Κατερίνα Μπότσαρη: Η γεωλογική γλυπτική και η Αθήνα της έκθεσης «Tiny Subjects»

Συναντιόμαστε στην PS, ο χώρος βρίσκεται στο Μεταξουργείο, ο επιμελητής Χριστόφορος Μαρίνος και η Κατερίνα Μπότσαρη μόλις έχουν τελειώσει τη χωροθέτηση των έργων του Tiny Subjects: γλυπτικές κατασκευές που αναφέρονται στην εμπειρία του δρόμου και νοηματοδοτούν τα θραύσματα και τις περισυλλεγμένες λεπτομέρειες σε μια αφήγηση, που, κατά την Κατερίνα, «το περιεχόμενό της, ίσως υποσυνείδητα, να σχετίζεται με την τακτική της επίσκεψης “ανούσιων τόπων”. Ακολουθώντας διακριτικά τα βήματα των ανατρεπτικών κινημάτων του προηγούμενου αιώνα, με κάποια ντανταϊστική περιπλάνηση και απόπειρα επανασύνδεσης της τέχνης με την καθημερινή ζωή, ή και ακόμα πιο πίσω, μια ανέμελη φλανέρ, ρακοσυλλέκτης, μια σύγχρονη “Νάντια”, ίσως και να κρύβεται πίσω από όλα αυτά!».

Παρατηρώ πως το έξω του δρόμου και το μέσα των έργων συνομιλούν ευθέως: η οδός Κεραμεικού, όπου στεγάζεται η PS, όπως άλλωστε και οι όμοροι δρόμοι που την περικυκλώνουν αποπνέουν μια αίσθηση δυστοπικού ερειπιώνα. Εγκαταλελειμμένα κτιρία, ξέχειλοι κάδοι σκουπιδιών, χρησιμοποιημένες σύριγγες, βαποράκια και χρήστες στα πόστα τους, όλα γύρω από την PS συνθέτουν μια παρακμιακή ελεγεία κινδύνου και αστικής φθοράς.

Ο Χριστόφορος Μαρίνος, ως προς το Tiny Subjects, κάνει λόγο για μια «ενδελεχή παρατήρηση του αστικού τοπίου, που σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον της καλλιτέχνιδας για την απαρχαίωση στην αρχιτεκτονική, όπου το νεότευκτο καθίσταται πολύ γρήγορα ξεπερασμένο, προσδίδουν στα έργα και την έρευνα της Μπότσαρη τον χαρακτήρα μιας μελέτης της αντιμνημειακότητας. Μέσα από τη συναρμογή υλικών όπως το υγρό γυαλί, το τσιμέντο και το πλαστικό, η πήξη/στερεοποίηση και η αλλαγή της κατάστασης της ύλης, που χαρακτηρίζει αυτές τις γλυπτικές συναρμογές, δημιουργεί ένα αντιθετικό αποτέλεσμα. Μια παγωμένη ρευστότητα, σαν να προσπαθείς να κλείσεις έναν κεραυνό σε μπουκάλι, σαν να έχεις αιχμαλωτίσει ή καταψύξει ένα πυροτέχνημα. Μέσα στα διάφανα γλυπτά τα οποία μοιάζουν με αποτυχημένα επιστημονικά πειράματα, συγκεντρώνονται μορφές, όγκοι, χρώματα και σχήματα που συνθέτουν τεχνητά αστικά απορρίμματα, συντρίμμια και απόβλητα. Η διάθλαση του φωτός αποσταθεροποιεί τη ματιά σου και ταυτόχρονα δίνει σε αυτά τα γλυπτά μια διαρκώς μεταβαλλόμενη όψη. Πρόκειται για μια "γεωλογική γλυπτική", που συνδέεται με το έδαφος, τη φθορά, την αταξία και την εντροπία».

