Εγγύτητες και Αποστάσεις, μέρος 2: Στης Αθήνας μες το κέντρο φύτρωσε μεγάλο δένδρο

Σε αντίθεση με τον νόμο της καλοκαιρινής ανεμελιάς που θέλει τις περισσότερες γκαλερί που στεγάζονται στα νησιά να προωθούν «εικόνες» γεμάτες κύμα, λουόμενους και ελληνική exotica (αρχαιοπρεπή, ναΐφ ή μοντέρνα), η ιστορικός τέχνης και ιδιοκτήτρια της γκαλερί Citronne στον Πόρο, Τατιάνα Σπινάρη, δεν πέφτει στην παγίδα του «εθίμου», ούτε αφήνεται στη χαλαρότητα και τη ραστώνη του θέρους. Το ίδιο ισχύει και για την κεντρική Citronne, στο Κολωνάκι. Είθισται το αθηναϊκό καλλιτεχνικό καλοκαίρι να καταλαγιάζει και οι περισσότερες γκαλερί της πόλης να υποστέλλουν δράση ή να πηγαίνουν στο ρελαντί, μα σε πείσμα των χαλαρών καιρών η Citronne Κολωνακίου τολμά όχι απλώς να μένει ανοιχτή, αλλά παρουσιάζει και μια νέα παραγωγή, όπου, μέσω ενός ιδιότυπου εν πλω, ο Πόρος έρχεται στην Αθήνα!

Επισκεφτείτε την και γευτείτε μια επίκαιρη οπτική και καλλιτεχνική συζήτηση περί κέντρου και περιφέρειας, εφόσον πέραν όλων των άλλων προβληματισμών της, η Citronne μεταφέρει στην Αθήνα τη νοητή και οργανική συνέχεια της έκθεσης Εγγύτητες και Αποστάσεις, με ένα εντυπωσιακό volume 2, που από τον Αργοσαρωνικό κατέφθασε στην Πατριάρχου Ιωακείμ, προεκτείνοντας τη σκέψη και την πράξη του πρώτου μέρους. Μπορείτε να πλοηγηθείτε εντός όσων συνέβησαν στον Πόρο από τις 18 Ιουνίου ως και τις 18 Ιουλίου, ενώ παρακάτω ακολουθεί μια «βόλτα» στα δωμάτια του 4^ου ορόφου της Πατριάρχου Ιωακείμ.

Mare Nostrum θα πει μία Μεσόγειος με πολλούς κόσμους
Οι δρόμοι συνομιλίας και συνεργασίας που άνοιξαν οι 12 Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες της Citronne στον Πόρο συγκέρασαν ένα εύρος καλλιτεχνικών πρακτικών από τη ζωγραφική ως τη φωτογραφία και τις εγκαταστάσεις, δημιουργώντας γέφυρες μεταξύ πολιτισμών, γεωγραφικών θέσεων, γενεών, ατομικοτήτων, αναζητήσεων και προσεγγίσεων. Η όσμωση όμως κάποιων από τους συμμετέχοντες, η γνωριμία και η συμβίωσή τους στο νησί, ήταν που οδήγησαν στη νοητή και οργανική συνέχεια της έκθεσης στο Κλεινόν. Αυτό κάνουν οι Εγγύτητες και Αποστάσεις, μέρος 2: διευρύνουν, επεκτείνουν, και εμβαθύνουν τον καλλιτεχνικό διάλογο που άρχισε στον Πόρο, καθώς οι Αντώνης Βολανάκης, Chiderah Bosah, Λελλέ Δεμερτζή, Courage Hunke, Cédric Kouamé, Αλέκος Κυραρίνης, Ebenezer Nana Bruce, Νικόλ Οικονομίδου, Dessislava Terzieva, Πάνος Φαμέλης, Πάνος Χαραλάμπους και Kwaku Yaro, επιμένουν να εξερευνούν ζητήματα γεωγραφίας, καταγωγής, φυλής, φύλου και ταυτότητας.

