Σαντιάγο Καλατράβα: Έργα του εμπνευσμένα από το ναό της Αφαίας στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου - Τι περιλαμβάνει η έκθεση
H έκθεση «Πέραν της κλασσικής Ελλάδας-Ο Σαντιάγο Καλατράβα στη Γλυπτοθήκη» του Μονάχου, αποκαλύπτει την επιρροή την οποία άσκησε η αρχαία ελληνική τέχνη πάνω στον διάσημο αρχιτέκτονα. Πρόκειται αποκλειστικά για εκθέματα από γλυπτικά και ζωγραφικά του έργα εμπνευσμένα από τα αετώματα του ναού της Αφαίας στην Αίγινα τα οποία βρίσκονται στη βαυαρική πρωτεύουσα εδώ και 200 χρόνια.
Το 1811 μια ομάδα Άγγλων και Γερμανών ερευνητών ανασκάπτοντας έφερε σε φως εξαιρετικής ποιότητας γλυπτά των αετωμάτων του Ναού της Αφαίας τα οποία παρέμεναν θαμμένα. Δωροδοκώντας ντόπιους προεστούς απέκτησαν -μεταξύ άλλων ευρημάτων- 17 αγάλματα και τα μετέφεραν όλα μέσω Πειραιά στην -αγγλοκρατούμενη τότε- Ζάκυνθο, χωρίς να συναντήσουν κάποιο εμπόδιο από τις οθωμανικές αρχές και στη συνέχεια στη Μάλτα. Τα αποσπασματικά σωζόμενα αριστουργήματα δημοπρατήθηκαν και τελικά πλειοδότησε ο απεσταλμένος του ελληνολάτρη βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α΄, ο πατέρας του Όθωνα. Έτσι, κατέληξαν -μέσω Ιταλίας- στην Γλυπτοθήκη του Μονάχου όπου εκτίθενται από το 1827. Αποτελούν δε τα πολυτιμότερα εκθέματά της αφού πρόκειται για τα χαρακτηριστικότερα δείγματα της στροφής της αρχαίας ελληνικής τέχνης μεταξύ της ύστερης αρχαϊκής (δυτικό αέτωμα) και της πρώιμης κλασσικής (ανατολικό αέτωμα) εποχής. Στη δυτική πλευρά απεικονίζεται ο πρώτος, ο μυθολογικός, τρωικός πόλεμος υπό τον Ηρακλή, ενώ στη δυτική ο ομηρικός.
Αυτά ακριβώς τα γλυπτά εντυπωσίασαν τόσο πολύ τον Σαντιάγο Καλατράβα όταν επισκέφτηκε για πρώτη φορά τη Γλυπτοθήκη του Μονάχου πριν από δύο και πλέον δεκαετίες, ώστε τον ώθησαν να δημιουργήσει τους «Αιγηνίτες», ένα εκτενές γλυπτικό και ζωγραφικό έργο. «Καθώς στεκόμουν μπροστά στους πολεμιστές του Ναού της Αφαίας στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου, έγινα μάρτυρας ενός απροσδόκητου μοντερνισμού ο οποίος βρίσκεται πέραν της τελειότητας του κλασικισμού. Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν ο ρυθμός με τις ασπίδες, οι διαφορετικές στάσεις του ανθρώπινου σώματος, ο άνθρωπος ως μέτρο όλων των πραγμάτων. Σε όλη τη διάρκεια της καριέρας μου, η ιστορία και ο πολιτισμός έπαιξαν μεγάλο ρόλο στη σχεδιαστική μου διαδικασία, κάτι που είναι εμφανές και στους Αιγινήτες», έχει πει.
Το γλυπτικό και ζωγραφικό έργο το οποίο εμπνεύσθηκε από τα αετώματα του ναού της Αφαίας και επεξεργαζόταν τα τελευταία 20 χρόνια παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Την έκθεση «Πέραν της κλασσικής Ελλάδας», επιμελήθηκαν η Κριστίνα Καρίγιο ντε Αλμπόρνοθ / Cristina Carrillo de Albornoz, (τεχνοκριτικός και συγγραφέας βιβλίων για διάσημους καλλιτέχνες όπως ο Κινέζος Άι Γουέι-Γουέι / Ai Weiwei ή συνέγραψε από κοινού, όπως με τον Καλατράβα) και o Γενικός Διευθυντής της Γλυπτοθήκης Φλόριαν Κνάους. Η έκθεση αυτή, η οποία θα διαρκέσει έως τις 23 Οκτωβρίου 2022, προσφέρει έναν ασυνήθιστο καλλιτεχνικό διάλογο μεταξύ της μόνιμης συλλογής αρχαίων της Γλυπτοθήκης και του καλλιτεχνικού έργου του διάσημου αρχιτέκτονα.
«Οι Αιγηνίτες» είναι μια σειρά από 14 γλυπτά μεγάλης κλίμακας, σχεδόν σε φυσικό μέγεθος, από σφυρήλατο σίδηρο, τοποθετημένα σε παλαιωμένη βάση δρυός και εκατοντάδες σχέδια στο πνεύμα των δυναμικών εικαστικών συνθέσεων των αετωμάτων του ναού της Αφαίας, εκπεφρασμένα όμως με ένα μοντέρνο εικαστικό λεξιλόγιο. Έτσι, μοιάζουν με σύγχρονες, σχεδόν αφηρημένες παραλλαγές των αρχαίων πολεμιστών.
