Η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη μιλάει στην Athens Voice για την έκθεσή της «Πλάθοντας το άυλο» στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Άνδρο.
Η πρώτη της ανάμνηση έμελλε να γίνει αυτό που τη συντροφεύει σε όλη της τη ζωή: πιτσιρίκι 2-3 ετών να «μουτζουρώνει» χαρτιά, πλάι στον πατέρα της, στο πάτωμα του εργαστηρίου όπου και ο ίδιος περνούσε χρόνο ζωγραφίζοντας. Έχει αυτή τη συνέπεια, το αντάμωμα βίου έργου και ο τρόπος που ξεδιπλώνεται η δουλειά της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη.
Καθώς μπαίνεις στην αναδρομική της έκθεση με τίτλο Πλάθοντας το άυλο στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρήστην Άνδρο και σε υποδέχεται ο πάγκος εργασίας της κατάσπαρτος με λογής λογής σύνεργα και δημιουργίες της, σαν ορθάνοιχτο cabinet de curiosites, νιώθεις πώς η καθημερινότητά της βρίσκεται απλωμένη εκεί. Το φλόγιστρο και η μάσκα οξυγονοκόλλησης, το αμόνι και τα πριόνια, η παλέτα και τα σωληνάρια με τα χρώματα, οι κορμοί δέντρων που μεταμορφώνει σε αγέρωχα άτια, βιβλία που έσκισε και παλαίωσε με κηλίδες καφέ και τσαγιού τις σελίδες τους τα βράδια της αϋπνίας, μια μικρή καθιστή γυναικεία φιγούρα σε μπρούτζο που έφτιαξε μόλις στα 12 χρόνια της.
«Δεν έχω ένα συγκεκριμένο τρόπο που εργάζομαι. Πηγαινοέρχομαι από τα γλυπτά στα χαρακτικά, στα σχέδια. Έτσι δουλεύει το μυαλό μου και προχωράω σε διάφορα στάδια συγχρόνως» παραδέχεται και κοιτάζοντας την ψιλόλιγνη ευγενική φιγούρα της με τα τραχιά, δουλεμένα χέρια, μπορείς σχεδόν να το φέρεις ως εικόνα μπροστά σου. Τις ατέρμονες εξορμήσεις στην ακροθαλασσιά όπου αναζητά τα υλικά που χρησιμοποιεί στη γλυπτική της· τα μέσα έξω από το ατελιέ στον κήπο του σπιτιού της όπου χαρτιά και μέταλλα αφήνονται έρμαια στις διαθέσεις του καιρού και του χρόνου να συναντήσουν το απροσδόκητο, την αλλοίωση, τη σκουριά, τη φθορά, που τόσο χαρακτηρίζουν τη δουλειά της. «Πάρα πολύ συχνά τα έργα μου προκύπτουν από κάτι τυχαίο. Εγώ απλώς πιάνω αυτή τη λεπτομέρεια που βλέπω και την πάω πιο πέρα. Και μου αρέσει αυτό πολύ και στη ζωή, ότι σου ανοίγεται ένα παράθυρο και ανακαλύπτεις τα πράγματα σταδιακά, δεν τα βλέπεις πάντα όλα μαζί. Με ενδιαφέρει ο χρόνος που περνάει γιατί πιστεύω ότι κι εμείς οι ίδιοι γινόμαστε μέσα στον χρόνο πιο ενδιαφέροντες, πιο πολλά βγαίνουν στην επιφάνεια».
Σαν κατάδυση κι ανάδυση μαζί ενορχήστρωσαν με την επιμελήτρια Μαρία Κουτσομάλλη αυτή τη διαδρομή σε σχεδόν πέντε δεκαετίες εικαστικής πορείας. Από τη φύση και τις εικόνες μιας θάλασσας που λαμπυρίζει (ακόμα κι αν οι ανταύγειες αυτές καμουφλάρουν, φευ, τα πλαστικά με τα οποία την έχουμε γενναιόδωρα φιλοδωρήσει), στον εαυτό, τις μύχιες σκέψεις και τα τραύματα που την (μας) διαμορφώνουν.
Μια έκπληξη το δωμάτιο με τις αφαιρετικές δημιουργίες των σπουδαστικών της χρόνων, οι περισσότερες από τις οποίες παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ο κονστρουκτιβιστικός μπρούτζινος Σκύλος (απότοκο της γνωριμίας της με το έργο Developmentofabottleinspace του Ουμπέρτο Μποτσιόνι), οι τσιγκογραφίες με τα βράχια, τα Πουλιά, γλυπτά από κόντρα πλακέ θαλάσσης αλλά και ως χαρακτικά (έργα νυχτερινά, όταν πειραματιζόταν με την πρέσα μονάχη, κλειδωμένη στο εργαστήριο της σχολής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης), η τεθλασμένη Σκάλα (σαν μια χιουμοριστική, κινούμενη προέκταση της φιγούρας της στον χώρο, από τα χρόνια που σπούδαζε αλλά και χόρευε κι επιμελούταν τα σκηνικά της ομάδας μοντέρνου χορού Abiogenesis στη Νέα Υόρκη). Θα τα ’λεγες σχεδόν βγαλμένα από άλλο χέρι ή μήπως όχι; Το κενό («που έχει πάντα την ενέργεια που ξεπερνά το σώμα»), το βλέμμα στη φύση, οι παραλλαγές, το χτίσιμο της σύνθεσης από επιμέρους κομμάτια σε στρώσεις, έννοιες που την απασχολούν σταθερά δίνουν το στίγμα τους στη γραφή της ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. «Αισθάνομαι ότι είναι αυτά τα θραύσματα που δημιουργούν εμάς τους ίδιους. Είμαστε μια συναρμογή στοιχείων, όλα αυτά που έχουμε σκεφτεί, δει και καταλάβει, όσοι έχουμε αγαπήσει. Σημαντική έννοια αποτελεί για μένα και η παραλλαγή, γιατί νομίζω ότι δεν υπάρχει μια απόλυτη αλήθεια, αλλά πολλοί διαφορετικοί τρόποι να δεις κάτι». Την ενότητα εγκαινιάζουν σχέδια και γλυπτά από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, αποδόσεις φιγούρων που έρχονται να θυμίσουν τη συνάντησή της με τον Χένρι Μουρ και την εικόνα που της εντυπώθηκε από το εργαστήρι του: τα κόκκαλα, οι πέτρες κι εκείνο το τεράστιο κρανίο ελέφαντα με αφετηρία τα οποία έχτιζε τα γλυπτά του.