Και καθώς ολοένα και περισσότερο πλέον το τοπίο της σύγχρονης τέχνης γίνεται πιο συμπεριληπτικό, όπως πολύ σωστά ανιχνεύουν και «διαβάζουν», ως προς την παγκόσμια τάση, η Τατιάνα Σπίναρη και η επιμελήτρια Λελλέ Δεμερτζή, ο διάλογος των παραπάνω αλλά και το εγχείρημα της Σπινάρη αποκτά μια επίκαιρη υπεραξία: Ο τόπος και ο χρόνος, το ανεξερεύνητο και πλούσιο τοπίο των Βαλκανίων με τις γειτνιάσεις και τις επιρροές του, τις κοινές συνθήκες και τα διαφορετικά ερεθίσματα, σε συνδυασμό με έργα αφρικανικής σύγχρονης παραγωγής, θέτουν ζητήματα σχετικά με την καταγωγή και τη διακίνηση της τέχνης σήμερα. Χρήσιμο tip: στο πλαίσιο της προετοιμασίας του δεύτερου τμήματος της έκθεσης «Εγγύτητες και Αποστάσεις», η Σπινάρη προσκάλεσε σε residency την Αμερικανίδα, βουλγαρικής καταγωγής, εικαστικό Dessislava Terzieva, που δημιούργησε ένα site-specific έργο με πρώτες ύλες από αθηναϊκές υπαίθριες αγορές, που αντιπαραβάλλονται με υλικά, συσκευασίες και πολύχρωμα μεταχειρισμένα υφάσματα από τη γενέτειρά της, μαρτυρώντας τη συνέχεια της κοινής ιστορικής και πολιτισμικής συνείδησης των Βαλκανίων.

Από τα βουλγαρικά παραμύθια στον Ελαιώνα ή και πώς η καλλιτεχνική πρακτική της εικαστικού (κινείται μεταξύ Βουλγαρίας, Ντιτρόιτ, Μέξικο Σίτι και Αθήνας), περιλαμβάνει κολάζ, γλυπτά και στον συγκεκριμένο χώρο μια εγκατάσταση, που αποκτά κεντροβαρικό ρόλο σε αυτήν την έκθεση. «Η Terzieva αντλεί από την ένταση μεταξύ του ελκυστικού και του απωθητικού, του παγιωμένου στον χρόνο και του προσωρινού. Εξυμνεί τη φθορά των υλικών, την παλαίωση των δημόσιων υποδομών, καθώς και τις αυτοσχέδιες πρακτικές σε ένα βαλκανικό νοικοκυριό που εφορμούνται από την έλλειψη πόρων. Οδηγώντας τις προσωπικές της αφηγήσεις προς την αφαίρεση, επανανοηματοδοτεί τον υλικό πολιτισμό των Βαλκανίων» επεξηγεί η Λελλέ Δεμερτζή και έχει απόλυτο δίκιο. Ρίζες «φυτεμένες» στο ταβάνι τρέχουν, αναπτύσσονται και καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του σαλονιού της Citronne, φέρνοντάς μου στο μυαλό τους στίχους του Διονύσση Σαββόπουλου «στης Αθήνας μες το κέντρο φύτρωσε μεγάλο δένδρο». Τολμώ δε να πω πως από αυτό το έργο της Dessislava Terzieva πρέπει να εκκινήσει τη βόλτα του ο καλοκαιρινός φλανέρ που θα επισκεφτεί την έκθεση. Συνεκτικός ιστός; Ναι.