Συμφωνώ απόλυτα: Το Tiny Subjects είναι μια σπουδή για το κραταιό που κάποτε φθίνει, για τη λάμψη που με τον χρόνο θαμπώνει και εξαφανίζεται, για την πόλη και τα σημεία της που ο χρόνος τα εκφυλίζει, τα ρημάζει και τα αποσταθεροποιεί, αφήνοντάς τα να κρέμονται και να αιωρούνται σε μια κατάσταση-μαρτυρία-ντοκουμέντο πως όλα τελικά είναι εφήμερα, ευάλωτα και ασταθή.

Ο δρόμοι και η αστική περιπλάνηση, η αρχιτεκτονική, τα υλικά, ο χώρος, ο χρόνος, το νέο, το παλιό, οι διαφημιστικές πινακίδες, η λάμψη και η κατοπινή τους ανυπαρξία. Οι «βιτρίνες» του Tiny Subjects κρύβουν ένα σκεπτικό, οι γλυπτικές συνθέσεις εντός τους είναι θραυσματικές αποτιμήσεις και συντμήσεις τίνος και γιατί;
Νομίζω πως αν κάτι έχει εντυπωθεί στο μυαλό όλων αυτή την περίοδο, περισσότερο από ποτέ, είναι αυτή «η συνθήκη του κατεπείγοντος» που επικρατεί, με την εικόνα του δρόμου να παίρνει περισσότερο χαρακτήρα απειλητικό και απόκοσμο σαν διέξοδος κινδύνου, απ’ ό,τι σαν ένα πεδίο σύγχρονων περιπλανητικών πρακτικών. Αυτή μπορούμε να πούμε πως είναι μια τρέχουσα συνθήκη και στον χώρο της τέχνης γι’ αυτό με την έναρξη της Μπιενάλε Βενετίας αυτές τις μέρες είδαμε να μπαίνουν στο πεδίο της μορφής συντρίμμια (γερμανική συμμετοχή), μετατοπισμένα κτίρια (ισπανική συμμετοχή) και στάχτη (ελβετική συμμετοχή). Παρ’ όλα αυτά είναι γεγονός πως η αστική περιπλάνηση με την «ιδανική» της μορφή υπάρχει σαν άξονας μέσα στη δουλειά μου, ενώ τα μικροσκοπικά υποκείμενα (Tiny Subjects) σε αυτό το ντελίριο παραπληροφόρησης που βιώνουμε ίσως δεν είναι άλλα από τους παθητικούς θεατές του παράλογου παρόντος.

Υγρό γυαλί και τσιμέντο, πλαστικά και απορρίμματα που κάποτε, πριν πέσουν σε αχρηστία, ήταν ύλη για συγκεκριμένη χρήση. Ο επιμελητής σας Χριστόφορος Μαρίνος κάνει λόγο για «πήξη/στερεοποίηση και αλλαγή της κατάστασης της ύλης, που δημιουργεί ένα αντιθετικό αποτέλεσμα, μια παγωμένη ρευστότητα, σαν να προσπαθείς να κλείσεις έναν κεραυνό σε μπουκάλι, σαν να έχεις αιχμαλωτίσει ή καταψύξει ένα πυροτέχνημα». Διαβάζοντας τα έργα σας, τολμώ να τα αποκαλέσω και σαν ωδή στα άχρηστα θραύσματα ενός κάποτε απόλυτα εύρυθμου και καλά συναρμολογημένου κόσμου.
Εύστοχη η παρατήρησή σας. Η εγκιβώτηση ενός «στοιχείου» μέσα σε ένα υλικό σαν το υγρό γυαλί, τουλάχιστον σε επίπεδο «χρηστικότητας», αν μου επιτρέπεται, παραπέμπει στο δικό μου μυαλό στα χαρακτηριστικά που στη φύση μας δίνει ένας κρύσταλλος από κεχριμπάρι μέσα στον οποίο έχει εγκλωβιστεί ένας δηλητηριώδης μπλε σκορπιός ή μια προϊστορική αράχνη. Το ζήτημα που τίθεται βέβαια, φέρνοντας αυτή την αναφορά στο προσκήνιο, είναι κατά πόσο θα προκαλούν το ίδιο δέος σε 99 εκατομμύρια χρόνια μερικά κομμάτια από χρωματισμένα θραύσματα τσιμέντου!

