Βάνα Ξένου: Η αιώνια λιακάδα ενός καθαρού και στοχαστικού μυαλού

Γλυπτικές αναπαραστάσεις και ζωγραφική σε πολύπτυχους καμβάδες, έργα ογκώδη και μυσταγωγικά, αποτυπώματα γυναικείων υπάρξεων που διέσχισαν αληθινά τον χρόνο, το πρόσωπο και ο μυθολογικός τους βίος, όπως μας μεταφέρθηκε ανασυντεθειμένος μέσα από διηγήσεις τέχνης και ζωής από λογής πηγές.

Στροβιλισμός: από τη Δήμητρα, την Περσεφόνη και τα Ελευσίνια Μυστήρια («Είναι ένας τόπος που ο μύθος του με έχει καθορίσει, από την πρώτη στιγμή που τον επισκέφτηκα έως και σήμερα»), στην Ιουδήθ και την Πολιορκία της Πόλης της· από την Ασπασία του Περικλή, μέσω της διήγησης του Σωκράτη στον Μενέξενο, ως τη Νιόβη και τη Γοργώ· από την ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγιεβα ως τη Διοτίμα. Οι φιγούρες της Βάνας Ξένου αντλούν ψυχισμό από μύριες γυναικείες ταυτότητες ανά τον χρόνο, συνθέτοντας, όμως, μια αδιάσπαστη ενότητα.

Όταν μιλάμε για το Για Εκείνη στην γκαλερί Citronne, καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας, πως πρόκειται για μια εγκατάσταση, που παρ' όλη την πλειάδα των μορφών που παρελαύνουν, το σύνολό τους λειτουργεί σαν μια αδιαίρετη μονάδα. Σαν σπουδή, σαν πολυεπίπεδο όνειρο, σαν περιδίνηση, όπου η Ξένου αποδίδει μυθολογικά, ιστορικά, κοινωνικά, φιλοσοφικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά, πρόσωπα και γυναικείες ταυτότητες, που ανά τους αιώνες δεν έπαψαν ποτέ να συνομιλούν αναμεταξύ τους: Ποιες ήμασταν εμείς;

Μια εγκατάσταση-στοχασμός πάνω στη γυναικεία φύση. Θηλυκές υπάρξεις που τις ενώνει η περιπέτεια του φύλου τους, τις χαρακτηρίζει η βιολογική αλλά και η ιστορική του εξέλιξη. Το Για Εκείνη, τελικά δεν είναι μια γυναίκα, αλλά πολλές, είναι όλες, είναι Εκείνες. Αυτός, πιθανόν να είναι και ο στόχος της Βάνας Ξένου, ή τουλάχιστον έτσι το προσλαμβάνω. Κατά τη διάρκεια της περιπλάνησης στην έκθεση, θα αντιληφθείτε πως όλες οι μορφές της, γλυπτικές και ζωγραφικές, καταλήγουν τελικά στο συναίσθημα της μίας ύπαρξης μέσα από τις πολλές. Το Για εκείνη μοιάζει με απτό ολόγραμμα φτιαγμένο από ιστορίες γυναικών, που η μορφή τους, όπως τη συλλαμβάνει η καλλιτέχνιδα, συμπληρώνει η μια την άλλη και από κοινού διαμόρφωνουν το πρόσωπο και την περιπέτεια του φύλου τους. 

Η Ξένου χρησιμοποιεί τις φιγούρες τους, προκειμένου να εξερευνήσει όλα αυτά που διαμόρφωσαν τη γυναικεία ταυτότητα από την αρχαιότητα του κόσμου μέχρι τώρα. Πραγματεύεται την έννοια του «Θηλυκού», αντλώντας γνώση από τα αρχαία ελληνικά κείμενα και την Παλαιά Διαθήκη, από ινδουιστικά παραμύθια όπως το Μπαγκαβάτ Γκίλντα ή τις σημειώσεις του Κέρεν («Έφτασαν στα χέρια μου από τις ανακοινώσεις-πρακτικά, που έκανε το 1935 σε ένα ελβετικό συνέδριο, σχετικά πάντα με την Ελευσίνα»).

Καταβύθιση στο διηνεκές: η Διοτίμα, η μύστης, συγγραφέας και θρησκευτική ηγέτιδα του 12ου αιώνα, Χίλντεγκραντ του Μπίνγκεν, η ζωγράφος Αρτεμισία Τζεντιλένσκι, όπως «αποκεφάλισε» (σαν μια άλλη Σαλώμη;) το κεφάλι του Ολοφέρνη, η Αλίκη του Λιούις Κάρολ με τις συνεχείς μεταμορφώσεις τις ώσπου από κορίτσι να γίνει γυναίκα, η Λουκρητία του Λούκας Γκράνα, όλες τους είναι «δάνεια» που συμβάλλουν στον στοχασμό της Ξένου. 

