The Blind Writer: Η ταινία που δημιούργησε ο Γιώργος Σηφιανός «στα τυφλά» στο Φεστιβάλ Annecy

Υπάρχει κάτι περίεργο και συνάμα εντυπωσιακό όταν παρακολουθείς την αλληλουχία των σκίτσων της ταινίας του Γιώργου Σηφιανού και συνειδητοποιείς πως όλα έχουν σχεδιαστεί «στα τυφλά». Η σύνδεση τους σε συνδυασμό με την αφήγηση στα γαλλικά και τη μουσική, δημιουργούν ένα δεκάλεπτο αποτέλεσμα με έντονο ηλεκτρισμό, που προκαλεί τον θεατή να ισορροπήσει ανάμεσα σε μια ιδιαίτερη βαρύτητα, σε σκίτσα που ξεχειλίζουν από σουρεαλιστική κινησιολογική διάθεση και θεματικές που εναλλάσσονται άλλοτε συνειρμικά και άλλοτε ξεφεύγοντας από τη λογική.

«Ο Τυφλός Συγγραφέας» (The Blind Writer, 2021), είναι η animation ταινία μικρού μήκους που θα συμμετάσχει στο διαγωνιστικό τμήμα Perspectives, στο πλαίσιο του Annecy International Animation Film Festival, του κορυφαίου φεστιβάλ κινουμένων σχεδίων στον κόσμο, που θα πραγματοποιηθεί στις 13-18 Ιουνίου στην Γαλλία.  Συνολικά, η ελληνική αποστολή απαρτίζεται από 37 συμμετοχές που θα εκπροσωπήσουν το ελληνικό animation διεθνώς.  

Ο Γιώργος Σηφιανός που ζει στην  Γαλλία, μίλησε μαζί μας για τη διάκριση της ταινίας του στο διαγωνιστικό μέρος του Φεστιβάλ, την ιδέα του πίσω από τον Τυφλό Συγγραφέα, την έμπνευση του, καθώς και για την τέχνη που εκπροσωπεί και τον τρόπο που κατορθώνει να εκφράζεται μέσα από τα σκίτσα του.

Τι σας ενέπνευσε για τη δημιουργία της ταινίας μικρού μήκους με τίτλο «The Blind Writer»;

Δεν θυμάμαι πολύ καλά πως ξεκίνησε ιδέα. Συνήθως υπάρχουν μια σειρά από επίμονες σκέψεις που έρχονται και ξανάρχονται με τους μήνες και τα χρόνια. Με τον καιρό, αντιδρώντας και στην καθημερινή επικαιρότητα, συνδυάζονται.  Κάποιες ιδέες έρχονται από εκεί. Από την εμπειρία, την καθημερινή αλλά και από την κατασταλαγμένη, την διαχρονική εμπειρία. Είναι αποτέλεσμα της τύχης και της αναγκαιότητας.

Όσον αφορά τον «Τυφλό συγγραφέα», οι δρόμοι που με οδήγησαν είναι διάφοροι: ένα βασικό θέμα που με απασχολεί από παλιά, είναι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στο «είναι» και στο «φαίνεσθαι». Αυτό που δηλώνει κάνεις κι αυτό που πράγματι είναι. Το στυλ, οι φτιαχτοί τρόποι, η εμφάνιση, ή η επιφάνεια από τη μια και το βάθος, η ουσία, η αλήθεια, από την άλλη. Από την εποχή των σοφιστών, μέχρι σήμερα, από τότε δηλαδή που άνθρωπος έγινε «μέτρο του κόσμου» σύμφωνα με την ιδέα του Πρωταγόρα, κυριαρχεί αυτή η ιδεολογία, του «φαίνεσθαι». Ωστόσο η παγκόσμια οικολογική κρίση, μας υποχρεώνει να αναθεωρήσουμε αυτή τη λογική των σοφιστών, που συνεχίζετε με τη μορφή του μάρκετινγκ σήμερα. Η αλήθεια δεν είναι αυτό που κανείς δηλώνει. Η ρητορική ευφράδεια δεν ισοδυναμεί με την αλήθεια. Πολλοί, από τις θρησκείες μέχρι πολιτικές ιδεολογίες, προτείνουν λύσεις και «αλάθητα» συστήματα. Ο τυφλός συγγραφέας ομολογεί την αδυναμία του. «Ἓν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα» λέει, όπως ο Σωκράτης. Η τυφλότητα είναι μεταφορικά η παραδοχή αυτής της αβεβαιότητας. Όχι άλλες βαρύγδουπες λέξεις και θεωρίες. Δεν υπάρχει πια καιρός. Η γη είναι μονάχα μία και έχουμε φτάσει στα όρια της. Αυτές είναι κάποιες ιδέες πίσω από την ταινία. Δεν είναι απαντήσεις, είναι διαπιστώσεις και ερωτήματα.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι όλα τα σκίτσα έχουν γίνει «στα τυφλά». Πώς λειτουργεί αυτό στην απόδοση του μηνύματος που θέλετε να περάσετε μέσω της ταινίας;

