Ελένη Μυλωνά: «Οι άνθρωποι έχουμε καταντήσει ο καρκίνος του πλανήτη»

Το πέρασμά της στην τέχνη δεν ήρθε ως απόφαση συνειδητή. Κι ας μεγάλωσε σε μια οικογένεια που ένας τέτοιος δρόμος μόνο ως «παραφωνία» δεν θα φάνταζε αφού μητέρα της ήταν η γνωστή γλύπτρια Άλεξ Μυλωνά, στην καλλιτεχνική δημιουργία βρήκαν το δρόμο τους και τ’ αδέρφια της (η ζωγράφος Μαρία Μυλωνά-Κυριακίδη και ο ηθοποιός Αλέξανδρος Μυλωνάς), ενώ ο πολιτικός πατέρας της Γεώργιος Μυλωνάς διετέλεσε, μεταξύ άλλων, υφυπουργός Παιδείας και υπουργός Πολιτισμού. Της άρεσε, πάντως, να φτιάχνει πράγματα με τα χέρια της από μικρή. Καθώς μου περιγράφει πώς με την φίλη της Καλή, επτάχρονα τότε, στις αρχές τις δεκαετίας του 1950, είχαν σκαρφιστεί να λιώνουν τα μολυβένια στρατιωτάκια τους και πόσο τη γοήτευε η μπογιά που έτρεχε και οι αφηρημένες φόρμες που σχημάτιζε όταν την έχυναν μέσα σε νερό, νιώθω μια σπίθα παιδική στο βλέμμα της, μια σκανδαλιά.

Φιγούρα αδύνατη και νευρώδης, που σου μένει στη μνήμη, με τα έντονα μπλε κοντά μαλλιά της, η Ελένη Μυλωνά συνοδεύει αυτό το διάστημα τις διαδρομές μας στην πόλη μέσα από την διαφημιστική καμπάνια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που περιλαμβάνει και μια χαρακτηριστική φωτογραφία της. Παράλληλα, όμως, η γκαλερί Ζουμπουλάκη φιλοξενεί τη νέα της έκθεση, μια εγκατάσταση που αποδεικνύεται τραγικά επίκαιρη. Φτιαγμένη από τα αποκαϊδια των μεγάλων πυρκαγιών του 2018 στέλνει σήμα κινδύνου για το μέλλον που είναι ήδη εδώ με ένταση αποκαλυπτική…

Ελένη Μυλωνά - «Fire in the Lake» στην γκαλερί Ζουμπουλάκη: Τέχνη με αποκαΐδια  

Είχε βγει για μια βουτιά στην παραλία μπροστά από το σπίτι της στην Αίγινα ένα απόγευμα πριν από τέσσερα χρόνια, όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη εικόνα: ένας παχύρευστος πολτός από μαύρη άμμο και αποκαϊδια επέπλεε και σκέπαζε τη θάλασσα και το κύμα την ξέβραζε στην ακτή. «Αμέσως ήθελα να κάνω κάτι με αυτά τα αποτεφρωμένα αλλά συνάμα λειασμένα από το νερό θραύσματα, λες και ήταν χρέος μου. Μάζεψα πάρα πολλά σακιά και στο εργαστήριό μου δημιούργησα μια μαντάλα ως αφιέρωμα-μνημείο για τις απώλειες από τις καταστροφικές φωτιές που κοντεύουν να γίνουν καθημερινότητα σε ολόκληρο τον πλανήτη», μου λέει. Η πρώτη αυτή μορφή του έργου αποτέλεσε την αφετηρία για τη βιντεοσκοπημένη περφόρμανς «Fire in the lake» που προβλήθηκε διαδικτυακά τον Ιανουάριο του 2022 και συμμετείχε στο Vaasa International Wildlife Film Festival στη Φιλανδία και στο φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους Short to the point στη Βουδαπέστη. Στην Αθήνα, πέρα από το βίντεο, παρουσιάζεται μια νέα μορφή της εγκατάστασης καθώς και πρόσφατες φωτογραφίες από την πρώτη της ύλη –καμμένα κλαριά, κουκουνάρια, χώμα, καρβουνιασμένους φλοιούς πεύκων. Θα μπορούσε να παραπέμπει σε μουσειακή προθήκη ο τρόπος που ταξινομεί τα επιμέρους στοιχεία στις εικόνες της. «Είναι για μένα πολύτιμα, σαν να προέρχονται από ανασκαφή. Έτσι τα αντιμετώπισα. Επιπλέον, η γραμμική παράταξη στην τοποθέτηση μου θυμίζει στρατιωτικό νεκροταφείο. Αυτή η εγκατάσταση ήταν ένα τελετουργικό, την έκανα με πολύ κατάνυξη και σεβασμό και προς τιμήν των ανθρώπων που έχασαν τις περιουσίες τους, τη ζωή που είχαν».

Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται από το Ι-Τσινγκ, μια πανάρχαια μαντική πρακτική που βασίζεται στο ρίξιμο κερμάτων και μια σειρά από σύντομα κείμενα που αναφέρονται σε ορισμένα σχήματα που ονομάζονται εξάγραμμα. «Το “Fire in the lake” είναι η εικόνα της επανάστασης, ένα σήμα κινδύνου που σου λέει ότι δεν πάει άλλο, πρέπει να αλλάξεις για να βρεθεί ξανά μια ισορροπία. Όπως και να το δεις, πολιτικά, περιβαλλοντικά, δεν πάμε καθόλου καλά. Οι άνθρωποι έχουμε καταντήσει να είμαστε ο καρκίνος του πλανήτη. Η Γη θα επιβιώσει, θα μας φτύσει όμως. Έχω πάντα ελπίδα στους νέους, οι οποίοι σε ότι αφορά το κλίμα είναι πολύ πιο ευαισθητοποιημένοι. Η μόνη μου αγωνία είναι ότι έχουν μεγαλώσει σε έναν κόσμο ψηφιακό, που μας ελέγχει όλους, και δεν ξέρω πόσο μπορούν να απαγκιστρωθούν από αυτά που τους “σερβίρουν”, να διακρίνουν τα ψέματα που υπάρχουν σε όλη αυτή την εισερχόμενη πληροφορία».

Η περφόρμανς στην προβολή ξεκινά με έναν ύμνο στα σανσκριτικά από το Rig Veda τον οποίο απευθύνει η καλλιτέχνις προς τον θεό Γκανές που ευλογεί κάθε νέο ξεκίνημα. Το φωνητικό προς το τέλος είναι ύμνος προς τον Μοχάμεντ, από έναν Αφγανό τραγουδιστή στην περσική γλώσσα Φαρσί που, όπως ομολογεί, τη συγκλονίζει και στ’ αυτιά της ηχεί σαν μοιρολόι. Στο τέλος της περφόρμανς, άλλωστε, το έργο καταστρέφεται όπως «φτιάχνουμε τη ζωή μας και μετά όλα καταστρέφονται είτε από εμάς τους ίδιους είτε από καταστάσεις που δεν μπορούμε να κοντρολάρουμε. Το γεγονός ότι μπαίνω στο κουκούλι με τα αποκαϊδια και τελικά αναδύομαι ξανά από αυτό δηλώνει ότι υπάρχει μια αναγέννηση, μια συνεχής αλλαγή. Τίποτα δεν είναι παντοτινό, όλα κάνουν έναν κύκλο, ξαναγεννιούνται, αυτό ενέχει μία ελπίδα».

Ελένη Μυλωνά: Από τη Νέα Υόρκη και τη δημοσιογραφία στον κόσμο και την τέχνη

Το πόσο εύθραυστοι και προσωρινοί είμαστε είναι κάτι που είχε συνειδητοποιήσει, εντελώς ανέλπιστα, από πολύ μικρή. Κοιτάζοντας τις μυρμηγκοφωλιές στο πατρικό της σπίτι στην Κηφισιά αντιλήφθηκε, όπως αναφέρει, «ότι κι εμείς είμαστε εξίσου ευάλωτοι σε κάποια μεγάλη δύναμη. Ταυτίστηκα με τα μυρμήγκια και συνειδητοποίησα την έννοια της κλίμακας».  Μάλιστα, στο μυαλό της ό,τι ήξερε μέχρι τότε από τη ζωή φάνταζε σαν «ένας κόκκος κίτρινης γύρης μέσα στο αυτί ενός γίγαντα»! Σ’ εκείνη τη μέρα εντοπίζει ότι ενεργοποιήθηκε το ενδιαφέρον της για τη γεωμετρία του κόσμου, για τα φράκταλς που την απασχόλησαν από τη δεκαετία του 1990 στην ενότητα Quasi Periodic Space και έννοιες μαθηματικές όπως η χρυσή τομή που όρισε τη νέα μορφή της εγκατάστασης στην τρέχουσα έκθεσή της.

«Η τέχνη για μένα είναι διαδικασία ανακάλυψης της ζωής και του εαυτού μου και γίνεται εργαλείο επικοινωνίας με το κοινό. Γιατί τη χρειαζόμαστε; Γιατί εμπεριέχει την ουσία των πραγμάτων. Είναι αυτό που αφήνουν οι πολιτισμοί, το απόσταγμα της στιγμής και της εμπειρίας του δημιουργού. Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να κεντρίσει ερωτήσεις, να σε βάλει σε σκέψεις» Το μοίρασμα της εμπειρίας αποτελεί συστατικό των έργων της τονίζει υπενθυμίζοντας ότι με σπουδές δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο Columbia στη Νέα Υόρκη ξεκίνησε κι έφθασε τελικά στην τέχνη μέσω της φωτογραφίας. Μέσα στα χρόνια, η 78χρονη εικαστικός ενσωμάτωσε στη δουλειά της πολλαπλές τεχνικές και υλικά (π.χ. γλυπτική, ζωγραφική, γεωμετρική αφαίρεση, βίντεο και περφόρμανς), δημιουργώντας θεματικές ενότητες που συνήθως αναφέρονται σε κοινωνικούς προβληματισμούς, στον κερματισμό της σύγχρονης εμπειρίας, στον μηχανισμό της μνήμης και στη δοκιμιακή καταγραφή της ιστορίας.