Περιπλανιέσαι ανάμεσα στα έργα της Ξένου και ενώπιόν σου ξετυλίγονται λογής από βίους και πεπρωμένα, ανατομίες, αγωνίες και τραγωδίες, πάθη, χτυπήματα και πολύσημες αναφορές. Γυναίκες που ήταν όπως ήταν, που έγιναν αυτό που έγιναν, αλλά και πιθανόν να ήθελαν να είναι κάτι άλλο ή ακόμα και να μην είναι. Από τη Σαπφώ ή τις Ρωμιές του Ζήσιμου Λορεντζάτου ως στη Βιρτζίνια Γουλφ, από τις απαθανατίσεις τους μέσω Πικάσο, Ντυσάν, Γιουνγκ και Γιόζεφ Μπόις, ως τη συνθήκη της γεωργίας που θέλει το άροτρο να οργώνει τη γη όπως ο φαλλός διαρρηγνύει τον υμένα, η γέννηση, οι τραγωδίες, οι σκιές και οι άβυσσοι της θηλυκότητας είναι παντού παρούσες στην έκθεση.

Οι αποτυπώσεις της Ξένου συνομιλούν με τον Κάφκα (Μιλένα) και τον Φρόιντ (Λου Σαλομέ), οι γυναίκες της είναι ιέρειες με προνόμια αλλά και ατυχήσασες ηρωίδες που αδικήθηκαν από την εποχή και το καταδυναστευτικό αρσενικό φύλο. Κάποιες κατάφεραν να ανταπεξέλθουν και να ολοκληρωθούν, άλλες όχι, γιατί συντρίφτηκαν. Το Για Εκείνη όμως, ακόμα και μέσα από την τραγωδία, υμνεί την γυναικεία απελευθέρωση.

Η Ξένου μνημονεύει και δικαιώνει εκ των υστέρων τις γυναίκες. Η γλυπτική και ζωγραφική εγκατάστασή της συγκεράζει καλλιτεχνικά τη θηλυκή γενεαλογία εγγράφοντας πολλαπλές εντάσεις και αφηγήσεις ταυτότητας, νίκης και ήττας. Με αρχετυπικούς συμβολισμούς για τον έρωτα, τη μητρότητα, τη βάσανο, τη μνήμη, τα όνειρα και τις διαφυγές, με συνεχείς μετατοπίσεις, εκτοπίσεις και τρανταχτές αναφορές, η καλλιτέχνιδα συνδιαλέγεται διαρκώς με τη φιλοσοφία και την ιστορία.

Η Ξένου σμιλεύει και ζωγραφίζει, καταφέρνοντας να αποτυπώσει όχι μόνο τον εαυτό τους αλλά και το φύλο τους συνολικά: «Οι γυναίκες της Βίβλου πλην εξαιρέσεων δεν είχαν όνομα», μου λέει καθώς συζητάμε για τα έργα, τις πηγές και τις αναφορές τους. Με έναν εντυπωσιακό χειρωνακτικό τρόπο, οι ατομικές οντότητες γίνονται μία, η ιστορία συμπυκνώνεται, οι τόποι και οι χρόνοι ομογενοποιούνται.

Η Citronne αίφνης μεταμορφώνεται σε ένα δωμάτιο όπου εντός του ιχνηλατείται η γυναικεία παρουσία από χθες στο τώρα, τα σώματα γυμνά ή ενδεδυμένα, καταγράφουν μυστήρια και μεταβάσεις, μεταμορφούμενες ιδιότητες και αύρες ηρωίδων, που διαισθάνονται, αναπνέουν, παρατηρούν, δρουν και καταφέρνουν είτε να υπερβούν τα όρια, είτε να κατατροπωθούν από αυτά. Μια εντυπωσιακή έκθεση από τη διεθνή Ελληνίδα καλλιτέχνιδα, όπου η Ελευσίνα αλλά και το Παρίσι την προσδιόρισαν και επιμένουν να την προσδιορίζουν, αφού η μυσταγωγία της Αττικής Γης και η μελαγχολία της γαλλικής μποντλερικής μητρόπολης είναι διαρκώς παρούσες σε κάθε πτυχή του έργου της όπως εξελίσσεται στον χρόνο. Θερμή υπόκλιση, θερμή σύσταση: Επισκεφθείτε αυτή την έκθεση.

Βάνα Ξένου, Για Εκείνη / To Her: Citronne Gallery, Πατριάρχου Ιωακείμ 19, τέταρτος όροφος, έως 10 Ιουνίου

Περισσότερες πληροφορίες στο City Guide της Athens Voice.