Στους μαθητές μου στην ENSAD έδινα συχνά σαν άσκηση το να σχεδιάζουν «στα τυφλά». Κοιτάζοντας δηλαδή το μοντέλο αλλά χωρίς να κοιτάζουν το σχέδιο τους. Είχα παρατηρήσει ότι αυτή η πρακτική εξουδετερώνει τον ορθολογικό έλεγχο πάνω στο σχέδιο το οποίο κερδίζει σε αυθορμητισμό και ζωντάνια. Επειδή το μάτι ελέγχει και επιβάλλει συχνά «στερεότυπα» στον τρόπο σχεδίασης, με αποτέλεσμα το σχέδιο να γίνεται φτωχότερο Ωστόσο στο χώρο του κινηματογράφου animation, αυτή είναι η πρώτη φορά που μια ταινία γίνεται «στα τυφλά». Με όλα τα σχέδια της δηλαδή να έχουν γίνει με τη βοήθεια της αφής και της «μυϊκής μνήμης» και χωρίς την  παρέμβαση της όρασης.

Ο πρώτος στόχος ήταν η συνέπεια με το περιεχόμενο. Δεν βλέπω, σημαίνει δεν ξέρω. Ο δεύτερος ήταν ο αυθορμητισμός που είχα παρατηρήσει στα σχέδια των μαθητών μου. Η εμπειρία αυτής της ταινίας, με οδήγησε σε παραπέρα συμπεράσματα: διαπίστωσα ότι το βλέμμα επιλέγει. Ξέρουμε ήδη από τις έρευνες του Alfred Yarbus ότι η όραση ψάχνει στο χώρο για να βρει πληροφορίες που έχουν νόημα. Ήδη από τις δοκιμές που έκανα για την ταινία διαπίστωσα ότι παρόλο που οι γραμμές των σχεδίων ήταν σκορπισμένες, σε βαθμό μάλιστα που να μην αναγνωρίζεται ορισμένες φορές το σχεδιασμένο αντικείμενο, η κίνηση οργάνωνε τα πάντα και τους έδινε συνοχή.

Τελικά αυτή η ταινία λειτουργεί με τον τρόπο που λειτουργεί η ζωγραφική των ιμπρεσιονιστών, όπου η σύνθεση των χρωμάτων γίνεται στον εγκέφαλο του θεατή. Σ’ αυτή την ταινία, είναι η σύνθεση της κίνησης που λειτουργεί με τη συνεργασία της αντίληψης του θεατή.

Πώς συνδέσατε και συνδυάσατε τα κείμενα με τα σκίτσα; 

Το κείμενο, προϋπήρξε ουσιαστικά της ταινίας, αλλά εξελίχθηκε επίσης ως ένα βαθμό μέσα από την συσχέτιση εικόνων και λόγου. Η γραφή του κειμένου είναι ποιητική, λειτουργεί δηλαδή με συνειρμούς που αναπτύσσονται γύρω από κάθε θέμα. Η ίδια συνειρμική διαδικασία ακολουθήθηκε και για την επιλογή και την οργάνωση των εικόνων. Ο εγκέφαλός μας είναι έτσι καμωμένος ώστε να ευνοεί τους συνδυασμούς. Η μία σκέψη φέρνει την άλλη, η μία ανάμνηση την άλλη και η μία εικόνα την άλλη. Συνήθως επιλέγουμε αυτό που έχει μια λογική συνέχεια. Ωστόσο υπάρχουν συνειρμοί που έχουν συνδετικά στοιχεία αλλά που δεν είναι λογικοί σαν περιεχόμενο. Μ’ αυτό τον τρόπο χτίζονται γέφυρες. Είναι βιαστικές γέφυρες, που μπορεί να έχουν λάθη, που επιτρέπουν ωστόσο να δημιουργεί κάνεις γρήγορους συνειρμούς και κυρίως να αναπτύσσει μια ευρεία σκηνή όπου πολλοί παράγοντες μπορούν να συμμετέχουν. Είναι ένας τρόπος να βλέπει κανείς συνολικά και όχι ειδικά. Επίσης το γεγονός ότι εικόνες και οι συσχετισμοί είναι ατελείωτοι, επιτρέπουν πιο εύκολα, προσκαλούν θα έλεγα το θεατή να ολοκληρώσει την σκηνή, να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα, να συμμετάσχει στην διαδικασία.