Τα έργα σας θα μπορούσαν, επίσης, να εκληφθούν και σαν μια πασαρέλα αστικών αποβλήτων, συντρίμμια και σκουπίδια που εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους. Κάποιοι επιστήμονες ή ειδικοί συνειδητοποίησαν πως δεν εξυπηρετούν πλέον τον πρωταρχικό σκοπό τους και τα εγκατέλειψαν, σε αντιδιαστολή με εσάς που δείχνει να τα περισυλλέγετε σαν ένας ιδιότυπος ρακοσυλλέκτης που προσπαθεί να τους ξαναδώσει μια νέα υπόσταση και αξία.
Η αλήθεια είναι πως λίγο πριν αρχίσω να πειραματίζομαι με αυτούς τις ιδιότυπους πλασματικούς μικρόκοσμους «τσαλαβούτησα» για μερικούς μήνες λόγω του διδακτορικού σε φιλοσοφικά κείμενα που είχαν αυτό το περιεχόμενο. Αρχικά φανταζόμουν την κατασκευή μιας ιδιόμορφης σκαλωσιάς που θα φιλοξενούσε τη συλλογή εκατοντάδων λιλιπούτειων ακατέργαστων οπτικών σημειώσεων «παγωμένων» σε γυάλινα κουτιά, ενός άλλου «ντουλαπιού» των αξιοπερίεργων που συναντάει κανείς στο περιαστικό τοπίο του δρόμου. Η πορεία των έργων μου επιβεβαιώνει πως δεν είναι προδιαγεγραμμένη η επεξεργασία της μορφής χωρίς το στοιχείο της έκπληξης.

Αν χρησιμοποιούσα την ταμπέλα Arte Povera, πόσο εντός ή εκτός θα ήμουν από την πρακτική σας;
Βλέποντας τη διαδρομή της δουλειάς μου είναι ξεκάθαρο ότι είμαι επηρεασμένη από καλλιτέχνες που τίμησαν αυτό το κίνημα. Κατόπιν, βιώνοντας για μια επταετία την καλλιτεχνική ποικιλομορφία του Λονδίνου απορροφήθηκα από την ελευθερία με την οποία διαχειρίζονται τα υλικά τους πολύ σύγχρονοι καλλιτέχνες, όπως η λατρεμένη Phyllida Barlow που βρίσκει τόσο εύστοχους τρόπους να ανά«πλάθει» βιομηχανικά υλικά και χρώματα σε μνημειώδεις εγκαταστάσεις. Ή, από την άλλη, την ελευθερία του Mike Nelson να σκηνοθετεί μυστηριώδεις χώρους και λαβύρινθους με ακατέργαστα υλικά και έτοιμα αντικείμενα.