Είναι, όμως, οι φωτογραφίες και τα βίντεό της που την απασχολούν έντονα αυτό το διάστημα. Ζώντας μεταξύ Νέας Υόρκης και Αίγινας, η Μυλωνά πρόσφατα δώρισε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της αμερικανικής μεγαλούπολης μέρος της φωτογραφικής της δουλειάς, ενώ στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια μπορεί πλέον να βρει κανείς εικόνες από το θρυλικό ταξίδι που έκανε το 1971 στο Αφγανιστάν με τον τότε σύζυγό της Ηλία Κουλουκουντή. «Στη φωτογραφία βρήκα ένα μέσο χρήσιμο για την πορεία μου στη δημοσιογραφία ενώ μου έδινε και λόγο να ταξιδεύω. Ταξιδεύω τακτικά σε καινούργια μέρη γιατί θέλω να δω πώς ζει ο κόσμος. Δεν με ενδιαφέρει τόσο να πάω στα μουσεία όσο να δω τη τη ζωή των ανθρώπων, πώς διαχειρίζονται την καθημερινότητα. Τώρα βλέπω πιο έντονα ότι η φωτογραφική καταγραφή και τα βίντεο από αυτά τα ταξίδια είναι μεγάλο και σημαντικό κομμάτι της δουλειάς μου, ένα αρχείο ζωής, η πορεία μου, αυτά που με ενδιαφέρουν και νομίζω ότι πρέπει να τα μοιραστώ». Στα επόμενα σχέδιά της, λοιπόν, είναι να διαφεντέψει όλο αυτό το υλικό ώστε να μπορέσουμε κάποια στιγμή να το δούμε κι εμείς.

Οι σκιές από τον καλοκαιρινό ήλιο στον όμορφο κήπο του Νομισματικού Μουσείου, όπου καθίσαμε μετά τη συνάντησή μας στην γκαλερί, είχαν αρχίσει να μαλακώνουν όταν ολοκληρώναμε πια αυτή την κουβέντα. Τι έχει αξία για σένα; Τι ιεραρχείς ως πιο σημαντικό;, τη ρωτώ λίγο πριν αποχωριστούμε. «Καθώς περνούν τα χρόνια πιστεύω ότι χρέος μου είναι να είμαι αυτή που είμαι και να μην προσποιούμαι ότι είμαι κάτι άλλο. Προσπαθώ να μεταφέρω τη ματιά μου και ό,τι με συγκινεί παραέξω και πάντοτε εκπλήσσομαι που η δουλειά μου αγγίζει ανθρώπους αλλά και με το ίδιο το έργο γιατί δεν είναι προκαθορισμένο. Δεν ξέρω αν ονειρεύομαι. Παίρνω τα πράγματα όπως έρχονται στη ζωή. Εύχομαι να έχω τη δύναμη και τη διαύγεια να αντιμετωπίσω ό,τι προκύψει. Δεν με απασχολεί πολύ ο χρόνος που περνά. Με ενδιαφέρει να προφθάσω να κάνω αυτό που θέλω. Δεν αισθάνομαι καθόλου ότι έχω ολοκληρώσει. Σαφώς, βέβαια, σκέφτομαι την αποχώρηση. Ευτυχώς που οι άνθρωποι πεθαίνουν διότι οι εποχές αλλάζουν και δεν είμαστε φτιαγμένοι για να ζήσουμε ούτε στη ρωμαϊκή εποχή ούτε στη δικτατορία του Ίλον Μασκ και του Τραμπ. Δεν με αφορά ο έλεγχος της ψηφιακής εποχής μας, η συνεχής συνδεσιμότητα. Εγώ αναπολώ τη στιγμή που έφυγα από το Λονδίνο για το Αφγανιστάν σε μια εποχή που δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα, χωρίς να έχω καμία επικοινωνία».

INFO:
Ελένη Μυλωνά, Fire in the Lake
Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Πλ. Κολωνακίου 20, 2103608278
Διάρκεια: μέχρι 3/9 (κλειστά: 31/7-29/8).
Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Τρ., Πέμ. & Παρ. 11.00 -20.00, Τετ. & Σάβ. 11.00 –15.00
Η ATHENS VOICE είναι χορηγός επικοινωνίας της έκθεσης