά εργαστήρια, αλλά και παράλληλες εκθέσεις στους χώρους Metaphor Athens και IFAC Athens.
ΑΣΚΤ, εκθεσιακός χώρος «Νίκος Κεσσανλής», 13-16 Οκτωβρίου

Να γνωρίσω τη δουλειά του πολυπράγμονα Άγγελου Σπαχή
Υπήρξε ο πρώτος σκιτσογράφος του «Ελευθέρου Βήματος» όταν πρωτοεκδόθηκε το 1922 από τον Δημήτριο Λαμπράκη· ο ντιζάινερ πίσω το λογότυπο των τσιγάρων Άσσος της εταιρείας Παπαστράτου, που επιβιώνει και σήμερα, σχεδόν 100 χρόνια μετά τη δημιουργία του αλλά και του δαφνοστεφανωμένου εφήβου που έγινε το σήμα του Ολυμπιακού. Αυτοδίδακτος καλλιτέχνης (με συμμετοχή και στο ελληνικό περίπτερο στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1934), γραφίστας (με μακρά θητεία, μεταξύ άλλων, στις τουριστικές αφίσες του ΕΟΤ), σκηνογράφος (π.χ. της περίφημης παράστασης της Εκάβης, σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη, στο Παναθηναϊκό Στάδιο) και διακοσμητής, μέλος της μεσοπολεμικής Ομάδας Τέχνη, ο Άγγελος Σπαχής (1903-1960) θεωρείται ο πατέρας του γραφιστικού ντιζάιν στην Ελλάδα ενώ υπήρξε από τους πρώτους που οικειοποιήθηκαν την τεχνική του κολάζ και χρησιμοποίησε στα έργα του ετερόκλητα υλικά. Στην έκθεση, που επιμελείται ο Νίκος Παΐσιος, θα έχουμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε την πολυδιάστατη καλλιτεχνική πρακτική του  μέσα από έργα τέχνης, μακέτες, εικονογραφημένα βιβλία και αρχειακό υλικό.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, αίθριο 4^ου ορόφου, 20 Σεπτεμβρίου-20 Νοεμβρίου

Μια κατάδυση στους «Τόπους περισυλλογής» του Γιώργου Ξένου
Ένα αρχείο εικόνων, ήχων και εννοιών, που κρύπτεται και φανερώνεται βρίσκεται ως ιδέα στο επίκεντρο της νέας έκθεσης του γνωστού καλλιτέχνη που ετοιμάζει στο AnnexM η Άννα Καφέτση. Δημόσιες «τοιχογραφίες» εναλλάσσονται με ζωγραφικές «μινιατούρες» και απροσπέλαστα αρχεία σχεδίων στο αφιέρωμα που περιλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό έργων που παρουσιάζονται κατά το πλείστον για πρώτη φορά. Μια αρχετυπική εικονογραφία με άδεια εσωτερικά, λαβυρίνθους, πρόσωπα-αριθμοί, σκιές, αρχέγονες γραφές, γρίφους και μυθικά σύμβολα που, «μέσα από μια ατέρμονη επαναληπτικότητα, δημιουργούν οικείες και ανησυχητικές ονειρικές τοπογραφίες εγκλεισμού και ελευθερίας, εσωτερικότητας και περισυλλογής, σε μαύρο/άσπρο».
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Υπηρεσιακή Αυλή, Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη, Δεκέμβριος 2022-Φεβρουάριος 2023

Την αναδρομική της Ρένας Παπασπύρου
Ιντριγκαδόρικο και φέτος το πρόγραμμα που έχει διαμορφώσει ο επιμελητής Χριστόφορος Μαρίνος στους χώρους του ΟΠΑΝΔΑ, ξεκινά με μια αναδρομή σε άγνωστα έργα μιας καταξιωμένης καλλιτέχνιδας και αγαπητής δασκάλας –η οποία υπήρξε, μάλιστα, η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια της ΑΣΚΤ που διηύθυνε εργαστήριο της σχολής. Εκπρόσωπος της εννοιολογικής ζωγραφικής, η Παπασπύρου έχει διερευνήσει εξαντλητικά τις δυνατότητες της ύλης και του σχεδίου χρησιμοποιώντας ευρεθέντα υλικά (ξύλα, λαμαρίνες, άσφαλτος, μωσαϊκά πλακάκια) από τον αστικό χώρο καθώς και την τεχνική της αποτοίχισης, για να επισημάνει τα διάφορα «επεισόδια» που φέρει πάνω της μια επιφάνεια, αλλά και τις συνειρμικές εικόνες που γεννά. Για πρώτη φορά στην Αθήνα θα προβληθεί «Το πέρασμα του κομήτη», που είχε παρουσιαστεί το 2000 στη Θεσσαλονίκη.
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, 29 Σεπτεβρίου-20 Νοεμβρίου