Απέναντι και δίπλα από την Terzieva υπάρχουν τρία έργα. Ο Kwaku Yaro από την Γκάνα συνομιλεί τόσο με το έργο της όσο και με τα έργα των Ελλήνων καλλιτεχνών Πάνου Φαμέλη και Πάνου Χαραλάμπους. Η εκμετάλλευση και η εξαγωγή τοπικών φυσικών πόρων μέσω των δρόμων του παγκοσμιοποιημένου μετα-αποικιακού εμπορίου είναι κομβική στην ανάγνωση και του έργου του Kwaku Yaro, αφού ο καλλιτέχνης καταφεύγει στην ανακύκλωση υλικών, όπως χαλιά, πλαστικές τσάντες και υφασμάτινες σακούλες μεταφοράς προϊόντων, κυρίως κακάο και καφέ. Τα υποκείμενά του, που απεικονίζουν μέλη της κοινότητάς του στην περιφέρεια Labadi στην Άκκρα, ντύνονται σύμφωνα με δυτικό κεντρικά πρότυπα, επηρεασμένα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την ποπ κουλτούρα. Η επανάχρηση υλών (upcycling) είναι για τον Yaro ένας τρόπος να προσφέρει πίσω στην κοινότητά του και να βοηθήσει στη διαχείριση της συσσώρευσης πλαστικών απορριμμάτων. Ο Yaro αμφισβητεί τις πρακτικές της γρήγορης μόδας (fast fashion) με συνέπεια τις υπέρογκες ποσότητες απόβλητων που καταλήγουν στις ακτές της Δυτικής Αφρικής, και αναρωτιέται για τη θέση της χώρας του στο σύγχρονο οικονομικό και γεωπολιτικό γίγνεσθαι.

Μέσα παραγωγής και πρωτόκολλα εμπορίου μετατρέπονται επίσης στο υπόβαθρο του έργου του Πάνου Φαμέλη. Η σειρά «γλυπτικών σχεδίων» silencer χρησιμοποιεί ευτελείς ξύλινες επιφάνειες μεταφοράς εμπορευμάτων. Η επάλληλη αυτοματοποιημένη μεταγραφή ποιημάτων καθιστά τη γραφή δυσανάγνωστη: η γλώσσα μετουσιώνεται σε εικόνα και ρυθμό, ο Φαμέλης αντιπαραβάλλει το προσωπικό με το κοινωνικό, και διερωτάται πώς συνυπάρχουν οι δύο εντάσεις στη διαμόρφωση μιας υποκειμενικής ταυτότητας σε στιγμές κρίσης. Η συνένωση των επιφανειών παραπέμπει αισθητικά στις άνωθεν ραφές του Yaro, αλλά ταυτόχρονα αντηχεί την προσπάθεια συγκόλλησης όλων των κομματιών ενός κατακερματισμένου όλου. Παρένθεση: ο Φαμέλης από την πρώτη στιγμή που η  Dessislava Terzieva συνέλαβε την ιδέα του έργου της, στάθηκε αρωγός της σε πρακτικό επίπεδο, βοηθώντας τη σε διαδικαστικά ή… θέματα μεταφοράς των υλικών από το ένα μέρος στο άλλο. Καθώς δε παρακαλουθώ την εξέλιξη του διαλόγου των 12 καλλιτεχνών, συζητάμε με τον Πάνο και την Dessislava για όλο αυτό το κλίμα συνύπαρξης που ενδημεί στο περιβάλλον της Citronne. 

Η σειρά έργων Tobacco Archive του Πάνου Χαραλάμπους (σημείωση: παρουσιάζει έως τις 31 Οκτωβρίου τα «Επιγραφόμενα» και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου) λειτουργεί σαν ένα κολάζ υλικών διανοητικών τοπίων, “στεγνών κήπων”, που μαρτυρούν μια παραγωγική και οικονομική δύναμη που άκμασε στην Ελλάδα, αλλά άρχισε να αργοσβήνει από το τελευταίο μισό αιώνα του περασμένου αιώνα. Ο Χαραλάμπους ζωγραφίζει/ επιγράφει, αριθμούς, λογαριασμούς, και ημερομηνίες σε φύλλα καπνού για να φέρει στο προσκήνιο την καθημερινή εργασία των Ελλήνων καπνοκαλλιεργητών, τον σωματικό και πνευματικό μόχθο πίσω από την καλλιέργεια, την επεξεργασία, την παραγωγή και την εμπορία του προϊόντος, κύριου μέσου επιβίωσης και ευημερίας. Μικρή προσωπικό σχόλιο: είμαι από την Ξάνθη και ένεκα πόλης που άκμασε οικονομικά εξαιτίας του καπνού, το έργο του Χαραλάμπους με διακτινίζει κατά ένα μαγικό τρόπο στις καπναποθήκες της πόλης μου, που ακόμα όταν τις επισκέπτομαι, είναι σαν να ακούω και να βλέπω όλους τους παραπάνω υπαινιγμούς του καλλιτέχνη να ζωντανεύουν και να μου μιλούν.