Αυτός είναι ο τρόπος που γεννήθηκαν οι ιδέες για τα σχέδια: από τους συνειρμούς διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας το κείμενο. Η δυσκολία είναι να κάνει κανείς στη συνέχεια, την καλύτερη επιλογή για τον τελικό συνδυασμό.

Τι θέλατε να πετύχετε με την αλλαγή θεματικών κατά τη διάρκεια της συνομιλίας των δύο πρωταγωνιστών;

Η μουσική και το τραγούδι ακολούθησαν την ίδια συνειρμική λογική. Στην αρχή ήθελα να μιλήσω για τον άνθρωπο γενικά, ανεξάρτητα από το φύλο. Σκεφτόμουν δύο φωνές που να ήταν σχετικά όμοιες σε χρώμα και ένταση, έτσι ώστε να μην διακρίνει κανείς εύκολα τη διαφορά τους. Ωστόσο επειδή οι δύο ηθοποιοί-τραγουδιστές έχουν φωνές αρκετά ανόμοιες, η ιδέα εξελίχθηκε στο να αναμείξω τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις έτσι ώστε η φράση να μην είναι αρσενικού η θηλυκού γένους αλλά και των δύο. Αυτός ο λόγος υπέδειξε την εναλλαγή των φωνών ή το συντονισμό του τραγουδιού.

Πώς νιώθετε για τη συμμετοχή σας στο διαγωνιστικό τμήμα Perspectives του Annecy International Film Festival μετο The Blind Writer; 

Ο όρος «Perspectives», δηλαδή προοπτικές, μ' αρέσει ιδιαίτερα. Ο κινηματογράφος που με ενδιαφέρει δεν είναι τόσο ο συμβατικός, αλλά αυτός που ψάχνει πάντα να πάει παραπέρα. Όχι ο πειραματισμός σαν αυτοσκοπός, αλλά επειδή τα πάντα εξελίσσονται, αυτό που με ενδιαφέρει είναι κυρίως οι προοπτικές εξέλιξης. Με ενδιαφέρουν οι ενδείξεις που ίσως ακολουθηθούν από ανακαλύψεις. Η τελειοποίηση σαν στόχος, έρχεται αμέσως μετά και είναι σίγουρα απαραίτητος. Χωρίς τελειοποίηση, η φόρμα μένει ανώριμη, χωρίς ανανέωση είναι ο κίνδυνος της μονοτονίας και του φορμαλισμού που ελλοχεύει. Η διαπίστωση ότι η οπτική αντίληψη λειτουργεί επιλέγοντας, είναι για μένα ένα σημαντικό μέρος αυτής της κινηματογραφικής εμπειρίας.

Στο φεστιβάλ του Annecy δεν είναι η πρώτη φορά που πηγαίνει μια ταινία μου. Είναι σίγουρα ένα από τα πιο σημαντικά διεθνή φεστιβάλ, παρόλα αυτά υπάρχει πάντα μια σχετικότητα όσον αφορά στις επιλογές και τις διακρίσεις. Η ίδια ταινία επιλέγεται σε ένα φεστιβάλ, ή ακόμη βραβεύεται και την ίδια στιγμή απορρίπτεται από κάποιο άλλο αντίστοιχης εμβέλειας. Ωστόσο, ένα φεστιβάλ είναι ένα βήμα από που μπορείς να δείξεις τη δουλειά σου, να εκφράσεις την γνώμη σου. Αυτό είναι σημαντικό και όχι πάντα εύκολο.