Ο Καλατράβα από τότε που είδε τα γλυπτά της Αφαίας ασχολήθηκε επανειλημμένα με τις μορφές, με τη δυναμική τους, με τον λεγόμενο «χιασμό» («κοντραπόστο»), δηλαδή την αντίστιξη μιας σταθερής και μιας χαλαρής πλευράς του σώματος, η οποία δημιουργεί στον θεατή την αίσθηση της κίνησης των γλυπτών αλλά και με το παιχνίδι της βαρύτητας, την οποία οι αρχαίοι γλύπτες απογείωσαν. Για τα συγκεκριμένα εκθέματα ο διάσημος αρχιτέκτονας έχει πει : «Με απασχολούσε μόνο η στιγμή που ένας πολεμιστής τραυματίζεται και πέφτει. Ή η στιγμή της πρόθεσης να κάνει κάτι, να κάνει μια συγκεκριμένη κίνηση». Επομένως, δεν πρόκειται για αντίγραφα των αρχαίων γλυπτών, αλλά για νέες ερμηνείες με τη δική του καλλιτεχνική ματιά : οι φιγούρες του Καλατράβα είναι από αδύνατες έως λεπτές, και δεν έχουν διογκωμένους μύες, ρούχα ή πανοπλίες. Οι φιγούρες του δεν έχουν καν κεφάλι. Δίνει έμφαση στην κίνηση των άκρων σε σχέση με τον κορμό και τα γλυπτά του του δεν μοιάζουν τελικά με πολεμιστές. Οι ασπίδες έχουν γίνει επίπεδοι δίσκοι και οι απεικονιζόμενες μορφές φαίνεται σαν να παίζουν με αυτούς προσπαθώντας να βρουν πώς θα πρέπει να τους κρατήσουν: γονατιστοί ή σκυμμένοι με τα δύο χέρια πάνω από το κεφάλι ή πίσω από την πλάτη τους. Τα σώματα αντιδρούν στο βάρος των δίσκων, γέρνουν προς τα πίσω, δημιουργούν ένταση, σχηματίζουν αντίβαρα για να μην ανατραπούν από την πίεση.
Η έκθεση στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου είναι αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στο έργο του Καλατράβα ως καλλιτέχνη, στα γλυπτά και τα σχέδιά του. Μακέτες, φωτογραφίες ή σχέδια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού δεν υπάρχουν. Κι όμως ο αρχιτέκτονας Καλατράβα αιωρείται στην ατμόσφαιρα των εκθεσειακών χώρων. Αυτόματα αρχίζει να σκέφτεται κανείς τις σχέσεις ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και τη γλυπτική, τις αντίστοιχες σχέσεις τους με το χώρο, το φως και τις αναλογίες. Για τον Καλατράβα ως γλύπτη και αρχιτέκτονα ο άνθρωπος είναι ούτως ή άλλως το μέτρο όλων των πραγμάτων: «Η αρχιτεκτονική είναι σαν τα ρούχα μας, φτιαγμένα σύμφωνα με το μέγεθος του σώματός μας και φτιαγμένα για τους ανθρώπους». Θεωρεί όμως ότι «η γλυπτική είναι ανώτερη από την αρχιτεκτονική σε ένα πράγμα: Αποκομμένη από οποιαδήποτε παρακολουθηματική λειτουργία, είναι πιο ελεύθερη. Η αρχιτεκτονική έχει όμως επίσης έναν πραγματικό άσο στο μανίκι της: μπορεί κάποιος να μπει μέσα. Με αυτόν τον τρόπο, ένα κτίριο γεμάτο γλυπτά όπως η Γλυπτοθήκη είναι η αποκορύφωση όλων των τεχνών».
Αυτή η διαφωτιστική έκθεση του έργου του, η οποία συνδιοργανώνεται από την Γλυπτοθήκη του Μονάχου με το στούντιο του Σαντιάγο Καλατράβα, παρακολουθεί την πορεία του ως γλύπτη και καθιστά σαφές το πώς επηρεάστηκε ο διάσημος αρχιτέκτονας γενικώς από την αρχαιότητα και την κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας. Κατά την επιμελήτρια Κριστίνα Καρίγιο ντε Αλμπόρνοθ / Cristina Carrillo de Albornoz μάλιστα «Αυτή η έκθεση συμπυκνώνει τους βασικούς πυλώνες του έργου του Σαντιάγο Καλατράβα : το διαρκές ενδιαφέρον του για το ανθρώπινο σώμα, τον βαθύ θαυμασμό του για την αρχαιότητα και την αρχαία Ελλάδα, το έργο του για τις δυναμικές ισορροπίες και τις αναζητήσεις του γύρω από το κίνημα της νεωτερικότητας».
Παράλληλα με τους «Αιγηνίτες» η έκθεση περιλαμβάνει και μια επιλογή από 30 σχέδια, ακουαρέλες και προκαταρκτικές μελέτες του διάσημου αρχιτέκτονα, καθώς επίσης και μια προηγούμενη σειρά γλυπτών από κυκλαδίτικο μάρμαρο, εμπνευσμένων και αυτών από ελληνικά γλυπτά των Κυκλάδων. Και αυτά τα έργα αποδεικνύουν το ενδιαφέρον του Καλατράβα αφενός μεν για την φύση, η οποία συνεχίζει να εμπνέει το αρχιτεκτονικό του στυλ και αφετέρου το ενδιαφέρον του για την απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος, το μεγάλο θέμα που απασχολούσε διαρκώς την αρχαία ελληνική τέχνη. Το συνολικό γλυπτικό και ζωγραφικό έργο του διάσημου αρχιτέκτονα καταδεικνύει με ενάργεια πώς ο Καλατράβα επηρεάστηκε από τον αρχαίο κόσμο και την κληρονομιά της Ελλάδας.
12°