Το έργο του Αλέκο Κυραρίνη στην έκθεση απεικονίζει με το χαρακτηριστικό εικαστικό του ιδίωμα τη Μεσόγειο - τη mare nostrum - με μακρά ιστορία ζωής και μετακινήσεων, με εμπορικούς δρόμους και πολιτισμικές ανταλλαγές αιώνων. Κάντε αν θέλετε ένα διάλειμμα, και γνωρίστε καλύτερα τον Κυραρίνη, ο οποίος πρόσφατα μίλησε στην A.V.

Επιστροφή στο Κολωνάκι

Τα έργα της έκθεση του Cedric Kouame και του Αντώνη Βολανάκη έχουν αφετηρία ανώνυμα φωτογραφικά αρχεία. Η φθορά και η διάβρωση είναι κεντρικοί άξονες του Kouame. Ο πολυσχιδής καλλιτέχνης από την Ακτή Ελεφαντοστού, συλλέγει και επεξεργάζεται φωτογραφίες εποχής προκειμένου να δώσει υλική υπόσταση στο πέρασμα του χρόνου, υπερθέτοντας στοιβάδες ιστορίας στην πρωτεύουσα Abidjan. Στο εν εξελίξει έργο Gifted Mold, πηγή της έμπνευσής του είναι το αφήγημα πως ανεξάρτητα από τον βαθμό παραμόρφωσης του φωτογραφικού υλικού, η εικόνα εξακολουθεί να μεταδίδει μια αίσθηση υπονοώντας την προσωπική ιστορία του κάθε υποκειμένου.

Παρόμοια αφηγηματική αφετηρία εκκινεί το τρίπτυχο All is less του κοσμοπολίτη Αντώνη Βολανάκη που βασίζεται σε ένα αρχείο γυάλινων φιλμ από τις Βρυξέλλες, αγνώστου φωτογράφου και προέλευσης. Η αντιπαράθεση της γυναικείας μορφής με τη σκιά της σχάρας (που θυμίζει φυλακή), κατά τις Σπινάρη και Δεμερτζή «σχολιάζει την υπερμυθοποίηση της ωραιοπρέπειας, της κομψότητας, και του στολίσματος. Τα πλευρικά μέρη εμπνέονται από τους στίχους του Paul Celan “All things are less than they are. All are more” και παραπέμπουν στο παράδοξο της ταυτότητας και της αναπαράστασής της».

Η ζωγραφική της Ελληνοαμερικανίδας Νικόλ Οικονομίδου διαχειρίζεται έννοιες μνήμης και μνημειακότητας καθώς και την σχέση μεταξύ ατομικής και εθνικής ταυτότητας μέσα από σύμβολα και εικόνες νοσταλγίας. Ο πίνακας Apollo αποδοκιμάζει την οικειοποίηση της ελληνικής μυθολογίας από δυτικούς μοντέρνους ζωγράφους, και λειτουργεί ως πράξη “αποκατάστασης” (reclamation) της προγονικής της ιστορίας. Η χρήση της γλώσσας και της διαγραφής, όντως δίνουν δίνουν στο έργο ιδιαίτερη δυναμική, άλλοτε ως γράμματα και άλλοτε ως σύμβολα, εξερευνώντας τους ενδιάμεσους χώρους της διπλής υπηκοότητάς της. Προβληματισμός οικείος και εφαπτόμενος με την πρακτική και το ιδεολογικό πλαίσιο της «συγκατοίκου» Dessislava Terzieva. Στο κάτω μέρος του έργου, η polaroid της προτομής του Απόλλωνα από το Μetropolitan Museum φέρνει στο προσκήνιο την πρόσβαση σε διεθνικές ιστορίες στα μητροπολιτικά μουσεία αλλά και τα διφορούμενα κίνητρα των εκπροσώπων φύλαξης και προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, ή κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της... Δανιμartκίας.