Ζείτε στη Γαλλία από το 1980. Πως δραστηριοποιείστε ως καλλιτέχνης;

Πέρασα πολλά χρόνια ως καθηγητής κινηματογράφου ανίμισης (animation) στην École Nationale Supérieure des Arts Décoratifs στο Παρίσι, όπου ίδρυσα το τμήμα αυτού του κινηματογράφου το 1995. Προηγούμενα είχα κάνει σπουδές στη σχολή CFT Gobelins και μια διδακτορική διατριβή στην Σορβόννη με θέμα την αισθητική του κινηματογράφου ανίμισης. Πάντα με ενδιέφερε το θεωρητικό και το πρακτικό μέρος μιας δουλειάς. Έχω σπουδάσει στην σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και ασχολήθηκα με την γλυπτική για ένα διάστημα. Ωστόσο, ο χώρος της σύγχρονης τέχνης είναι πολύ εξαρτημένος από τα κρατικά ιδρύματα, τους ιδιώτες συλλέκτες, την αγορά, το χρηματιστήριο. Δύσκολα μπορεί κανείς να μείνει ανεξάρτητος (και ανέπαφος) μέσα σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον. Έτσι σιγά σιγά αποφάσισα να απομακρυνθώ από αυτό το χώρο. Ο χορός του κινηματογράφου ανίμισης, ήταν και είναι αναλογικά πιο ανεξερεύνητος. Οι προοπτικές είναι κατά τη γνώμη μου πιο ανοιχτές. Παρ’ όλο που ήδη από τη γέννηση του, η βιομηχανία έχει δημιουργήσει στεγανά. Για πολλά χρόνια με βάση τις βιομηχανικές και τηλεοπτικές επιλογές, αυτός ο κινηματογράφος θεωρούνταν σαν κινηματογράφος για παιδιά. Δεν είναι λίγοι αυτοί που το πιστεύουν ακόμη.

Πώς εκφράζεστε μέσα από την τέχνη που εκπροσωπείτε;

Ο τρόπος που αντιμετωπίζω τον κινηματογράφο είναι διπλός: σαν χώρο έκφρασης και σαν χώρο έρευνας. Τα δύο είναι αλληλένδετα για μένα. Η τελευταία  μου ταινία «Ο τυφλός συγγραφέας», έχει επιλεγεί μέχρι τώρα από περίπου τριάντα φεστιβάλ, ανάμεσα τους το Annecy και αυτό της Χιροσίμα. Έχει πάρει βραβείο καλύτερης πειραματικής ταινίας από το 17th ATHENS ANIMFEST, καλύτερης ταινίας animation από το14ο Διεθνές φεστιβάλ της Λάρισας, καθώς και μια τιμητική διάκριση από το T-Short Animated Film Festival 2022. Προηγούμενες ταινίες μου έχουν επιλεγεί σε φεστιβάλ όπως η Μόστρα της Βενετίας. Τα «Πετροχημικά», η ταινία που συν-σκηνοθετήσαμε με το Στάθη Κατσαρό, έχει πάρει το πρώτο βραβείο στο φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης. Τα αναφέρω όλα αυτά για να καταλήξω ότι περισσότερο σημαντική από όλες αυτές τις δημιουργικές δουλειές, θεωρώ την τελευταία μου ερευνητική δουλειά, που με απασχόλησε για μια δεκαετία. Πρόκειται για την διαπίστωση της ύπαρξης μιας κινηματογραφικής ανάλυσης κίνησης στο πιο σημαντικό έργο της κλασσικής αρχαιότητας, στην ζωοφόρο του Παρθενώνα. Οι φιγούρες της ζωφόρου είναι οργανωμένες με τέτοιο τρόπο που να αντιστοιχούν σε αυτό που ονομάζουμε «στάσεις κλειδιά» στα κινούμενα σχέδια. Είναι ακριβώς η κινηματογραφική εμπειρία της ανάλυσης της κίνησης, που μου επέτρεψε να διακρίνω αυτή την ιδιαίτερη οργάνωση. Αλλά η χρήση αυτής της ιδιαίτερης κινηματογραφικής λογικής στη ζωφόρο, είναι πολύ πιο συνθέτη. Έχει να κάνει με την φιλοσοφία, τη διαλεκτική (το νόημα προκύπτει εξελικτικά από τη σύνθεση των αντιθέτων…), την δημοκρατία, και την αντίληψη του κόσμου σαν μια μουσική αρμονία. Δουλεύω ήδη σε μια επόμενη ταινία, χορευτική και τραγουδιστική επίσης, που είναι βασισμένη στο ποίημα του Καβάφη «Περιμένοντας τους βαρβάρους».