Μια συνάντηση με τον επιδραστικό Φώτη Κόντογλου
Με αφορμή τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, το αφιέρωμα «Ο Φώτης Κόντογλου και η επιρροή του στους νεότερους» ανοίγει τη σεζόν στο Μουσείο Β. & Ε. Γουλανδρή στο Παγκράτι κοιτάζοντας στο χθες αλλά και το αύριο. Στόχος του να αναδείξει την πολιτιστική και πνευματική προσφορά του σημαντικού λογοτέχνη και ζωγράφου της Γενιάς του ’30 και την επίδρασή του σε μαθητές του (Εγγονόπουλος, Τσαρούχης), ιστορικούς καλλιτέχνες (όπως οι Μόραλης, Λουκόπουλος, Βουρλούμης κ.ά.) αλλά και σε ζώντες δημιουργούς, συνολικά σε 36 εικαστικούς, μέσα από 135 έργα.
Μουσείο Β. & Ε. Γουλανδρή, 21 Σεπτεμβρίου-12 Δεκεμβρίου 2022

Τους νεορεαλιστές στο Παγκράτι
Από τη Γαλλία ορμώμενο, άφησε το χνάρι του στη νεότερη ιστορία της τέχνης παρά το εφήμερο του βίου του (1960-1963) κι έρχεται να προσφέρει μια έκρηξη χρωμάτων στον χειμώνα. Η έκθεση «Ο Νεορεαλισμός ως πρωτοποριακό κίνημα», που επιμελείται η Μαρία Κουτσομάλλη, περιλαμβάνει έργα καλλιτεχνών που υπέγραψαν το σχετικό Μανιφέστο και παρά την ετερογένειά τους συνδέθηκαν στο πλαίσιο μιας νεοφανούς κοινωνιολογικής θεώρησης του πραγματικού. Αναμένουμε τις μονοχρωμίες του Υβ Κλάιν, τις φθαρμένες αφίσες των Ρέιμοντ Χέινς και Ζαν Βιλεγκλέ, κινητικά γλυπτά του Ζαν Τενγκελί, τις συμπιέσεις του Αρμάν και του Σεζάρ, τις πλαστικές συναρμογές των Martial Raysse και Κρίστο, πολύχρωμες συνθέσεις της Νίκι ντε Σεν Φαλαλλά και τις προτάσεις των Ζεράρ Ντεσάμπ, Φρανσουά Ντυφρέν και Μίμο Ροτέλα που αναδεικνύουν τον αστικό χώρο με μέσα που προσφέρει η τεχνολογία.
Μουσείο Β. & Ε. Γουλανδρή, 11 Ιανουαρίου-10 Απριλίου 2023

Στο δρόμο για την Ελευσίνα μέσω Πειραιώς
Νέα για το τι θα δούμε στην 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Μιχαήλ Μαρμαρινός μας υποσχέθηκε μετά τον Νοέμβριο. Μέχρι τότε το αφιέρωμα «Ελευσίνα. Ωμό μουσείο», σε επιμέλεια Ερατώς Κουτσουδάκη, αναλαμβάνει να προβάλει τα πολλά πρόσωπα της πόλης. Μια επικράτεια συνδεδεμένη με τα θρυλικά Μυστήρια και τον αρχαίο μύθο της θεάς Δήμητρας και της Κόρης, αλλά και πληγωμένη από τη σύγχρονη βιομηχανοποίηση, με πλούσιο λαϊκόπολιτισμό κι ένα φεστιβάλ (τα Αισχύλεια) με μακρά πορεία. Τι φέρνει; Από φωτογραφίες των παικτών του Πανελευσινιακού (από συσκευασίες σοκολάτας τη δεκαετία του ’60) και καλέσματα σε συγκεντρώσεις για το περιβάλλον, μέχρι ομιλώντα πορτρέτα ανθρώπων οι οποίοι έχουν συνδέσει τη διαδρομή τους με την πόλη, ιστορικές φωτογραφίες και μια «στοά για τα κρυφά και τα κρυμμένα» του τόπου.
Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς 138, 13 Οκτωβρίου-27 Νοεμβρίου