Η πολιτισμική μνήμη είναι η κεντρική θεματική στα υβριδικά κολάζ της Λελλέ Δεμερτζή, που εκτός από επιμελήτρια είναι και συμμετέχουσα: εμπνευσμένη από την ελληνική μυθολογία, και ειδικότερα από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου, η συγχώνευση μελών γλυπτικών και ανθρώπινων σωμάτων, μέσα από φωτογραφίες που συνέλεξε η Δεμερτζή από μητροπολιτικά μουσεία ανά τον κόσμο, παραπέμπει στη διασπορά τόσο των έργων πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και των ανθρώπων. «Μέσα από μια διαδικασία ανασυγκόλλησης χαμένων μελών, αποσκοπώ να ενσαρκώσω διαχρονικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, και να απελευθερώσω μέσα από την συνείδηση το α-τέλειο. Η χρήση του καθρέφτη καλεί τον θεατή να γίνει μέρος του έργου και να ταυτιστεί με τα αφηγήματα μυθικών πλασμάτων, θεών και θνητών, να επιτρέψει τη μεταμόρφωση του τραύματος σε ουλή, και να αποδεχτεί την φθαρτότητά του».

Η απεικόνιση της κοινωνίας τους μέσα από τα πορτρέτα που ζωγραφίζουν είναι ο άξονας των έργων του Νιγηριανού ζωγράφου Chiderah Bosah και των Ebenezer Nana Bruce  και Courage Hunke από την Γκάνα. Τα γυναικεία πορτρέτα του Chiderah Bosah παραπέμπουν στους καθημερινούς αγώνες και την ανθεκτικότητα της νιγηριανής νεολαίας. Επανερμηνεύοντας το στερεότυπο της «δυνατής μαύρης γυναίκας», ο Bosah είτε κατευθύνει το βλέμμα της Sonia προς τον θεατή, προκαλώντας και αφοπλίζοντας με την εσωτερική της δύναμη, είτε αποστρέφει το βλέμμα της Daisy, ξεδιπλώνοντας την τρυφερή και ευάλωτη πλευρά της. Παρά την σκοτεινή παλέτα χρωμάτων, ένα εσωτερικό φως αναδύεται μέσα από τις μορφές, που είναι εμπνευσμένες από τον στενό κοινωνικό κύκλο του καλλιτέχνη.

Ο Ebenezer Nana Bruce εστιάζει στη γυναικεία προσωπογραφία με ένα έργο εντυπωσιακών φωτεινών χρωμάτων και υπερφυσικών διαστάσεων. Η γυναικεία μορφή αναδύεται μετωπικά μέσα από το μονόχρωμο επίπεδο φόντο με παχιές πινελιές και αποκρυσταλλώνεται σαν ένα πλάσμα πέρα από τα εγκόσμια. Ο τίτλος του έργου Yellow Shawl καταδεικνύει την απόσταση ανάμεσα στην γυναίκα και την εμφάνισή της, και επομένως αναδεικνύει την πραγματικότητα της υπόστασή της πέρα από τις θρησκευτικές της πεποιθήσεις, την κοινωνική της θέση ή το προσωπικό της γούστο. 

Τα έργα του Courage Hunke είναι πορτρέτα ανθρώπων από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας του. Με την πρακτική του γιορτάζει το πνεύμα των υποκειμένων του σε όλες τους τις πτυχές και τις εκφάνσεις. Ξενάγηση τέλος ή και αυτά από την γκαλερί Citronne, που παραμένει ορθάνοιχτη και προβληματισμένη όλο το φετινό καλοκαίρι. Και μπράβο της, όπως θα έλεγε και ο φίλος Μάνος Βουλαρίνος!

Εγγύτητες και Αποστάσεις ΙΙ, έως 20 Σεπτεμβρίου 2022
CITRONNE Gallery, Πατριάρχου Ιωακείμ 19, 10675 Αθήνα | 4ος όροφος