Μικροσκοπικά μενίρ ή λιπόσαρκα Ζιγκουράτ; Ποιο από τα δυο προτιμάτε και τι ρόλο παίζει το φως ως προς τη συνθήκη θέασης της γεωλογικής γλυπτικής σας; Άλλες οι προσλήψεις σε περίπτωση που τα βλέπει κάποιος υπό το φως της μέρας και άλλες οι διαστάσεις που αποκτούν τα ίδια έργα, φωτισμένα, όμως, από νυχτερινές πηγές.
Ο χαρακτηρισμός «σύγχρονα μενίρ» προέκυψε όταν, σε μια από τις πρώτες συναντήσεις μου με τον Χριστόφορο Μαρίνο, ήθελα να του επισημάνω τις ιδιότητες που θεωρώ ότι χαρακτηρίζουν τις αδέξιες και έρημες πλέον γιγαντιαίες πρώην διαφημιστικές πινακίδες, πολλές από τις οποίες έχουν απογυμνωθεί απ’ την αρχική τους επιφάνεια και έχει αποκαλυφθεί η αυτοσχέδια αρματούρα που τις στήριζε. Με αυτή την έννοια η πρωτόλεια χειρονομία του σμιλέματος μιας τεράστιας πέτρας και η κάθετη στήριξή της, που σηματοδοτεί την πρώτη ανθρώπινη παρέμβαση στο φυσικό τοπίο, έγινε ένας ξεκάθαρος συσχετισμός μέσα στο δικό μου κεφάλι! Περπατώντας για πρώτη φορά δίπλα σε μια ξεχασμένη σκαλωσιά πλάτους 20 μέτρων περίπου που στήθηκε ημι-νόμιμα (κάτω από αμφίβολο νομικό καθεστώς) τη δεκαετία του '90 πάνω σ’ ένα λόφο πλευρικά της εθνικής οδού για να εξυμνήσει τα αγαθά και τα κέντρα διασκέδασης της Αθηναϊκής Μητρόπολης -την περίοδο της αναπτυξιακής κορύφωσης προς τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004- συντονίστηκα λίγο με το δέος του προϊστορικού πλάνητα όταν αντίκρισε το πρώτο μενίρ στο διάβα του.

Πίσω από κάθε τι προσδιορισμένο ως μνημειακό και τακτοποιημένο, ελλοχεύει πάντα το χάος, η εντροπία, η απορρύθμιση και η διάλυση, που ακολουθεί το κάθε τι στην πορεία του στον χρόνο. Στα έργα σας, προφανώς, κάποιοι δεν μερίμνησαν να συντηρήσουν τις κατασκευές, με αποτέλεσμα τα υλικά του κορμού τους να αποσυντεθούν και να αφεθούν στην τύχη τους. Τα κάποτε σύμβολα ενός κραταιού και σίγουρου για τον εαυτό του κόσμου γίνονται αίφνης θλιβεροί ερειπιώνες. Αν χρησιμοποιούσα το «Μια ιδιότυπη αρχαιολογική ανασκαφή που ανασυνθέτει το χθες», θα ήμουν εκτός κλίματος;
Το χάος επανέρχεται έντονα, και ιδιαίτερα αν τοποθετήσουμε στον αντίποδα την τάξη και την ειρωνική ισορροπία που εξυμνούν τα μνημεία. Νομίζω ότι μια εσωτερική παρόρμηση με οδηγεί στην περιέργεια της παιδικής ερώτησης «τι θα συνέβαινε αν...». Τι θα συνέβαινε αν αντιστρέφαμε τα χαρακτηριστικά μιας καλλιτεχνικής πράξης στον δημόσιο χώρο και την αντιμετωπίζαμε με όρους εντροπίας, απορρύθμισης, χάους και εν τελεί αντι-μνημειακότητας; Ίσως πετυχαίναμε την απόλυτη σύμπνοια με το περιβάλλον, το ξάφνιασμα των περίοικων και ίσως ακόμα να προκαλούσαμε την αναζήτηση μιας αναπάντεχης ισορροπίας. Θυμηθείτε την έντονη αντίδραση των πολιτών του Μανχάταν όταν ο Ρίτσαρντ Σερά το '90 πρότεινε τη 40 μέτρων σιδερένια και συμπαγή γλυπτική εγκατάσταση σε κεντρική πλατεία, η οποία πολύ εύστοχα παρενέβαινε στη συνηθισμένη ροή τον περαστικών και απορρύθμιζε την καθημερινότητά τους.

Κατερίνα Μπότσαρη – «Tiny Subjects»
Επιμέλεια έκθεσης: Χριστόφορος Μαρίνος
Από 5 έως 26 Μαΐου 2022
Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη-Σάββατο: 17:30-21:30
PS: Κεραμεικού 28, Μεταξουργείο