Λίγα τα βήματα για την επόμενη αίθουσα, αλλά το χρονικό άλμα μεγάλο. Είκοσι πέντε χρόνια μετά έρχεται η δουλειά της πάνω στην ποίηση του Καβάφη, που ενεργοποίησαν οι στίχοι του Αλεξανδρινού ποιητή και μπόλιασαν δικές της σκέψεις για τη ζωή, τις σχέσεις, τα γηρατειά, τον θάνατο. Ένα σώμα έργων που παρουσιάστηκε το 2018 στην πτέρυγα Ιωάννης Μακρυγιάννης της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Στους τοίχους αιωρούνται σελίδες από τις αναπαραγωγές χειρόγραφων ποιημάτων του, εικονογραφημένες, σχισμένες στις άκρες και παλαιωμένες με διάφορα φυσικά διαλυτικά. Και σε μια γωνιά, λέξεις χαραγμένες στο χαρτί και το μέταλλο, «ένας καταρράκτης σκέψεων», όπως δηλώνει, που για την ίδια «είναι η ροή του μυαλού». Σαν το έργο της, εξομολογείται, τι θα μπορέσει να πιάσει ενώ η σκέψη τρέχει.
Στο εξής βρίσκεσαι σε γνώριμη επικράτεια. Τα άλογα, από ξύλο και σίδερο, μπρούτζο, ορείχαλκο, ρητίνη, από σύρμα και γύψο ή και σε δύο διαστάσεις, σαν χάρτες που ιχνογραφούν την πορεία δημιουργίας ενός έργου (Άλογο στο γαλάζιο, 2005-2017), φιγουράρουν αναδεικνύοντας ένα βασικό θέμα (ήδη από τη δεκαετία του 1980) στις καλλιτεχνικές της αναζητήσεις. «Πάντα μου άρεσαν πολύ τα άλογα, έχουν μια ευγένεια και στο σχήμα και στον τρόπο τους. Από τις πρώτες μου φωτογραφίες υπάρχει μία που είμαι καβάλα με την αδερφή μου σε ένα γαϊδουράκι» θυμάται. Αλλά νιώθει τη σύνδεση μαζί τους ακόμα πιο βαθιά προσωπική, αφού περιγράφει να εκφράζουν «δύο κομμάτια του εαυτού [της]. Το κομμάτι που βάζει το κεφάλι κάτω και προχωρά και κάνει αυτά που πρέπει, και το κομμάτι που είναι ατίθασο και δεν δέχεται».
Η έκθεση δεν θα μπορούσε παρά να ολοκληρώνεται με την ενότητα που αποτελεί τον κεντρικό άξονα της τέχνης της: το ανθρώπινο σώμα. Φιγούρες γυναικείες και ανδρικές, εμπνευσμένες από τη μυθολογία, την ίδια κι αγαπημένα της πρόσωπα. Σχεδιάσματα στο χαρτί, γλυπτές Νίκες και πολεμιστές από συμπαγείς κορμούς δέντρων, θώρακες από οξειδωμένα μέταλλα, κλειστοί σαν πανοπλίες προστασίας, που όμως σταδιακά ανοίγουν («γιατί για να μπορέσεις να επικοινωνήσεις πρέπει κι εσύ να ανοίξεις, να γίνεις πιο ευάλωτος»), η αγαπημένη της Μοναξιά –που πάντα προσπαθεί να περιφρουρήσει γιατί μόνον έτσι δύναται να έρθει σε επαφή με τον εαυτό της και να εκφραστεί–, οι οργισμένες αυτοπροσωπογραφίες που αναδύονται πάνω σε δημοσιεύματα σχετικά με τη δολοφονία του πατέρα της από την 17 Νοέμβρη. Ένας «βυθός δύσκολος» που όταν όμως ανεβαίνεις τις σκάλες, σε οδηγεί ξανά στο φως: έτσι θέλει να βλέπει αυτή την πορεία. «Η τέχνη έρχεται από μια εσωτερική παρόρμηση και πρέπει να κάνεις ό,τι είναι να κάνεις για να βγει αυτό που έχεις στο μυαλό σου. Κι ίσως αυτό να είναι η τέχνη: προσπαθείς πάντα να πιάσεις μία έμπνευση η οποία είναι πνεύμα και με την ύλη ποτέ δεν μπορείς να την πλησιάσεις».
12°