Να πάρω μυρωδιά από το ατελιέ του Μόραλη
Το τετράδιο με τα σχέδια που έκανε σε ηλικία δέκα ετών αλλά και η carte de visite που χρησιμοποιούσε όταν έπαψε να φιλοτεχνεί πορτρέτα· σπάνια σχέδια από τις δεκαετίες του 1920 και 1930, αλλά και γλυπτά και κεραμικές διακοσμητικές πλάκες· εικονογραφήσεις βιβλίων, εξώφυλλα δίσκων αλλά και το καβαλέτο, ο πάγκος εργασίας, τα πινέλα και οι παλέτες του ζωγράφου θα εκτεθούν στο αφιέρωμα «Γιάννης Μόραλης. Χώρος ιδιωτικός». Στόχος; Να προβάλλει τις εικαστικές καταβολές και τη δημιουργική πορεία του, με έμφαση στον άνθρωπο και το εργαστήρι του. Τέσσερα χρόνια μετά την μεγάλη και δημοφιλέστατη (σχεδόν με εξαψήφιο νούμερο επισκεπτών) αναδρομική του Μόραλη, παρουσιάζονται πρώιμες και μεταγενέστερες δημιουργίες, που ανήκουν στην οικογένειά του και οι περισσότερες δεν έχουν εκτεθεί ξανά στην Αθήνα.
Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, 26 Οκτωβρίου 2022-8 Ιανουαρίου 2023

Τα εικοσάχρονα των The Callas με… L.S.D.
Μπάντα, εικαστικό ντουέτο, και, φυσικά, αδέλφια, οι Άρης και Λάκης Ιωνάς (The Callas) εργάζονται πάντα μαζί και πάντα με τους φίλους και τους συγγενείς τους. Εκ των θεμελιωτών της DIY σκηνής στην Ελλάδα, 20 χρόνια από την πρώτη τους εμφάνιση συνοψίζουν την πολυμορφική παρουσία τους στην τέχνη συστήνοντάς μας «επεισόδια μιας περιπέτειας που επιμένει στη ριζοσπαστική παιδαγωγική της αλληλεγγύης, στη σπάταλη εκδοχή της αγάπης, στη θραυσματική, μεταμορφική ψυχεδέλεια του θανάτου», όπως σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Νάντια Αργυροπούλου.Συστατικά στοιχεία του «L.S.D. (Love, Solidarity, Death)»: τα ποπ-φολκ κεντήματα και υφαντά τους, γλυπτά και εγκαταστάσεις από μάρμαρα αθηναϊκών πεζοδρομίων, πίνακες με working-class Μαντόνες, καφασοναούς-DIY Παρθενώνες, προβολές, δρώμενα και συνεργασίες με καλεσμένους από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, 26 Νοεμβρίου-31 Δεκεμβρίου

Τα δούναι και λαβείν του Γιανούλη Χαλεπά
Δεν ανέβηκες στη Θεσσαλονίκη για να τη δεις την περασμένη σεζόν; Η έκθεση για τον μεγάλο μοντέρνο της νεοελληνικής γλυπτικής με την μυθιστορηματική ζωή κατηφορίζει από το Τελλόγλειο στην Αθήνα, σε χώρο που θα ανακοινωθεί. Μέσα από 150 έργα, γλυπτά και σχέδια, 77 από τα οποία προέρχονται από τη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, καταγράφει το αμφίδρομο δίνω-παίρνω της εικαστικής του πορείας –αναφορές, δάνεια, επιδράσεις από την παράδοση, από σύγχρονούς του καλλιτέχνες, από την αρχαιότητα, εμμονικές αναζητήσεις. 

Τέχνη στον Βοτανικό Κήπο
Πού συναντά το περιβάλλον τα ζητήματα ταυτότητας; Βίντεο, γλυπτά, φωτογραφίες αλλά και ψηφιακά έργα ξεφυτρώνουν ανάμεσα σε αναρριχητικά φυτά, συστάδες από μπαμπού και θερμοκήπια στον βοτανικό κήπο στο Χαϊδάρι. Την αφορμή δίνει το υβριδικό εικαστικό πρόγραμμα  Sheltered Gardens του PCAI, που ξετυλίγεται με έργα και επιτελεστικές δράσεις τόσο στον φυσικό χώρο όσο και διαδικτυακά. Αφετηρία αποτελεί το ομώνυμο ποίημα (1916) της Αμερικανίδας H.D. (Hilda Doolittle), βασικής εκπροσώπου του εικονισμού, που ξεδιπλώνει τη σχέση της με το περιβάλλον και τους προβληματισμούς της ως queer δημιουργού των αρχών του 20ού αιώνα. 
Βοτανικός Κήπος Ι. & Α. Ν. Διομήδους, Χαϊδάρι, 22 Σεπτεμβρίου-2 Οκτωβρίου & διαδικτυακά στο pcai.gr  έως 30 Νοεμβρίου